22 Dywizja Piechoty Górskiej

22 Dywizja Piechoty Górskiej
ilustracja
Historia
Państwo

 II Rzeczpospolita

Sformowanie

1921

Rozformowanie

10 września 1939

Tradycje
Święto

26 maja

Nadanie sztandaru

15 lipca 1923

Kontynuacja

21 Brygada Strzelców Podhalańskich

Dowódcy
Ostatni

płk. dypl. Leopold Endel-Ragis

Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Bitwa pod Broniną
Organizacja
Dyslokacja

Okręg Korpusu Nr X

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

Armia Karpaty

22 DP w 1938
Gen. Mieczysław Boruta-Spiechowicz wręcza gen. Kazimierzowi Sosnkowskiemu odznaki pułkowe 22 DP z peleryną i kapeluszem; kwiecień 1936

22 Dywizja Piechoty Górskiej (22 DPG) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

Okres międzywojenny

Po wojnie polsko-bolszewickiej przy przejściu na etat pokojowy[1] na bazie 21 Dywizji Piechoty sformowano:

  • 1 Dywizję Górską (1, 3, 4 psph, 1 pag),
  • 2 Dywizję Górską (2, 5, 6 psph, 2 pag).

Z dniem 1 marca 1925 Minister Spraw Wojskowych przemianował 2 Dywizję Górską na 22 Dywizję Piechoty[2], 14 kwietnia 1925 zaś zmienił poprzedni rozkaz, ustalając nazwę dywizji na 22 Dywizja Piechoty Górskiej[3]

Organizacja pokojowa 22 DPG

Obsada personalna Dowództwa 2DG/22 DPG w latach 1921-1939

Dowódcy dywizji
Dowódcy piechoty dywizyjnej
  • płk piech. Gustaw Truskolaski (III 1922 - 3 XII 1924)
  • płk piech. Kazimierz Topoliński (15 I 1925[6] - I 1928 → stan spoczynku[7])
  • płk dypl. Mieczysław Wyżeł-Ścieżyński (I 1928[8] - I 1930 → stan spoczynku[9])
  • płk piech. Władysław Dragat (I 1930[10] - 1934 → pomocnik dowódcy OK III ds. uzupełnień)
  • płk dypl. piech. Zygmunt Durski (od 1934[11])
  • płk piech. Leon Grot (1939)
Szefowie sztabu
  • mjr SG Bronisław Prugar-Ketling (IX 1921 – 15 X 1924 → szef Oddziału Ogólnego Sztabu DOK X[12])
  • mjr SG Piotr Bartak (15 X 1924[12][13] – X 1926[14])
  • mjr SG (art.) Władysław Szymański (do 31 X 1927 → referent w Inspektoracie Armii)
  • mjr SG (art.) Józef Bobowski (31 X 1927 – 26 IV 1928 → dyspozycja dowódcy OK X)
  • mjr dypl. piech. Jerzy Pajączkowski-Dydyński (26 IV 1928 - VI 1930 → Oddział IV SG)
  • kpt. dypl. art. Eugeniusz Hinterhoff (VI 1930 - XI 1932 → dyspozycja dowódcy OK X)
  • mjr dypl. Józef Gryglaszewski (28 XII 1932[15] - 22 X 1935 → dowódca baonu 4 pspodh)
  • ppłk dypl. piech. Feliks Tadeusz Wójcik (22 X 1935 - † 10 IX 1939)

Kampania wrześniowa 1939 roku

22 Dywizja Piechoty Górskiej wchodziła początkowo w skład Armii „Karpaty”. Według planów Naczelnego Wodza marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego dywizja miała zostać przydzielona jako odwód do Armii „Łódź” gen. dyw. Juliusza Rómmla, lecz opóźnione wskutek zbyt późnego zmobilizowania oraz ciągłych bombardowań linii kolejowych transporty jej oddziałów nigdy nie dotarły do celu. W pierwszych dniach września koncentrowała się więc w rejonie Krzeszowic i Trzebini. Już 2 września dywizja została przeniesiona do Armii „Kraków” gen. Antoniego Szyllinga w celu zastąpienia zniszczonej 7 DP. Początkowo przewidziana była do odwodu południowego Armii wraz z 38 DP do osłony jej skrzydła od północy na styku z Armią „Łódź”.

2 września wyładowała się w rejonie Olkusza. Wcześniej wydzielono z niej w celu wzmocnienia południowego odcinka frontu po batalionie z 5 i 6 pułku Strzelców Podhalańskich i skierowano do 156 pp ppłk Ignacego Młyńca. Dywizja rozwinęła się obronnie wokół Olkusza w oczekiwaniu na oddziały GO „Śląsk” gen. bryg. Jana Jagmina-Sadowskiego. Stanowiła najbardziej wysuniętą na północ wielką jednostkę z Armii „Kraków”. 4 września otrzymała rozkaz odwrotu nad Nidę w kierunku Pińczowa i Miechowa. 8 września skierowała się na Stopnicę. Po drodze dowódca skierował dywizję na opanowane przez niemieckie oddziały pancerne Busko. Zamierzał poprzez chrzest bojowy wzmóc morale swoich żołnierzy. Przed wykonaniem ataku, myśląc, że dywizja została okrążona, rozdzielił swoje oddziały, pozbawiając się w ten sposób wpływania na całość jednostki. Pod wieczór stan dywizji był bliski paniki. W Busku Niemców nie było, podjęto więc marsz na Stopnicę. 9 września nastąpiło spotkanie z Niemcami pod Broniną, gdzie drogę zastąpił niemiecki dywizjon rozpoznawczy z VII Korpusu Armijnego wzmocniony batalionem saperów zmotoryzowanych i czołgami z 5 DPanc. Płk Endel-Ragis – chcąc rozbić Niemców bezustannie zagrażających jego skrzydłu – uzyskał w końcu możliwość realizacji swych planów i po wielokrotnych prośbach wymógł na dowódcy Armii „Kraków” pozwolenie na uderzenie w nocy z 9 na 10 września na Staszów, jednakże tylko częścią 22 DPG. Płk Endel-Ragis defetystycznie nastawiony do zaistniałej sytuacji, podzielił poszczególne pododdziały dywizji i przydzielił je do poszczególnych kolumn (sam znalazł się przy 5 pułku Strzelców Podhalańskich) oraz wydał nie rokujące powodzenia rozkazy do przebijania się.

Dywizja w bardzo ciężkim nocnym boju rozbiła niemiecki oddział zaporowy, niszcząc bardzo dużo sprzętu nieprzyjacielskiego i biorąc wielu jeńców, jednak poniosła zarazem bardzo ciężkie straty i – nie mając w praktyce dowódcy uległa rozsypce (płk Endel-Ragis widząc lokalną klęskę oddziałów 5 psph zameldował w dowództwie Armii o rozbiciu jednostki, po czym chciał popełnić samobójstwo postrzeliwując się z pistoletu). Wkrótce z odsieczą Niemcom przyszła ich 27 DP i polska dywizja znalazła się w trudnej sytuacji. W rzeczywistości większość oddziałów walczyła dalej i cofała się w kierunku na Stopnicę. Jej oddziały w dotychczasowych ciężkich walkach poniosły duże straty i po odłączeniu się 6 pułku Strzelców Podhalańskich i 2 pułku Strzelców Podhalańskich, liczyły zaledwie ok. 3 tys. ludzi i 31 dział.

10 września dywizja została rozbita pod Rytwianami przez niemiecką 5 DPanc. Natomiast 6 psph – bardzo ciężko wykrwawiony – zdołał przedrzeć się przez linię okrążenia i po dalszym odwrocie przyłączył się do oddziałów Frontu Północnego za Wisłą, 2 psph przedarł się do własnych wojsk z GO „Śląsk”, zbierając po drodze wielu rozbitków z 5 i 6 psph.

Organizacja wojenna i obsada personalna 22 DPG we wrześniu 1939

Święto pułkowe 2 pspodh, ul. Kościuszki w Sanoku 1936
Tablica upamiętniająca na Placu Harcerskim w Sanoku

Obsada personalna Kwatery Głównej 22 DPG

Obsada personalna Kwatery Głównej 22 DPG[16]

  • dowódca dywizji - płk dypl. piech. Leopold Endel-Ragis
  • dowódca piechoty dywizyjnej - płk piech. Leon Grot
  • oficer sztabu dowódcy piechoty dywizyjnej - mjr piech. Feliks Jan Marian Gross
  • oficer sztabu dowódcy piechoty dywizyjnej - ppor. piech. Jerzy Zbigniew Olszewski[a]
  • dowódca artylerii dywizyjnej - płk art. Jan Woźniakowski
  • oficer sztabu dowódcy artylerii dywizyjnej – kpt. art. Artur Józef Kasprzyk[b]
  • oficer sztabu dowódcy artylerii dywizyjnej – kpt. art. Ernest Krautwald †1940 Ukraina
  • dowódca kawalerii dywizyjnej - mjr kaw. Czesław Jakóbiak †1940 Ukraina
  • szef sztabu - ppłk dypl. piech. Feliks Tadeusz Wójcik †10 IX 1939 Kłoda
  • oficer operacyjny - kpt. dypl. piech. Jan II Bielecki
  • pomocnik oficera operacyjnego - por. piech. Józef Wojciechowski[c]
  • oficer wywiadowczy – por. art. Tadeusz Perdzyński
  • oficer wywiadowczy - por. rez. Jan Wisłocki
  • dowódca łączności - kpt. łącz. Antoni Dworzański[d] †10 IX 1939 Kłoda[19]
  • kwatermistrz - kpt. dypl. art. Roman Józef Kosiński[e]
  • pomocnik kwatermistrza – kpt. adm. (piech.) Roman Zawarczyński
  • dowódca taborów – kpt. tab. Zygmunt Lipowicz[f]
  • szef służby zdrowia - mjr lek. dr Zygmunt Rotter[g]
  • szef służby duszpasterskiej - st. kpl. ks. mgr Stanisław Kontek †1940 Katyń
  • szef służby intendentury – kpt. int. Mieczysław Leopold Stankiewicz †1940 Ukraina
  • komendant kwatery głównej - kpt. piech. st. sp. Janusz Dukiet

Planowana organizacja wojenna 22 DPG

W nawiasach zostały podane nazwy jednostek mobilizujących pododdziały występujące wyłącznie w organizacji wojennej dywizji piechoty.

Dowództwo 22 Dywizji Piechoty Górskiej

  • dowódcy broni
  • sztab
  • szefowie służb

Kwatera Główna 22 Dywizji Piechoty Górskiej

  • kompania asystencyjna nr 197 (5 pspodh)
  • pluton łączności KG 24 DP (Kompania Łączności 22 DPG)
  • pluton pieszy żandarmerii nr 22 - ppor. rez. Stefan Bednarek
  • kompania gospodarcza KG 22 DP (5 pspodh) – kpt. Wacław Hurczyn
  • poczta polowa nr 43 (UPT Przemyśl)
  • sąd polowy nr 22 (dowództwo 22 DPG)

Piechota dywizyjna

Artyleria dywizyjna

  • 22 pułk artylerii lekkiej – ppłk Marian Surman
  • 22 dywizjon artylerii ciężkiej (10 pac) – mjr Walerian Knyżyński
  • samodzielny patrol meteorologiczny nr 22 (22 pal)

Jednostki broni

Jednostki i zakłady służb

  • kompania sanitarna nr 12 (5 pspodh)
  • szpital polowy Nr 12 (10 Szpital Okręgowy)
  • polowa kolumna dezynfekcyjno-kąpielowa nr 12 (10 Szpital Okręgowy)
  • polowa pracownia bakteriologiczno-chemiczna Nr 12 (10 Szpital Okręgowy)
  • polowa pracownia dentystyczna nr 12 (10 Szpital Okręgowy)
  • dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 9 (10 dtab)
  • dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 10 (10 dtab)
  • kolumna taborowa parokonna nr 9 (2 pspodh)
  • kolumna taborowa parokonna nr 10 (2 pspodh)
  • kolumna taborowa parokonna nr 11 (6 pspodh)
  • kolumna taborowa parokonna nr 12 (22 pal)
  • kolumna taborowa parokonna nr 13 (10 dtab)
  • kolumna taborowa parokonna nr 14 (10 dtab)
  • kolumna taborowa parokonna nr 15 (10 dtab)
  • kolumna taborowa parokonna nr 16 (10 dtab)
  • warsztat taborowy (parokonny) nr 9 (22 pal)
  • pluton taborowy nr 22 (10 pac)
  • park intendentury typ I nr 12 (5 pspodh)
  • pluton parkowy uzbrojenia nr 12 (22 pal)

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[26]

Nazwisko i imięstopieńzawódmiejsce pracy przed mobilizacjązamordowany
Kur Adolf[27]podporucznik rezerwyabsolwent UJCharków
Mielech Mieczysław[28]podporucznik rezerwyurzędnikUbezpieczalnia Społeczna w KrośnieCharków
Jakóbiak Czesławmajorżołnierz zawodowyULK
Stankiewicz MieczysławkapitanULK

Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej

W wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych w 1944 utworzono 22 Dywizję Piechoty AK „Jarosławską” w składzie 38 pp i 39 pp (Okręg Kraków, Podokręg Rzeszów).

Tradycje

Tradycje przedwojennych oddziałów podhalańskich kontynuuje utworzona w 1994 21 Brygada Strzelców Podhalańskich im. gen. bryg. Mieczysława Boruty-Spiechowicza, której dowództwo stacjonuje w Rzeszowie.

Uwagi

  1. por. piech. Jerzy Zbigniew Olszewski ps. „Remigiusz” ur. 22 stycznia 1915 w Warszawie, w rodzinie Władysława. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 października 1938 i 430. lokatą w korpusie oficerów piechoty[17]. W marcu 1939 pełnił służbę w 36 pp w Warszawie na stanowisku dowódcy plutonu 3. kompanii[18]. W czasie powstania warszawskiego w Zgrupowaniu Chrobry II, a od 20 września 1944 w 15 pp AK. Po kapitulacji w niemieckiej niewoli, w Stalagu 344, a od 18 października 1944 w Oflagu II D Gross-Born[19].
  2. kpt. art. Artur Józef Kasprzyk ur. 24 kwietnia 1899 w Jaworznie. Dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagu II C Woldenberg[19].
  3. por. piech. Józef Wojciechowski ur. 21 marca 1908 w Humniskach. W marcu 1939 pełnił służbę w 5 psp w Przemyślu na stanowisku dowódcy plutonu km Dywizyjnego Kursu Podchorążych Rezerwy 22 DP[20]. 12 września 1939 w Brzozowie dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagu II D Gross-Born[21].
  4. kpt. łącz. Antoni Dworzański ur. 14 marca 1898 w Jaśle, w rodzinie Antoniego. W marcu 1939 pełnił służbę w Dowództwie 22 DPG na stanowisku dowódcy łączności. Był odznaczony Krzyżem Walecznych i Srebrnym Krzyżem Zasługi[22].
  5. kpt. dypl. art. Roman Józef Kosiński ur. 31 lipca 1904. Absolwent Kursu 1937/39 Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie[23]. W czasie kampanii francuskiej 1940 był zastępcą dowódcy I dywizjonu 2 pal.
  6. kpt. tab. Zygmunt Lipowicz ur. 8 lutego 1898 w m. Oszechliby, w rodzinie Andrzeja. Dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagu II A Prenzlau, a od 25 lutego 1941 w Oflagu II E Neubrandenburg[19].
  7. mjr lek. dr Zygmunt Łucjan Józef Rotter ur. 13 grudnia 1895 w Cieszanowie, w rodzinie Anzelma i Klary z Blumów. Do mobilizacji starszy lekarz 5 psp w Przemyślu. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi[24]. Razem z synem dr Jerzym Zdzisławem (ur. 1913 w Krakowie) uzyskał zezwolenie Urzędu Wojewódzkiego Krakowskiego na zmianę nazwiska rodowego „Rotter” na „Wiśniowski” (Dziennik Polski nr 74 z 15 marca 1946, s. 7).

Przypisy

  1. Rozkazy Ministra Spraw Wojskowych L. 7600/Org. i 8100/Mob. z 22 sierpnia 1921.
  2. „Dziennik Rozkazów MSWojsk” 1925, 17 lutego, nr 6.
  3. „Dziennik Rozkazów MSWojsk” 1925, 14 kwietnia, nr 12.
  4. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 537.
  5. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 826.
  6. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 6 z 18 stycznia 1925 roku, s. 26.
  7. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 3 z 28 stycznia 1928 roku, s. 21.
  8. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 3 z 28 stycznia 1928 roku, s. 24.
  9. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 22 z 31 grudnia 1929 roku, s. 442.
  10. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 1 z 21 stycznia 1929 roku, s. 6.
  11. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 14 z 22 grudnia 1934 roku, s. 254.
  12. a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 110 z 15 października 1924 roku, s. 612.
  13. Groński 2008 ↓, s. 251-252, wg autora mjr SG Piotr Bartak pełnił obowiązki szefa sztabu 2 DGór. także od września 1922 do stycznia 1923.
  14. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 44 z 14 października 1926 roku, s. 355.
  15. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 11 kwietnia 1933 roku, s. 82.
  16. Moś 1989 ↓, s. 166-167.
  17. Rybka i Stepan 2021 ↓, s. 73.
  18. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 124, 591.
  19. a b c d Straty ↓.
  20. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 80, 658.
  21. Straty ↓, poz. 47, 49.
  22. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 265, 537.
  23. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 175, 450.
  24. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 370, 657.
  25. 22 baplot. walczyła poza macierzystą dywizją.
  26. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  27. Księgi Cmentarne – wpis 6065.
  28. Księgi Cmentarne – wpis 6458.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Korpusowka Podhalanczykow.svg
Korpusówka Podhalańczyków
22 DP w 1938.jpg
22 DP w 1938
Wręczenie gen. Kazimierzowi Sosnkowskiemu odznak pułkowych 22 DP NAC 1-W-505.jpg
Wręczenie gen. Kazimierzowi Sosnkowskiemu srebrnych odznak pułkowych 22 Dywizji Piechoty Górskiej z peleryną i kapeluszem. Fragment uroczystości w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych - gen. Mieczysław Boruta-Spiechowicz wręcza kapelusz gen. Kazimierzowi Sosnkowskiemu. Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-W-505
Memorial to the 22nd Mountain Infantry Division and its sub-units at Harcerski Square in Sanok (2020)c.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Upamiętnienie Wojska Polskiego II RP na Placu Harcerskim w Sanoku (2019).