23 Pułk Ułanów Grodzieńskich

23 Pułk Ułanów Grodzieńskich

Odznaka pamiątkowa 23 puł.
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1920
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Grodzieńskich
Tradycje
Święto	1 czerwca[a]
Nadanie sztandaru	13 sierpnia 1922
Dowódcy
Pierwszy	płk Franciszek Kaczkowski
Ostatni	ppłk dypl. Zygmunt Miłkowski
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa bitwa pod Piotrkowem (4–6 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Wilno (1923)[2], Podbrodzie (1928, 1932)[3][4], Postawy
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	Wileńska Brygada Kawalerii

23 Pułk Ułanów Grodzieńskich (23 p.uł.) – oddział kawalerii Wojska Litwy Środkowej i Wojska Polskiego II RP oraz Armii Krajowej.

Pułk stacjonował w garnizonie Postawy.

Święto pułkowe obchodzono 1 czerwca w rocznicę powstania pułku.

Oddział sformowany został w wyniku połączenia 3 dywizjonu strzelców konnych, 211 pułku ułanów i 2 dywizjonu huzarów Litwy Środkowej. Numer „23" otrzymał 1 czerwca 1921.

Jednostka nawiązywała do tradycji 23 pułku Ułanów Litewskich z powstania listopadowego^[5].

Pułk w walce o granice

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918-1920^[6]

Pułk w okresie pokoju

Walki w kampanii wrześniowej

Kampanię wrześniową pułk odbył w ramach Wileńskiej BK. Pierwszą walkę stoczył w okolicach m. Lubień. 5 września otrzymał rozkaz skierowania się w rejon Przedborza. Pułk został wzmocniony II baterią 3 dywizjonu artylerii konnej dotarł tam 6 września po południu. Po przeprowadzeniu rozpoznania 2 szwadronem okazało się, że miejscowość zajęta jest przez piechotę i oddziały zmotoryzowane wroga. W tej sytuacji ppłk Miłkowski postanowił przeprowadzić atak z zaskoczenia i opanować Przedbórz. Podczas przygotowywania ataku pułk otrzymał drogą radiową rozkaz powrotu do brygady, która miała znajdować się w marszu na Niewierszyn. Zgodnie z rozkazem pułk znalazł się w nakazanym rejonie przed świtem 7 września. Nie zastając tam własnych oddziałów, przemaszerował do lasów w okolicy Jaksonka. Tego samego dnia około południa wyruszył drogą na Opoczno. W czasie przemarszu atakowany był przez lotnictwo nieprzyjaciela, które jednak nie zdołało wyrządzić większych szkód. Kiedy okazało się, że Opoczno zajęte jest przez Niemców płk Miłkowski wydał rozkaz przejścia swego zgrupowania do lasów brudzewickich. W nocy z 8 na 9 września pułk skierował się z rejonu Studzianny do lasów pod Przysuchą. W czasie przemarszu doszło do potyczki z niewielkim oddziałem niemieckim w okolicy Gielniowa, który po krótkiej walce został odrzucony, ale tabor pułku podczas tej potyczki uległ rozproszeniu. W nocy z 9 na 10 września oddziały polskie zostały otoczone w lasach w okolicy Przysuchy. Aby umożliwić wyjście z okrążenia, żołnierze 2 baterii 3 dak-u na rozkaz dowódcy zdemontowali i zniszczyli działa w okolicy Przysuchy i Ruskiego Brodu. W celu wydostania się z okrążenia dowódca zarządził nocne natarcie, po którym pułk miał kierować się w Góry Świętokrzyskie. W nocy z 9 na 10 września doszło do walki z piechotą niemiecką. Po tym starciu oddział niemiecki został odrzucony, ale jednocześnie okazało się, że szwadrony 3 i 4 zostały odcięte od sił głównych. W tej sytuacji dowódca wydał rozkaz rozproszenia jednostki i przebijania się małymi grupami do rejonu Świętej Katarzyny.

Od 11 do 13 września dotarła tam większość rozbitych grup, lecz nie doszło do odtworzenia pułku. Niektóre drobne oddziały przekroczyły Wisłę, inne pozostały w Górach Świętokrzyskich aż do połowy października 1939 roku, kiedy zakończyły walkę.

Odtworzenie pułku w Armii Krajowej

Pułk został odtworzony w AK przez por. Jarosława Gąsiewskiego w lutym 1944. Pułk walczył na Wileńszczyźnie oraz Nowogródczyźnie. Następnie w Puszczy Kampinoskiej. Jednostka została rozbita przez Niemców 27–29 września 1944.

Symbole pułkowe

Sztandar

Sztandar dla pułku został ofiarowany przez mieszkańców ziemi grodzieńskiej^[9]. 13 sierpnia 1922 roku został poświęcony i wręczony w Wilnie na placu Łukiskim przez Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego^[10].

Odznaka pamiątkowa

Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. nr 4, poz. 43 z 30 stycznia 1923 roku. Posiada kształt krzyża maltańskiego, którego ramiona pokryte są przezroczystą emalią pomarańczowa z białą obwódką. W jego centrum biała tarcza w srebrnej obwódce z numerem 23. Między ramionami krzyża srebrne ażurowe orły. Jednoczęściowa - oficerska, wykonana w srebrze i emaliowana. Na rewersie grawerowany numer, stopień i nazwisko. Wymiary: 38x38 mm. Projekt: Witold Łada-Zabłocki Wykonanie: Wiktor Gontarczyk - Warszawa^[11].

Barwy

Proporczyk	Opis[12][13]
	Proporczyk pomarańczowo-biały z paskiem biało-pomarańczowym pośrodku
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Na czapce rogatywce – otok pomarańczowy[14]
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy pomarańczowe, wypustka pomarańczowa[15]
	„Łapka” (do 1921[n]) – karmazynowa[o]

Żurawiejki

W boju krepkij, w miru sławnyj

"Dwadcat trietij" – prawosławnyj.

Wodku pijut, samyj gławnyj

"Dwadcat trietyj" – prawosławnyj.

Kto przykładem w boju świeci?

To jest pułk dwudziesty trzeci!

Są naiwni jak te dzieci

Ułański dwudziesty trzeci^[17]!

Ułani grodzieńscy

Żołnierze 23 Pułku Ułanów Grodzieńskich, 1933

Dowódcy pułku

• płk Franciszek Kaczkowski (X 1920 – VI 1921)
• ppłk Witold Łada-Zabłocki (1921-1922)
• płk Mariusz Zaruski (1922-1923)
• ppłk Stanisław Riess de Riesenhorst (III^[18] – VI 1923 → Rezerwa Oficerów Sztabowych DOK V^[19])
• ppłk kaw. Aleksander Zelio (VI 1923^[20] - 5 XI 1928 → rejonowy inspektor koni Lublin)
• ppłk kaw. Kazimierz Duchnowski (XI 1928 - 1931)
• ppłk dypl. Józef Świerczyński (1931-1938)
• ppłk dypl. Zygmunt Miłkowski (1938-1939)
• por. AK Jarosław Gąsiewski „Jar” (1943-1944)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• mjr kaw. Henryk Grabowski (1923)
• mjr kaw. Aleksander Domaradzki (1924)
• mjr kaw. Walenty Mazurkiewicz (do IV 1928 → rejonowy inspektor koni Postawy^[21])
• ppłk kaw. Stanisław Klepacz (IV 1928 – VI 1930 → zastępca dowódcy 2 pszwol.)
• ppłk kaw. Kazimierz Kosiarski (VI 1930 – III 1932 → dowódca 18 puł.^[22])
• mjr / ppłk dypl. kaw. Antoni Gustaw Witkowski (III 1932^[22] – 1938 → szef sztabu Kresowej BK)
• ppłk dypl. kaw. Jan Monwid-Olechnowicz (1939)
• mjr kaw. Edward Pisula (VIII – IX 1939)

II zastępcy dowodcy pułku - kwatermistrzowie

• mjr kaw. Stanisław Rusiecki (do IX 1939)

Żołnierze 23 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[23] oraz Muzeum Katyńskie^[24][p][q].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Franciszek Wiktor Karassek: Zarys historii wojennej 23-go pułku Ułanów Grodzieńskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Fenix editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• "Almanach oficerski": praca zbiorowa, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1923
• "Księga jazdy polskiej": pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1993
• Bohdan Królikowski, Czas ułanów – wyd. Bellona, Warszawa 1993.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Jan Przemsza Zieliński, Wrześniowa Księga Chwały Kawalerii Polskiej – wyd. Bellona.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.