23 Pułk Piechoty im. płk. Leopolda Lisa-Kuli

23 Pułk Piechoty
im. płk. Leopolda Lisa-Kuli

Odznaka żołnierska
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Patron	płk Leopold Lis-Kula
Tradycje
Święto	13 czerwca
Nadanie sztandaru	13 czerwca 1924
Rodowód	1 Lubelski pp
Dowódcy
Pierwszy	płk Jan Dobrowolski
Ostatni	płk Kazimierz Majewski
Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka kontruderzenie znad Wieprza (16–26 VIII 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Włodzimierz Wołyński
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	3 DP Leg. (1920) 27 DP

23 Pułk Piechoty im. płk. Leopolda Lisa-Kuli (23 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Formowanie pułku

9 listopada 1918 roku Edward Śmigły-Rydz, Minister Wojny w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej wydał rozkaz o sformowaniu 1 Lubelskiego pułku piechoty w Lublinie. Na stanowisko dowódcy pułku został wyznaczony pułkownik Jan Dobrowolski z byłej armii rosyjskiej. Następnego dnia z członków Polskiej Organizacji Wojskowej został zorganizowany I batalion pod dowództwem majora Wacława Wieczorkiewicza. Kompania karabinów maszynowych tego batalionu została utworzona z ochotników, studentów wyższych uczelni warszawskich. Duże zasługi przy organizacji I baonu położył sierżant Augustyn Stasiak. 14 listopada został utworzony II batalion pod dowództwem kapitana Strzyżowskiego^[1]. W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Lublinie^[2].

Pułk w walkach o granice

20 listopada 1918 roku grupa majora Wieczorkiewicza, złożona z dwóch kompanii strzeleckich i kompanii karabinów maszynowych 1 Lubelskiego pułku piechoty oraz plutonu 37 mm armatek i plutonu kawalerii, wymaszerowała z Lublina na odsiecz Lwowa^[1]. W czerwcu 1919 jego I i II batalion wchodził w skład Grupy generała Henryka Minkiewicza (Grupa operacyjna „Bug”)^[3]. W 1920 roku, w czasie wojny z bolszewikami 23 pp walczył w składzie VI Brygady Piechoty Legionów.

Mapy walk pułku w 1920

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

Dowództwo i żołnierze 23 pułku piechoty Wojska Polskiego przed siedzibą pułku (między 1918 i 1926 rokiem)

Jesienią 1921 roku oddział przeszedł z organizacji wojennej na pokojową oraz wyłączony został ze składu 3 Dywizji Piechoty Legionów i podporządkowany dowódcy nowo powstałej 27 Dywizji Piechoty. Pokojowym garnizonem pułku został Włodzimierz Wołyński na terenie Okręgu Korpusu Nr II^[7].

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 13 czerwca, jako datę święta pułkowego^[8]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę bitwy pod Jamnem, stoczonej w 1920 roku^[9].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 23 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[10]. W październiku 1930 roku, po wprowadzeniu nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej. Do jego zadań należało między innymi szkolenie rekrutów dla potrzeb jednego z batalionów Korpusu Ochrony Pogranicza^[11].

W 1939 roku Minister Spraw Wojskowych nadał 23 pp honorowe szefostwo pułkownika Leopolda Lisa-Kuli^[12].

Pułk w kampanii wrześniowej

Pułk walczył w składzie 27 DP

W kampanii wrześniowej 1939 roku 23 pp walczył w składzie macierzystej 27 DP Armia „Pomorze”^[17].

23 pp był jednostką administracyjną i mobilizującą. W planie mobilizacyjnym „W” 23 pp zaliczony został do grupy jednostek oznaczonych kolorem czerwonym, przeznaczonych do osłony granicy z ZSRR. W mobilizacji alarmowej pułk przechodził na organizację wojenną oraz formował dla 27 DP trzy pododdziały:

• samodzielną kompanię karabinów maszynowych i broni towarzyszących nr 23,
• kompanię sanitarną nr 203,
• kolumnę taborową parokonną nr 217.

Natomiast w mobilizacji powszechnej jednostka formowała batalion marszowy 23 pp i uzupełnienie marszowe skkm i br. tow. nr 23 (w I rzucie) oraz Ośrodek Zapasowy 27 Dywizji Piechoty we Włodzimierzu (w II rzucie).

Symbole pułkowe

Sztandar

18 listopada 1919 roku w Derwaniszkach sędzia Stanisław Stokłosa wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez mieszkańców Lublina. Chorągiew nie była wykonana zgodnie z wzorem określonym w ustawie z dnia 1 sierpnia 1919 roku o godle i barwach Rzeczypospolitej Polskiej^[18][19].

Prezydent miasta Lublina, Czesław Szczepański, tak pisał, przekazując chorągiew pułkowi^[20]:

26 lipca 1923 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski zatwierdził chorągiew 23 pp^[21], a 13 czerwca 1924 roku gen. Kajetan Olszewski wręczył oddziałowi nową chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo Włodzimierza Wołyńskiego^[9][22]. Stara chorągiew została oddana do Muzeum Wojska w Warszawie^[9].

Losy sztandaru w kampanii wrześniowej pozostają jak dotąd niewyjaśnione. Ppor. Michał Zapolski-Downar z 23 pp poszukiwał śladów sztandaru zaginionego w czasie wojennej zawieruchy. Spisywał on relacje kombatantów obrazujące walki pułku i ich związek z losem sztandaru. Według jednej wersji sztandar odwieziono na początku września z okolic Borów Tucholskich do Łodzi. Według innej został zakopany w okolicy Gąbina czy też Sannik. Mirosław Barczyński z Muzeum Broni i Oręża, Arsenał w Zamościu twierdzi, że żołnierz Piotr Zebel przywiózł po wojnie sztandar z obozu jenieckiego w kuferku o podwójnym dnie. Zebel zamieszkał podobno w rejonie Biłgoraja. Nie udało się jednak ustalić dokładnego adresu żołnierza. Jest wielce prawdopodobnym, że fragment symbolu pułkowego przetrwał wojnę. Od sztandaru 23 pp pochodzi prawdopodobnie grot (orzeł) z podstawą z numerem „23” znajdujący się w zbiorach Michała Palacza, kolekcjonera militariów ze Swarzędza^[23]. Brak jest jednak bliższych danych o jego pochodzeniu^[17].

Odznaka pamiątkowa

26 maja 1933 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 23 pp^[24]. Odznaka o wymiarach 40x40 mm ma kształt krzyża maltańskiego pokrytego granatową emalią z żółtym obrzeżem i złotymi krawędziami. W centrum krzyża nałożono podobiznę patrona pułku w otoku wieńca laurowego. Na górnym pionowym ramieniu krzyża widnieje orzeł państwowy wz. 1927 oraz numer „23”, na dolnym – herb Włodzimierza Wołyńskiego. Oficerska – dwuczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie na dolnym ramieniu krzyża próba srebra, imiennik WB i nazwisko grawera W. BUSZEK LWÓW^[25].

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku^[d]

• płk piech. Jan Dobrowolski (do 14 I 1920 → dowódca XII BP^[27])
• ppłk piech. Bożesław Stanisław Wolski (14 I^[27] – 16 VIII 1920)
• kpt. piech. Tadeusz Lubicz-Niezabitowski (17 VIII^[28] – X 1920)
• ppłk / płk piech. Bożesław Stanisław Wolski (X 1920 – 21 VIII 1926 → komendant miasta Grodno^[29])
• płk piech. Mikołaj Kostecki (21 VIII 1926 – 14 X 1927 → szef Wojskowego Sądu Okręgowego Nr 5)
• ppłk / płk dypl. piech. Jan Włodarski (29 XI 1927^[30] – †9 I 1934)
• ppłk / płk piech. Jerzy Wroczyński (IV 1934^[31] – 10 IX 1939)
• płk piech. Kazimierz Tadeusz Majewski (od 11 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[e]

• ppłk piech. Karol Koziarowski (10 VII 1922 – 30 IV 1927 → stan spoczynku)
• ppłk SG Wincenty Lekki (5 V 1927^[33] – 26 IV 1928 → Oddział IV SG^[34])
• ppłk piech. Stanisław Szyłeyko (26 IV 1928^[34] – VI 1932 → praktyka poborowa w PKU Lida^[35])
• ppłk dypl. piech. Julian Grudziński (od VI 1933^[35])
• ppłk piech. Józef Gawlik (11 – 14 VIII 1939 → dowódca Ośrodka Zapasowego 27 DP)

II zastępca (kwatermistrz)

• mjr piech. Franciszek Młynarczyk (od IV 1934^[36])

Żołnierze 23 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[37] oraz Muzeum Katyńskie^[38][f][g]

Upamiętnienie

• 

  Pomnik Leopolda Lisa-Kuli w Rzeszowie

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Księga chwały piechoty. Bronisław Prugar-Ketling (red.). Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• RyszardR. Rybka RyszardR., Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja, KamilK. Stepan, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010, ISBN 978-83-86100-83-5, OCLC 674626774 .
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Stefan Witkowski: Zarys historji wojennej 23-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Michał Zapolski-Downar, Działania 23 pp im. płk. Lisa-Kuli w wojnie obronnej 1939 r. (w świetle relacji), Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 3 (129), Warszawa 1989, s. 368–383.
• Piotr Zarzycki, 27 Pułk Artylerii Lekkiej, Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Pruszków 1999
• Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza „Ajaks” i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.