21 Pułk Artylerii Lekkiej

21 Pułk Artylerii Lekkiej

21 Pułk Artylerii Polowej

Odznaka pułku
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	25 maja
Nadanie sztandaru	29 maja 1938
Dowódcy
Ostatni	ppłk Wojciech Pluta
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Rzeszów, Kraków, Biała, Oświęcim
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	21 Dywizja Piechoty Górskiej

21 Pułk Artylerii Lekkiej (21 pal) – oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w garnizonach: Rzeszów, Kraków i Biała (III dywizjon w Oświęcimiu)^[1]. Był organiczną jednostką artylerii 21 Dywizji Piechoty Górskiej. Pod względem szkolenia podporządkowany był dowódcy 5 Grupy Artylerii. Jako datę święta pułkowego przyjęto dzień 25 maja – rocznicę rozpoczęcia formowania pułku^[2].

Formowanie i walki

Jednostka sformowana została w lutym 1921 jako 21 pułk artylerii polowej. Początki oddziału związane są z powstaniem w lutym 1920 wywodzącej się z baterii zapasowej z Krakowa nowej baterii zapasowej. Nowa bateria otrzymała z krakowskiej baterii zapasowej i ze zbrojowni warszawskiej sprzęt na jeden dywizjon. Następnie została przeniesiona do Rzeszowa, gdzie sformowała I dywizjon. II dywizjon pułku był organizowany w połowie sierpnia 1920 przy baterii zapasowej 6 pap w Krakowie, a 3 da przy baterii zapasowej 2 pap Leg. w Radomiu. W skład III dywizjonu weszły baterie z ochotniczego 202 pap.

Kawalerowie Virtuti Militari

Ponadto 7 oficerów, 4 podchorążych i 25 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych^[3].

Pułk w okresie pokoju

Koszary w Bielsku-Białej – miejsce stacjonowania pułku

Haubice 100 mm wz. 1914/19P

29 sierpnia 1922 roku pułk przybył do Krakowa i zajął koszary na Dąbiu^[5].

10 maja 1926 w Domu Żołnierza Polskiego dzięki staraniom garnizonowego Komitetu Opieki nad Żołnierzem odbyło się uroczyste pożegnanie pułku z garnizonem krakowskim. Dwa dni później o godz. 9.00 pułk opuścił koszary^[6].

31 grudnia 1931 roku na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. Ministra Spraw Wojskowych marszałka Polski Józefa Piłsudskiego 21 pap został przemianowany na 21 pułk artylerii lekkiej^[7].

Pułk w kampanii wrześniowej

W kampanii wrześniowej pułk walczył w składzie macierzystej 21 Dywizji Piechoty Górskiej.

Pułk walczył w składzie 21 DPGórskiej

Symbole pułkowe

Wręczenie sztandarów pułkom artylerii na krakowskich Błoniach - d-ca 21 pal odbiera sztandar z rąk Inspektora Armii gen. dyw. Juliusza Rómmla

Sztandar

4 grudnia 1927 Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 21 pal^[11]. 29 maja 1938 na Błoniach krakowskich, gen. dyw. Juliusz Rómmel wręczył pułkowi sztandar^[1].
Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach.

Na prawej stronie płata także znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu laurowym. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 21 w wieńcach laurowych^[12].
Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach umieszczone były na tarczach:

• w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
• w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
• w prawym dolnym rogu – godła miast Bielska i Białej,
• w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 21 pal,

na ramionach krzyża kawalerskiego znajdowały się wyhaftowane nazwy i daty ważniejszych bitew pułku:

• na górnym – „Rzeszów 25.V.1920”,
• na dolnym – „Gródek 29.VIII.1920”,
• na lewym – „Kuźnica 23.IX.1920”,
• na prawym – „Granne 20.VIII.1920”^[11].

Odznaka pamiątkowa

11 marca 1930 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 21 pułku artylerii polowej^[13]. Odznaka o wymiarach 42x42 mm ma kształt krzyża maltańskiego o ramionach pokrytych ciemnozieloną emalią z czarną obwódką, srebrną krawędzią i zakończonymi kulkami. Na środek krzyża nałożona srebrzysta swastyka prawoskrętna z numerem pułku „21”, na skrzyżowanych złoconych lufach armatnich. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze i emaliowana. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy^[14]. Istniała jednokolorowa wersja żołnierska^[15]

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• płk art. Romuald Kowalski (do 15 VIII 1922 → Rezerwa oficerów sztabowych DOK V^[16])
• płk art. Karol Grodzicki (15 VIII 1922^[16] – 2 X 1925 → zastępca szefa artylerii OK V^[17])
• ppłk art. Edward d'Erceville (cz.p.o. od VII 1924^[18])
• ppłk / płk art. Ignacy Bolesław Hermanowski (od 17 XI 1925^[19])
• ppłk / płk art. dr Roman Władysław Odzierżyński (21 III 1928 – 19 VI 1933 → komendant Szkoły Strzelania Artylerii w Toruniu^[20])
• ppłk dypl. art. Edward Rudowicz (p.o. VI 1933 – IV 1934)
• płk art. dr Włodzimierz Dembiński (IV 1934)
• płk dypl. Konstanty Kazimierz Ważyński (17 II 1938 – VIII 1939 → dowódca artylerii dywizyjnej 21 DP)
• ppłk Wojciech Pluta (VIII – IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• ppłk art. Adam Sielicki (15 X 1922^[21][22] – 1924 → dowódca 14 dak)
• ppłk kontr. Gerald Vincent (od 15 VI 1924^[23])
• ppłk art. Jan Geniusz (1928 – III 1929 → dowódca 6 pap)
• mjr / ppłk art. Ludomir Kryński (IV 1929^[24] – XII 1930 → dowódca 5 dak^[25])
• ppłk dypl. art. Tadeusz Roman Tomaszewski (XII 1930^[26] – X 1932 → szef sztabu DOK V^[27])
• ppłk dypl. art. Edward Rudowicz (X 1932^[27] – X 1935 → delegat SG przy DOKP Kraków)

Żołnierze 21 pułku artylerii lekkiej - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[28] oraz Muzeum Katyńskie^[29][c][d].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Konstanty Czechowicz: Zarys historji wojennej 21-go pułku artylerji polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
• Roman Łoś: Artyleria polska 1914–1939. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1991. ISBN 83-11-07772-X.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792 – 1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.