24 Pułk Ułanów

24 Pułk Ułanów

214 pułk ułanów

Odznaka 24 puł.
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1920
Rozformowanie	1939
Patron	Stanisław Żółkiewski
Tradycje
Święto	21 września (1927-1935)[a] 6 lipca (1935-1947)
Rodowód	214 pułk ułanów
Kontynuacja	42 pułk zmechanizowany 11 Brygada Zmechanizowana 24 batalion ułanów
Dowódcy
Pierwszy	płk Tadeusz Żółkiewski
Ostatni	płk Kazimierz Dworak
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Kraśnik
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	10 Brygada Kawalerii

Stanisław Żółkiewski, patron 24 Pułku Ułanów

24 Pułk Ułanów im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego (24 puł) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP.

Pułk w walce o granice

Rodowód pułku sięga 6 lipca 1920 roku, kiedy to pułkownik Tadeusz Żółkiewski z rozkazu generalnego inspektora Armii Ochotniczej, generała broni Józefa Hallera przystąpił do organizowania Małopolskiej Brygady Jazdy Ochotniczej na terenie Okręgu Generalnego „Lwów” z ośrodkami koncentracji we Lwowie, Przemyślu i Stanisławowie. Do sformowania brygady ostatecznie nie doszło, lecz pułkownik Żółkiewski w sierpniu 1920 roku przy szwadronie zapasowym 14 pułku Ułanów Jazłowieckich we Lwowie zorganizował 214 pułk ułanów. 8 sierpnia pułk został oddany do dyspozycji Naczelnego Dowództwa z poleceniem przetransportowania do Mławy. 9 i 10 sierpnia oddziały pułku w liczbie 35 oficerów, 805 szeregowych i 422 koni zostały zawagonowane i skierowane do Mławy. Zmiana sytuacji na froncie wymusiła zmianę miejsca wyładowania transportów. Pierwsze oddziały zostały skierowane do Modlina, a następnie do rejonu Nowy Dwór Mazowiecki-Błonie. Tam też zostały skierowane kolejne oddziały pułku wyładowane w Warszawie^[2].

We wrześniu 1920, podczas marszu Grupy Operacyjnej gen. Franciszka Krajowskiego na Kowel, 214 pułk ułanów podszedł pod Turzysk, gdzie spodziewano się zastać oddziały sowieckiej 12 Armii. Przeciwnik zdemoralizowany udanym zagonem polskiej grupy motorowej na Kowel, po krótkim oporze rzucił się do ucieczki pozostawiając cały sprzęt ciężki i zgromadzone na stacji transporty wojskowe. Pułk zdobył 4 parowozy, 181 wagonów w większości wyładowanych zapasami i sprzętem wojskowym, wagony pociągu pancernego „Krasny Kawaleryjski”, trzy samochody pancerne, 8 dział, 30 cekaemów i duże ilości amunicji. W ręce ułanów wpadło kilkudziesięciu jeńców z 7., 58. i 25 Dywizji Strzelców^[3].

Pułk wziął udział w walkach 1920 na Zamojszczyźnie, na Wołyniu i w środkowej Litwie.

Kawalerowie Virtuti Militari

Ponadto 9 oficerów, 14 podoficerów i 29 ułanów zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych^[6].

Pułk w okresie pokoju

Pluton honorowy 24 puł; Kraśnik, 15 maja 1935

Zawody konne w Zakopanem o puchar prezydenta RP Ignacego Mościckiego 1933 - por. Tadeusz Biliński z 24 puł na klaczy Ola w skoku przez przeszkodę.

W drugiej dekadzie listopada 1920 roku pułk został przetransportowany koleją z Grodna do Żółkwi. 20 lutego 1921 roku oddział został przesunięty do Dębicy, a 21 lipca tego roku do Staszowa i Pińczowa. 4 grudnia 1921 roku, z powodu bardzo trudnych warunków kwaterunkowych w Pińczowie, część jednostki została przeniesiona do Jarosławia. 4 kwietnia 1922 roku pułk przeniósł się z Jarosławia i Staszowa do Kraśnika, w którym stacjonował do września 1939 roku^[8].

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 21 września jako datę święta pułkowego^[9]. Święto pułkowe było obchodzone w rocznicę bitwy i szarży 214 pułku ułanów pod Stepaniem 21 września 1920 roku, który to dzień był wielkim triumfem bojowym ułanów-ochotników^[10].

W latach 30. XX wieku pułk nieoficjalnie używał imienia „hetmana Stanisław Żółkiewskiego”^[11]. Imię patrona zostało zatwierdzone oficjalnie dopiero w czerwcu 1940 roku we Francji^[12].

26 czerwca 1935 roku kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych, generał brygady Tadeusz Kasprzycki zmienił datę święta pułkowego z 21 września na 6 lipca, w rocznicę powstania 214 pułku ułanów^[13][14].

27 listopada 1938 24 p.uł. stoczył walkę z wojskiem czechosłowackim pod miejscowością Ździar. W potyczce zginął mjr Stefan Rago.

Walki pułku w kampanii wrześniowej

Kampanię wrześniową pułk odbył w ramach 10 Brygady Kawalerii. Pierwszą walkę stoczył 1 września pod Jordanowem i Wysoką. Walczył pod: Kasiną Wielką – 2 września, Leszczyną – 5 września, od 8 września pod Łańcutem, Rzeszowem, Radymnem, Dobrosinem, pod Grzybowicą – 15 września. Granicę węgierską pułk przekroczył 19 września 1939. Za kampanię wrześniową pułk został odznaczony orderem Virtuti Militari^[17].

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Orderem Virtuti Militari za kampanię wrześniową 1939:

Krzyżem Złotym:

• płk dypl. kaw. Kazimierz Dworak
• mjr kaw. Jerzy Deskur

Krzyżem Srebrnym:

• ś.p. por. kaw. rez. Zdzisław Hempel
• ś.p. por. kaw. rez. inż. Zygmunt Gasztołd-Bukraba
• por. kaw. Romuald Radziwiłowicz

Pułk w PSZ na Zachodzie

Pułk został odtworzony we Francji a następnie w Anglii. Wojnę 24 pułk ułanów zakończył 5 maja 1945 na terytorium Niemiec przebywszy całą kampanię w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej.

Symbole pułkowe

Sztandar pułku

pierwszy z lewej

Sztandar

Sztandar 24 pułku ułanów został ufundowany przez byłych żołnierzy 214 pułku ułanów Armii Ochotniczej, a wręczony 30 kwietnia 1923 w Warszawie przez marszałka Józefa Piłsudskiego^[12].

Na jednej stronie sztandaru widnieje znak "214 PU A.O.", napis "Honor i Ojczyzna", zaś na drugiej numer Pułku – „24” i Orzeł Biały.

Po kampanii 1939 sztandar został przewieziony do Francji; skąd przeszedł z pułkiem do Wielkiej Brytanii i towarzyszył mu w kampanii 1944/1945 roku.

11 listopada 1966 roku w Londynie generał broni Władysław Anders udekorował sztandar pułku Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari nr 1329.

Odznaka pułkowa

14 stycznia 1928 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pułkowej^[23].

Odznaka o wymiarach 45x45 mm ma kształt zbliżony do Krzyża Walecznych o ramionach emaliowanych w kolorze białym z żółtym paskiem pośrodku. Na środek krzyża nałożony srebrny orzeł wz. 1927, między ramionami promienie słońca. Dwuczęściowa - oficerska, wykonana w srebrze lub w tombaku srebrzonym, łączona trzema nitami, emaliowana, na rewersie odznaki honorowej adnotacja "honoris causa". Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy^[24].

Barwy

Proporczyk	Opis[25][26]
	Proporczyk biały z wąskim żółtym paskiem pośrodku
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Na czapce rogatywce – otok biały[27]
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy białe, wypustka biała[28]
	„Łapka” (do 1921[f]) – karmazynowa[g]

Żurawiejki

Piją wina pełne dzbanki,

kochają ich Lublinianki.

Lance do boju...

Gubi lance, gówno warty,

to jest pułk dwudziesty czwarty

Lance do boju...

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• płk Tadeusz Żółkiewski (VIII – X 1920)
• rtm. Adam Łada-Bieńkowski (p.o. X 1920 – III 1921)
• mjr Jan Kanty Olszewski (III - XI 1921)
• ppłk / płk kaw. Rudolf II Lang (XI 1921 - 31 XII 1928^[30])
• ppłk kaw. Kazimierz Halicki (III 1929^[31] - XI 1932)
• płk dypl. kaw. Kazimierz Dworak (XI 1932 - II 1940)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku - I zastępca dowódcy)

• mjr kaw. Stefan Chomicz (do I 1931 → komendant Szkoły Podchorążych Kawalerii^[32])
• mjr kaw. Józef Grudziński (I 1931^[32] - VI 1934 → praktyka u rejonowego inspektora koni w Kowlu^[33])
• mjr / ppłk kaw. Jarosław Michał Kaczyński (IV 1934^[33] - 29 VIII 1939 → dowódca OZ Kaw. Zmot.)
• mjr kaw. Jerzy Deskur (1939)^[34]

II zastępcy dowódcy pułku - kwatermistrzowie

• mjr kaw. Jerzy Deskur (III 1931^[35] – VIII 1939 → zastępca dowódcy pułku)

Żołnierze 24 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[36] oraz Muzeum Katyńskie^[37][h][i].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
• Rocznik oficerów kawalerii. Warszawa: Przegląd Kawaleryjski, 1930.
• Stanisław Broczyński: Zarys historji wojennej 24-go pułku ułanów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Lesław Kukawski: Historia pułku. W: 24 Pułk Ułanów im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego. Krzysztof Mijakowski (red.). T. 27. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2013, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7769-354-4.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Władysław Steblik: Armia „Kraków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07434-8.
• Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939-1945. Barwa i broń. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1990. ISBN 83-223-2055-9.
• Księga Jazdy Polskiej. Bolesław Wieniawa-Długoszowski (red.) Bronisław Rakowski (red.) Władysław Dziewanowski (red.) Karol Koźmiński (red.) Stanisław Strumph-Wojtkiewicz (red.) Stanisław Ostoja-Chrostowski (red.) Stanisław Haykowski (ilust.). Warszawa: Zakłady Graficzne Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”, 1938.
• 24 PU Serwis poświęcony 24 Pułkowi Ułanów
• 10 BKPanc Strona 10 Brygady Kawalerii Pancernej, która przejęła tradycję 24 Pułku Ułanów. 10bkpanc.sow.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-26)].