1 Pułk Artylerii Motorowej (PSZ)

1 Pułk Artylerii Motorowej

Odznaka pułku
Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1947
Dowódcy
Pierwszy	mjr Kazimierz Choroszewski
Ostatni	ppłk Marian Borzysławski
Działania zbrojne
Front zachodni
Organizacja
Rodzaj wojsk	Artyleria
Podległość	1 Dywizja Pancerna

Szlak bojowy pułku w składzie 1 DPanc

1 Pułk Artylerii Motorowej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie

Sexton

Sztandar pułku

Proporczyk pułku

1 Pułk Artylerii Motorowej (1 pam) – oddział artylerii samobieżnej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

Historia, formowanie i zmiany organizacyjne

Pułk był organiczną jednostką artylerii 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka o trakcji samobieżnej.

Kontynuował tradycje 1 pułku artylerii górskiej, sformowanego w 1918. Pod nazwą 1 Pułku Artylerii Motorowej występował od 1931. Stacjonował w garnizonie Stryj.

Swoje święto obchodził 16 września, w rocznicę bitwy pod Dytiatynem w 1920, w której brała udział jego 4 bateria^[a].

Odtworzony we Francji w 1940. Po ewakuacji do Wielkiej Brytanii 17 lipca 1940 odtworzony jako 10 dywizjon artylerii motorowej w Happenden obok Douglas. Następnie istniał jako 10 Pułk Artylerii Lekkiej w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Powraca ostatecznie do swojej pierwotnej nazwy – 1 Pułku Artylerii Motorowej 14 sierpnia 1942 roku. Jednocześnie wyszedł ze składu 10 BKPanc., a wszedł w podporządkowanie Grupy Wojsk Wspierających 1 Dywizji Pancernej^[1]. W kwietniu 1943 roku z rozformowanej 1 Brygady Strzelców w skład pułku wszedł II dywizjon 1 Pułku Artylerii Lekkiej, jako ponadetatowy IV dywizjon. Etatowo pułk artylerii motorowej przewidywał posiadanie trzech dwu bateryjnych dywizjonów, łącznie: 57 oficerów, 247 podoficerów i 370 kanonierów. 24 armato-haubice 25-funtowe, 44 motocykle, samochodów: osobowych 10, półciężarowych 46, ciężarowych 18, 36 ciągników artyleryjskich, 48 jaszczy i 9 samochodów pancernych (dla obserwatorów) ^[2]. 8 września 1943 roku IV dywizjon został wcielony do 1 Pułku Artylerii Ciężkiej jako jego III dywizjon. W styczniu 1944 roku haubico-armaty 25-funtowe zostały przekazane dla 2 Pułku Artylerii Motorowej. W marcu 1944 roku dotarły do pułku pierwsze działa samobieżne Sexton, w lipcu czołgi Sherman OP ^[3]. Od 25 maja 1944 roku rozpoczęto organizację 1 PAMot. w/g etatu brytyjskiego WEII/190A/2. Stan etatowy to 645 żołnierzy, sprzętu bojowego to: 24 działa samobieżne Sexton, 9 czołgów Sherman OP + 3 zapasowe (w szwadronie cz. zapasowych), 17 transporterów opancerzonych Halftrack, 21 transporterów opancerzonych Carrier, 8 armat plot. 20 mm Polsten ^[4] oraz 31 motocykli, 44 samochody 5-cwt (różnych odmian), 29 samochodów ciężarowych, 4 cysterny wodne, 1 samochód warsztatowy, 1 samochód sztabowy i samochód osobowy dowódcy^[5].

Działania bojowe

1 Pułk Artylerii Motorowej po przetransportowaniu do Francji osiągnął rejon ześrodkowania w rejonie Meuvaines. Od 7 sierpnia został podporządkowany 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej i wykonał marsz w kierunku frontu w jej kolumnie.

Bitwa w Normandii

8 sierpnia o godz. 14.50 rozpoczął wspieranie ogniem natarcia 10 BKPanc., głównie 2 pułku pancernego. Wykonał całym pułkiem ognie zaporowe o godz. 16 i 17.20 na wykryte stanowiska artylerii niemieckiej. Zużył tego dnia 1500 granatów artyleryjskich, ponosząc straty 1 poległego i 11 rannych^[6]. Następnego dnia prowadził ognie zaporowe i przygotowanie ataku głównie 1 Pułku Pancernego w kierunku rzeki Laison, tego dnia wystrzelił ok. 4000 sztuk pocisków. 10 sierpnia powstrzymywał przeciwnatarcie wroga na wzg. 84 oraz walki czołgów i piechoty o Soignolles - La Croix, tego dnia zużył 4000 sztuk pocisków. Nocą 10/11 sierpnia pułk zmienił stanowiska ogniowe na południe od Cauvicourt. Dodatkowo 10 i 11 sierpnia pułk wspierał sąsiednią 3 Kanadyjską Dywizję Piechoty podczas walk o las Quesnay^[7]. Do 12 sierpnia prowadził ogień wspierając 3 Brygadę Strzelców i 10 psk w obronie zdobytych pozycji. Tego dnia II dywizjon został przydzielony do 10 psk, którego zadaniem było prowadzenie rozpoznania le Bu-sur Rouvres na rzece Laison, gdzie poszukiwał przepraw. Od początku wejścia do walki cały czas znajdował pod intensywnym ogniem artylerii nieprzyjaciela. Również reszta pułku prowadziła ogień artyleryjski przeciw bateryjny^[8]. Podczas walk pomiędzy 8, a 12 sierpnia 1944 r. pułk utracił 1 działo samobieżne^[9]. 14 sierpnia 1944 r. przygotowujący się do wsparcia ogniowego natarcia pułk został zbombardowany przez bombowe lotnictwo brytyjskie w wyniku czego zginął 1 żołnierz, a 4 zostało rannych^[10]. 15 sierpnia pułk dwa razy zmieniał stanowiska ogniowe zajmując w rejonie Rouvers i Sassy. 16 sierpnia prowadził ogień z rejonu Sassy. Następnego dnia ostrzeliwał drogę do Chambois, a na niej maszerujące kolumny wojsk niemieckich. W dniu 18 sierpnia pułk wspierał ogniem artyleryjskim prowadzone na wzg. 258 i 240 natarcie grupy taktycznej mjr Stefanowicza 1 pułk pancerny i część bspodh. 1 pamot. zmieniał przy tym stanowiska ogniowe bezpośrednio na linii frontu w rejonie Montreuil-la-Cambe. Na tych stanowiskach pułk podjął walkę z czołgami i piechotą prowadząc bezpośredni ogień "na wprost" wystrzeliwując ok. 600–700 pocisków^[11]. Niszcząc ogniem bezpośrednim atakującą pozycje ogniowe czołg PzKfw V Panther^[5].19 sierpnia Na polach w rejonie tej miejscowości pułk miał stanowiska ogniowe i rozwiniętą sieć łączności, wspierał grupy bojowe mjr Zgorzelskiego (dragoni i ułani) i mjr Stefanowicza (pancerniacy 1 pułku i Podhalanie). Ogniem kierowanym przez obserwatorów ostrzeliwał rejon walk dywizji w bitwie o Falaise – Chambois. W godzinach popołudniowych jednak, aby nie strzelać na "maksymalnych nastawach" i uniknąć ostrzału własnych pozycji zajął stanowiska ok. 1 km od miejscowości Bourdon^[12]. Po stoczeniu walki obronnej w rejonie stanowisk ogniowych, z grupą piechoty i czołgiem na rozkaz dowódcy artylerii dywizji 1 pamot. został wycofany 20 sierpnia na poprzednie stanowiska ogniowe. Przy oddziałach walczących na wzg. 262 znajdowali się dwaj dowódcy dywizjonów i jeden dowódca baterii jako obserwatorzy z własną obsadą posterunków obserwacyjnych^[13]. 23 sierpnia pułk odchodzi na odpoczynek na zaplecze frontu.

Pościg we Francji i Belgii

29 sierpnia 1944 roku z pułku został wydzielony jeden dywizjon i przydzielony do grupy taktycznej "Zgorzelski", który podjął marsz i pościg na czele dywizji jako oddział przedni, za uchodzącym nieprzyjacielem, osiągając Valailles, nazajutrz Elbeuf. 31 sierpnia dywizjon przekroczył Sekwanę. Pozostałe siły pułku współdziałały z 10 BKPanc. maszerując w siłach głównych dywizji. 2 i 3 września dywizjon z grupy "Zgorzelski" wszedł w styczność bojową z przeciwnikiem ostrzeliwując cele w Abbeville^[14]. 5 września główne siły pułku wspierały ogniem 10 pułk dragonów i 24 pułk ułanów w walce o zdobycie St. Omer. 6 września pułk rozwinął stanowiska i wsparł ogniem 3 BS w walce o Ypres. 8 września 2 pułk pancerny ze szwadronem dragonów otrzymał wsparcie pułku pod Ruysselede. 12 i 13 września 1 pamot. wspierał zgrupowanie 3 BS i 10 BKPanc. prowadząc ostrzał artyleryjski niemieckich składów amunicji w rejonie St. Nicolas ze stanowisk ogniowych w rejonie Lokeren.

Walki na pograniczu belgijsko-holenderskim

14 września wspiera 10 BKPanc., szczególnie 10 pdrag. i bspodh. w natarciu na Stekene, La Trompe^[15]. 17 września wspierał natarcie 8 bs na La Clinge. 19 września pułk został przegrupowany w pobliże Axel z zadaniem wsparcia 3 BS, w walce o porty przy ujściu Skaldy, na które podjął niezwłocznie ostrzał artyleryjski. 20 września pułk wspierał walki zgrupowania batalionu strzelców podhalańskich o wybrzeże morskie i ujście Skaldy oraz zwalczał żeglugę przybrzeżną i rzeczną ^[16]. Od 21 do 27 września pułk przebywał na wypoczynku na opanowanych pozycjach w pobliżu Axel. Od 29 do 30 września 1944 r. wspierał ogniem natarcie 3 BS na Merxplas. Następnie pułk został przydzielony do 10 BKPanc. osłaniał walki o przeprawy oraz w rejonie Poppel. 1 października walki o zdobycie stacji kolejowej Welde. 2 października Nord Bosch, a 3 października Baarle-Nassau ^[17]. 4 października 1 pamot wspierał ogniem artyleryjskim walki zgrupowań dywizji o lasy na północ i północny zachód od Baarle Nassau i linię kolejową do Tilburga. Nazajutrz wspierał walki o Alphen, lasy na zachód od miasta oraz o miejscowości Terover i Houdseind. W okresie walk pułk wykonywał również oznaczenie białymi dymami własnych pozycji dla współdziałającego lotnictwa taktycznego. Od 6 do 26 października pułk osłaniał oddziały dywizji ogniem artyleryjskim podczas działań obronnych ^[18]. 27 października 1944 r. 1 pułk całością sił wspierał ogniowo natarcie 10 BKPanc. w kierunku Vijfhuizen i Gilze. Po opanowaniu Bredy przez 3 BS i część 10 BKPanc. Od 31 października do 2 listopada pułk wspierał walki w rejonie rzeki i kanału Mark. Następnie od 3 listopada 1 pamot. wspierał ogniem 9 bs przy forsowaniu i obronie przyczółka przez kanał Mark oraz walkach o jego poszerzenie. 4 listopada pułk wspierał wprowadzony na przyczółek 10 pułk dragonów w walce o poszerzenie przyczółka^[19]. W dniach 6 i 8 listopada pułk wspierał 3 BS w walce o ufortyfikowane przedmoście i miasto Moerdijk, prowadząc nawały ogniowe na umocnienia wroga ^[20].

Obrona i dozorowanie odcinka frontu nad Mozą

W okresie od 9 listopada 1944 roku do 7 kwietnia 1945 roku pułk przebywał na stanowiskach nad Mozą. Prowadząc walkę artyleryjską z bateriami niemieckimi oraz niszcząc wskazane punkty ogniowe wroga. Dodatkowo wcielano uzupełnienia osobowe i sprzętowe, prowadzono szkolenie i udzielano urlopów. W dniach 5-7 stycznia 1945 r. wspierał własny 9 batalion strzelców podczas walk o wyspę Kapelsche Veer. Następnie w dniach 13-31 stycznia 1945 r. współdziałał z oddziałami 47 RMC i kanadyjskiej 4 DPanc. w walkach o ostateczne zlikwidowanie tego przyczółka ^[21].

Walki we wschodniej Holandii i w Niemczech

W okresie od 7 do 9 kwietnia pułk wykonał marsz z rejonu Bredy na linię frontu. Następnie współdziałał z 10 BKPanc. w walkach nad rzeką Ems, Küsten Kanal. Podczas walk od 13 do 19 kwietnia nad Küsten Kanal wspierał głównie 9 bs podczas jego forsowań oraz prowadził walkę artyleryjską z wykrytymi bateriami wroga. Od 20 do 26 kwietnia 1 pamot. wspierał ogniem artylerii walki oddziałów zgrupowania 10 BKPanc., w tym o Papenburg Od 27 kwietnia współpracował w prowadzonych walkach z 3 BS ^[22]. Od 30 kwietnia pułk został przydzielony do 10 BKPanc., którą wspierał ogniem podczas walk w kierunku Logabrium, Filsum, Hesel i Remels. Od 3 maja wspierał dalsze natarcie brygady w kierunku Halsbek i Westerstede. W dniu 4 maja i nocą 4/5 maja prowadził ostrzał artyleryjski pozycji niemieckich, a rano wykonał 19 minutową nawałę artyleryjską na pozycje niemieckie, wstrzymując ogień o godz. 7.59 5 maja 1945. Od tej chwili obowiązywała kapitulacja wojsk niemieckich przed frontem 1 DPanc ^[23].

Artylerzyści motorowi po wojnie

Działania okupacyjne na zajętym w czasie walk terenie pułk pełnił do 20 maja 1945 roku. Zadaniem jego było oczyszczanie terenu z niedobitków, rozbrajanie osób i terenu z broni i amunicji, wyłapywanie przebranych żołnierzy i funkcjonariuszy hitlerowskich, egzekwowanie zarządzeń i warunków kapitulacji w tym ustalonej godziny policyjnej. W trakcie walk we Francji, Belgii, Holandii i na terenie Niemiec z szeregów pułku poległo 27 żołnierzy, 56 zostało rannych. Utracono jako zniszczonych 5 czołgów, 12 dział samobieżnych Sexton, 3 transportery gąsienicowe Carier, 4 transportery opancerzone Half Track, 8 jeepów. Wzięto do niewoli 147 jeńców. Wystrzelono 190 630 granatów. Otrzymano odznaczeń polskich: 11 Krzyży VM Vkl, 126 KW, 84 KZ z M, zagranicznych: 2 MC, 2 MM, 2 Croix de Guerre i inne^[5][24].

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• ppłk dypl. Stanisław Nowicki (VII 1940 – VIII 1942^[1])
• ppłk / płk Józef Krautwald de Annau^[25] (1942 – XI 1945)
• ppłk Marian Borzysławski (I 1946 – VI 1947)

I zastępca dowódcy pułku

• ppłk dypl. Olgierd Giedroyć (do XI 1943^[26])
• ppłk Marian Borzysławski (od 20 XI 1943^[26])

II zastępca dowódcy pułku

• kpt. Edward Zan-Kreyser (do 18 VIII 1944^[27])

Dowódcy dywizjonów i baterii

16 dywizjon

• dowódca dywizjonu - kpt. Wincenty Pawłowski^[28]
• zastępca dowódcy dywizjonu - kpt. Henryk Józefowicz^[29]

1 bateria - por. Henryk Greiner^[29]

2 bateria - kpt. Wacław Piotrowski^[29]

II dywizjon

• dowódca dywizjonu - mjr Jan Sołtyski^[28]
• zastępca dowódcy dywizjonu - kpt. Eugeniusz Olszewski^[29]

3 bateria - por. Marcin Rupniak^[29]

4 bateria - por. Jerzy Żarski^[29]

III dywizjon

• dowódca dywizjonu - kpt./mjr Kazimierz Malczewski^[28]
• zastępca dowódcy dywizjonu - kpt. Kazimierz Makuch^[29]

5 bateria - por. Władysław Magoński^[29]

6 bateria - por. Wacław Roszkiewicz^[29]

Struktura organizacyjna

Struktura^[30]:

• 3 x dywizjon artylerii samobieżnej
  • 2 x bateria artylerii samobieżnej
    • 4 działony

Symbole pułku

Sztanda

Na tarczach: wizerunek Matki Boskiej Kochawińskiej, św. Barbary, odznaka pułkowa i herb miasta Stryj. Na czerwonym tle nazwy miejscowości i daty walk pułku.

Sztandar ufundowany przez społeczeństwo województwa stanisławowskiego i wręczony pułkowi 22 listopada 1938.

Obecnie sztandar eksponowany jest w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie^[31].

Odznaka pamiątkowa

Głównym elementem odznaki jest krzyż (swastyka) o formie przyjętej dla jednostek górskich sprzed 1939 roku (stylizowany starosłowiański znak solarny), połączony z krzyżującymi się lufami. Na centralną część nałożone jest koło zębate, podzielone na cztery równe części, pokryte na przemian barwami pułku: czarną i szmaragdową. Na poszczególnych częściach centralnego koła inicjały jednostki 1 PAM. Odznaka oficerska pozłacana, ramiona swastyki pokryte białą emalią.

Barwy: proporczyk na kołnierz czarno-szmaragdowy.

Znaki na pojazdach:

Zobacz też

• Artyleria samobieżna Wojska Polskiego

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Maciej Szczurowski: Artyleria Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w II wojnie światowej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-918-X.
• Zbigniew Wawer: Organizacja polskich wojsk lądowych w Wielkiej Brytanii 1940-1945. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk : Bellona, 1992. ISBN 83-11-08218-9.
• Jan Partyka: Odznaki i oznaki Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939-1945 : (wojska lądowe). Rzeszów: Libri Ressovienses, 1997. ISBN 83-902021-9-0.
• Tadeusz Antoni Wysocki: 1 Polska Dywizja Pancerna 1939-1947 : geneza i dzieje. Warszawa: Bellona, 1994. ISBN 83-11-08219-7.
• Jerzy Murgrabia: Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07825-4.
• Jacek Kutzner, Juliusz S. Tym: Polska 1 Dywizja Pancerna w Normandii. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2010. ISBN 978-83-7399-404-1.
• Juliusz S. Tym: Śladami Polskich Gąsienic. Polskie Oddziały Pancerne na Zachodzie tom 20. Artyleria Dywizyjna 1 Dywizji Pancernej. Warszawa: Edipresse Kolekcja sp.z.o.o., 2015. ISBN 978-83-7989-099-6.
• Juliusz Tym, Jacek Kutzner: Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 27. Walki 1. Dywizji Pancernej w rejonie Bredy i Moerdijk X-XI 1944 roku.. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-126-9.
• Juliusz Tym: Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 29. Działania Polskiej 1. Dywizji Pancernej w północno-wschodniej Holandii i we Fryzji w kwietniu i maju 1945. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-128-3.
• Grzegorz Korczyński (red.): 1.Dywizja Pancerna w walce. Czarna Kawaleria gen. Maczka od Caen do Wilhelmshaven. Relacje dowódców i żołnierzy. Warszawa, repr. Bruksela: Oficyna Wydawnicza Mireki, 2013. ISBN 978-83-89533-81-4.
• Krzysztof Gaj: 1. Dywizja Pancerna (organizacja wielkiej jednostki pancernej PSZ na Zachodzie - sierpień 1944 r.). Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-283-0.