20 Pułk Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego

20 Pułk Ułanów

108 pułk ułanów

Odznaka pamiątkowa 20 puł
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1920
Rozformowanie	1939
Patron	Król Jan III Sobieski
Tradycje
Święto	15 września[a] 24 czerwca[b] (od 1927)
Nadanie sztandaru	11 października 1921
Rodowód	108 pułk ułanów
Dowódcy
Pierwszy	płk Dymitr Radwiłowicz
Ostatni	płk dypl. Andrzej Kunachowicz
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Rudnią Baranowską (11–12 X 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Rzeszów
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	3 Brygada Jazdy X Brygada Jazdy X Brygada Kawalerii Kresowa Brygada Kawalerii

20 pułk ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego (20 puł.) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w garnizonie Rzeszów. Ułani nosili otok amarantowy.

Pułk brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Walczył w obronie mostu na Narwi w Nowogrodzie, pod Łomżą, Kuleszką, Milewem, zagon na Ciechanów, pod Biskupiczami (w okolicach Klewania) i Rudnią Baranowską.

Formowanie

Pułk nawiązywał do tradycji 20 pułku ułanów Księstwa Warszawskiego uczestniczącego w kampanii napoleońskiej 1812. Odtworzenie pułku nastąpiło w Ostrołęce jako 108 pułk ułanów. W jego skład wchodziły dwa szwadrony 3 pułku strzelców konnych, jeden szwadron 8 pułku ułanów im. Księcia Józefa Poniatowskiego i jeden szwadron 6 pułku Ułanów Kaniowskich. Pierwszym dowódcą został pułkownik Dymitr Radziwiłowicz i dnia 30 lipca 1920 roku wyznaczone szwadrony spotkały się w Ostrołęce. Jego skład osobowy na ów dzień wynosił 19 oficerów, 780 szeregowych, 800 koni i 16 wozów^[2].

Pułk posiadał szable austriackie i niemieckie, na stanie były również karabinki austriackie. Dużą część pułku stanowił rocznik poborowych oraz dawni rezerwiści armii austriackiej. Rzędy końskie austriackie i meksykańskie. Przewaga koni młodych. W zaopatrzeniu pułk był podporządkowany 8 pułkowi ułanów im. Księcia Józefa Poniatowskiego. Pod koniec sierpnia nowym dowódcą zostaje rotmistrz Piotr Głogowski. Pierwszy rozkaz pułkowy pochodzi z dnia 21 sierpnia, podpisał go rotmistrz Piotr Głogowski, za zgodność podpisał go porucznik Uranowicz, który w owym czasie pełni funkcję adiutanta 108 pułku ułanów. Pod koniec sierpnia nadeszło uzupełnienie z 8 pułku ułanów w postaci jednego szwadronu.

Pułk w walce o granice

Pułk przydzielono do 8 Brygady Jazdy, którą sformowano w tamtym okresie dla przeciwstawienia radzieckiemu 3 korpusowi Kawalerii Gaja. W obszarze Ostrołęki zebrano więc 108., 2. i 115 pułk ułanów a także 8 dywizjon artylerii konnej. Dowództwo powierzono generałowi Suszyńskiemu.

108 pułk ułanów pierwszy patrol odbył 20 lipca 1920. Pierwsze potyczki miały miejsce już w pierwszych dniach działania pułku. Należy tu odnotować obronę mostu w Nowogrodzie przez patrol podchorążego Szumskiego oraz uliczne walki z kozakami. Do pierwszego starcia ogniowego doszło 1 sierpnia 1920 roku i pułk poniósł pierwsze straty: 14 zabitych i rannych.

Sytuacja była trudna. Bolszewicy posiadali w tym rejonie lepiej zorganizowane siły i większe doświadczenie. Przeprawa w Nowogrodzie była niestrzeżona przez Polaków, w związku z czym kawaleria rosyjska działała w obszarze pomiędzy Ostrołęką a Łomżą. 5 sierpnia pułk wziął udział w odsieczy w okolicach Łomży, a celem było odpędzenie nieprzyjaciela. Do tragedii doszło we wsi Kuleszka, gdzie 2/108 pułku ułanów został otoczony przez bolszewicką kawalerię i musiał wycofać się z rejonu Ostrołęki. Straty były poważne: porucznik Ostrowski, podchorąży Mańkowski i 50 ułanów.

Wraz z ofensywą Rosjan w kierunku Warszawy, stworzono linię obrony 10 km na północny wschód od Ostrołęki. Lewe skrzydło opierało się o Narew, prawe o tor kolejowy Ostrołęka-Łomża. Rosjanie byli osłonięci bagnami. Mimo to, ułani atakowali i w dniach 1 i 2 sierpnia zajęli Nowy Dwór i zepchnęli wroga do wsi Zabiele. 3 sierpnia do żołnierzy pułku przemawiał generał Roja. Wydał też rozkazy. Od rana trwał silny ostrzał artyleryjski, więc należało dążyć do dalszego wyparcia Rosjan. Do walki został skierowany 1. i 4 szwadron 108 pułku. Celem była wieś Zabiele. I tym razem ułani zwyciężyli i zajmują wieś mimo silnych pozycji wroga i ostrzału artyleryjskiego. W boju pod Nowym Dworem wyróżniony został za męstwo porucznik Horodyski. Polegli m.in.: podchorąży Stanisław Sożański, raniony został porucznik Stefan Grudzielski, zaś 150 żołnierzy zostało zabitych, ranionych lub zaginęło w akcji.

Mimo sukcesów pułk musiał się wycofać. W dniach 5 do 10 sierpnia pułk cały czas prowadził walki osłaniając odwrót całej brygady przez Biebrzyce, Węgrzynowo i Stary Gołymin na Gąsocin. W okolicy Gołymina walki prowadził 1. szwadron pod dowództwem rotmistrza Sędzimira. W walce został śmiertelnie ranny podporucznik Aleksander Napiórkowski i 16 ułanów. W tym samym czasie powiększył się skład 8. Brygady i składa się ona z 108., 2. i 115 pułku ułanów, 8 dywizjon artylerii konnej i 203 pułk ułanów. Dowodzenie przejął generał Karnicki.

11 sierpnia nastąpiło formalne podporządkowanie 8 Brygady dowódcy 18 Dywizji Piechoty. Brygada obsadziła pozycje obronne pod Gąsocinem, zajmując stanowiska na lewym skrzydle 5 Armii. 12 sierpnia brygada odparła atak na Gąsocin a wieczorem przemieściła się do Nowego Miasta. 13 sierpnia rano doszło do starcia pod Milewem, następnie 108 pułk zostaje przemieszczony do Szeronina. 14 sierpnia pułk wziął udział w natarciu na Ciechanów. Po drodze została stoczona walka pod Glinojeckiem, gdzie wzięto 513 jeńców, 40 karabinów. Następnie przez Sulerzyce ruszyła na Ciechanów przejmując po drodze tabory. 15 sierpnia w południe wkroczyła do Ciechanowa, miejscowa ludność była bardzo przyjaźnie nastawiona. W mieście tym miał zakwaterowanie sztab sowieckiej 4 Armii której dowódca zbiegł na wschód. 18 Dywizja Piechoty nie zdołała dojść do Ciechanowa, tak więc 8 Brygada Jazdy wycofała się do Rumoki na lewe skrzydło dywizji. 16 sierpnia rano, 8 Brygada ze 108 pułkiem ułanów na straży przedniej, zajęła znów Ciechanów. W późniejszych godzinach cała brygada stoczyła walkę z 16 Dywizją Strzelców w obszarze Wróblewo-Opinogóra, następnie wycofując się do Borek. 8 Brygada zajęła się osłanianiem lewego skrzydła 5 Armii która zaczęła swoje przeciwnatarcie.

8 i 9 Brygady Jazdy pod dowództwem gen. Gustawa Dreszera otrzymały zadanie przecięcia odwrotu, podążającym z zachodu, 4 Armii bolszewickiej i Korpusowi Gaja. 8 Brygada maszerując z okolic Płońska w Strzegowie zastała Korpus Gaja, który zaczyna wycofywać się w kierunku granicy niemieckiej. Dalsza trasa pościgu za nieprzyjacielem to kolejno: Miączyn, Liberadz i dalej w kierunku Mławy. Pułk dochodzi do Turzy Małej, gdzie od 28 sierpnia do 1 września odpoczywa, przygotowując się do wyjazdu na front wschodni. 1 września wyjeżdża do Chełma.

Zawieszenie broni 18 października 1920 zastało pułk we wsi Filipowicze Koreckie^[5].

Polegli i zmarli

Ponadto poległo kilkudziesięciu ułanów, których nazwisk i miejsc pochówku nie ustalono^[15].

Kawalerowie Virtuti Militari

Krzyżem Walecznych odznaczonych zostało 37 żołnierzy^[15], w tym rtm. Stanisław Gepner i st. wachm. Leon Wiatr.

Pułk w czasie pokoju

Fanfarzyści p.uł.

Oficerowie rezerwy 20 p.uł.

Na podstawie rozkazu ministra spraw wojskowych z 15 stycznia 1921 roku 108 pułk ułanów został przemianowany na 20 pułk ułanów^[5].

We Włodzimierzu Wołyńskim zdemobilizowano ochotników oraz żołnierzy najstarszych roczników. 10 lutego 1921 roku pułk liczył 9 oficerów, 4 podchorążych, 280 szeregowych i 470 koni. Tego dnia pułk załadował się na stacji Włodzimierz Wołyński i odjechał do Rzeszowa^[5].

Początkowo pułk obchodził swoje święto 15 września, w rocznicę szarży pod Biskupiczami przeprowadzonej w 1920 roku^[17]. 19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 24 czerwca, jako datę święta pułkowego^[18]. Od tej pory pułk obchodził swoje święto w dniu imienin patrona^[17][19].

4 sierpnia 1927 roku generał dywizji Daniel Konarzewski, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, nadał 20 pułkowi ułanów nazwę „20 Pułk Ułanów imienia Króla Jana III Sobieskiego”^[20].

Pułk w kampanii wrześniowej

Kampanię wrześniową pułk odbył w ramach Kresowej BK. 11 września pułk został otoczony w lesie pod Psarami i po przegranej bitwie przestał istnieć. Dowódca pułku ranny, dostał się do niewoli. Część żołnierzy dołączyła do 22 pułku ułanów.

Mapy walk pułku

• 

  Pułk walczył w składzie KrBK

• 

Symbole pułkowe

Sztandar

Sztandar pułkowi ofiarowali obywatele ziemi rzeszowskiej i ropczyckiej. 11 października 1921 roku sztandar w imieniu Prezydenta Rzeczypospolitej wręczył generał broni Tadeusz Rozwadowski. Po lewej stronie sztandaru znajdują się wypisane miejscowości: Ostrołęka, Nowy Dwór, Zabiele, Rudnia Baranowska, Biskupiec, pod którymi pułk dzielnie walczył^[5]. Sztandar przechowywany jest w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie^[25].

Odznaka pamiątkowa

16 grudnia 1924 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Władysław Sikorski zatwierdził wzór odznaki dla szeregowych 20 pułku ułanów^[26]. Odznaka o wymiarach 41x41 mm ma kształt krzyża maltańskiego pokrytego białą emalią. W jego środku pod koroną królewską srebrny spleciony inicjał „I3R” (Ioannus Tercius Rex). Krzyż nałożony jest na metalową, emaliowaną w kolorze amarantowym rozetę z pierścieniem granatowo-białym. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze, na rewersie numerowana. Autorem projektu odznaki był rotmistrz Stanisław Gepner, a wykonawcą Jan Knedler z Warszawy^[27].

Barwy

Proporczyk	Opis[28][29]
	Proporczyk amarantowy z wąskim paskiem granatowo-białym pośrodku
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Na czapce rogatywce – otok amarantowy[30]
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy amarantowe, wypustka amarantowa[31]
	„Łapka” (do 1921[e]) – karmazynowa[f]

Żurawiejka

Ułani Króla Jana

Dowódcy pułku

• płk kaw. Dymitr Radwiłłowicz^[g] (VII - VIII 1920)
• mjr kaw. Piotr Głogowski (21 VIII 1920 - 1 IX 1923 → Rezerwa Oficerów Sztabowych DOK X^[33])
• ppłk / płk kaw. Rudolf Jan Otton Boyen (IX 1923^[34] – 1927 → stan spoczynku z dniem 30 IV 1927^[35])
• ppłk kaw. Stanisław Józef Rabiński (5 V 1927^[36] - I 1928 → przewodniczący Komisji Remontowej Nr 4^[37])
• ppłk kaw. Władysław II Müller (I 1928^[38] – XII 1930 → dowódca 8 psk^[39])
• ppłk kaw. Edward Józef Godlewski (XII 1930^[39] – II 1936 → dowódca 14 puł)
• ppłk / płk dypl. kaw. Andrzej Kunachowicz (II 1936 – IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• mjr kaw. Mieczysław Tadeusz Kudelski (1923^[40][41])
• mjr / ppłk kaw. Ignacy Kowalczewski (IV 1928 – III 1930 → dowódca 5 psk)
• mjr / ppłk kaw. Edward Milewski (III 1930 – IV 1934 → dowódca 3 pszwol^[42])
• mjr dypl. kaw. Włodzimierz Waldemar Rytarowski (od IV 1934^[42])
• mjr dypl. kaw. Włodzimierz Kasperski (do VIII 1939 → oficer sztabowy do zleceń dowódcy Armii „Karpaty”)

Żołnierze 20 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[43] oraz Muzeum Katyńskie^[44][h][i].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Fenix editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Lesław Kukawski: 20 Pułk Ułanów im. Króla Jana Sobieskiego. Krzysztof Mijakowski (red.). Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2012, seria: Wielka Ksiega Kawalerii Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7769-350-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Tadeusz Suchorowski: Zarys historji wojennej 20-go Pułku Ułanów imienia Króla Jana III Sobieskiego. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.