26 Dywizja Piechoty (II RP)

26 DP w 1938

26 Dywizja Piechoty (26 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

Geneza (4 Dywizja Piechoty)

16 kwietnia 1919 na froncie w Galicji została sformowana 4 Dywizja Piechoty. Dowództwo dywizji utworzono ze sztabu grupy operacyjnej gen. Franciszka Aleksandrowicza.

Jej pułki formowały się w następujących garnizonach:

• 10 pułk piechoty — Cieszyn
• 14 pułk piechoty — Jarosław
• 18 pułk piechoty — Rzeszów
• 3 pułk artylerii polowej — Jarosław
• 11 pułk artylerii polowej — Przemyśl

Po wojnie polsko-bolszewickiej, w listopadzie 1921 została zakończona reorganizację armii polskiej. 10, 18 i 37 pułki piechoty wyłączono ze składu 4 DP i przeniesiono do nowej 26 Dywizji Piechoty. 14 pułk piechoty przeniesiony został do Włocławka w DOK nr VIII. Dawny sztab 4 Dywizji przemianowano na sztab 26 DP^[a]

Poszczególne pułki przedyslokowano następująco:

• 10 pułk piechoty — Łowicz
• 18 pułk piechoty – Skierniewice
• 37 pułk piechoty — Kutno
• 26 pułk artylerii lekkiej, sformowano z dywizjonów 7 i 10 pułków artylerii lekkiej i przedyslokowano do Skierniewic.

Dowództwo dywizji rozlokowano w Skierniewicach^[1].

Dywizja w kampanii wrześniowej 1939

Bitwa nad Bzurą

Walki dywizji

26 DP zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” wchodziła w skład grupy jednostek oznaczonych kolorem czarnym. Jednostki tej grupy w czasie pokoju były przeznaczone do zadań specjalnej interwencji wewnątrz lub na zewnątrz państwa. W czasie mobilizacji jednostki grupy czarnej stanowiły wzmocnienie sił na zagrożonym odcinku granicy. Dywizja została zmobilizowana w alarmie, w dniach 23 – 25 marca 1939. Po zakończeniu mobilizacji 37 pułk piechoty z 1 baterią 26 pułku artylerii lekkiej został przetransportowany do Wągrowca (I i II batalion) i Żnina (III batalion). Pozostałe oddziały dywizji zostały przetransportowane z Kutna do Wągrowca w dniach 4 – 11 lipca 1939. Kwatera Główna dywizji została umieszczona w szkole w m. Wapno Nowe koło Kcyni. Zgodnie z planem operacyjnym „Z” dywizja została podporządkowana dowódcy Armii „Poznań”, gen. Tadeuszowi Kutrzebie. W lipcu dowódcy dywizji podporządkowano pod względem taktycznym dwa bataliony Obrony Narodowej.

5 września wieczorem gen. Kutrzeba przekazał dywizję w podporządkowanie dowódcy Armii „Pomorze”, gen. Władysława Bortnowskiemu, który z kolei włączył ją razem z 15 DP w skład Grupy Operacyjnej gen. Przyjałkowskiego. Od 6 września wycofywała się znad dolnej Noteci do Inowrocławia (osiągniętego następnego dnia) i Kruszwicy, 7 IX na Radzyń i jezioro Głuszyńskie, 8 IX osiągnęła Lubraniec. Tego dnia gen. Kutrzeba i Bortnowski ustalili, że dywizja przejdzie około 100 km w rejon Sochaczewa, stanowiąc straż przednią przyszłego marszu na Warszawę. Z 9 na 10 IX 26 DP przesunęła się do rejonu Przedcza, oddając z rozkazu dowódcy Armii posiadane trzy bataliony ON („Kcynia”, „Wągrowiec” i „Żnin”), 6 batalion strzelców i 67 dal Poznańskiej Brygadzie Obrony Narodowej. 11 IX wyciągnięta z frontu Dywizja (podlegająca już gen. Kutrzebie) odpoczywała w rejonie wsi Łanięta, a o zmierzchu ruszyła na Żychlin – wszystko po to, aby jak najszybciej osiągnąć rejon Sochaczewa. 18 pp dotarł tam przy użyciu transportu samochodowego częściowo (III batalion) już 12 IX, a w całości w ciągu kolejnej nocy. Reszta sił wyruszyła z Żychlina marszem pieszym.

12 września wieczorem dywizja pomaszerowała na wschód i do rana osiągnęła rejon Karsznic Dużych. Jeszcze w nocy załadowano na samochody III batalion 10 pp, który około 7.00 znalazł się w Gągolinie Północnym. Batalion wyparł patrole niemieckie za rzekę, a potem zabezpieczył najważniejsze przeprawy od Kozłowa Szlacheckiego do Kompiny^[2].

Podczas bitwy nad Bzurą dywizja stała w odwodzie, osłaniając skrzydło Armii „Pomorze” od wschodu. 14 września w ramach ogólnego natarcia Armii dywizja zdobyła Bednary Stare i Bednary Nowe oraz część Karolewa. Na tej linii jej natarcie zostało zatrzymane. Następnie pod wpływem silnego naporu Niemców nie była w stanie utrzymać dotychczasowych pozycji i musiała się wycofać za Bzurę, odsłaniając Niemcom drogę na tyły 16 DP. 18 pułk piechoty mimo ciężkich ataków wroga utrzymał Sochaczew.

Obsada personalna Dowództwa 26 DP we wrześniu 1939

• dowódca dywizji - płk. dypl. piech. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz
• dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. piech. Tadeusz Piotr Parafiński
• dowódca artylerii dywizyjnej – płk dypl. art. Jan Kulczycki
• dowódca saperów dywizyjnych - mjr sap. Kazimierz Ferdynand Wojakowski
• dowódca kawalerii dywizyjnej – mjr kaw. Stefan Marian Choroszewski
• szef sztabu – mjr dypl. piech. Witold Bronisław Sujkowski
• oficer operacyjny – kpt. dypl. Ignacy Morżkowski
• kwatermistrz – kpt. dypl. Julian Serwatkiewicz

Planowana organizacja wojenna 26 DP

Dowództwo 26 Dywizji Piechoty

• dowódcy broni i szefowie służb
• sztab

Kwatera Główna 26 Dywizji Piechoty

• kompania asystencyjna
• pluton łączności KG 26 DP
• pluton pieszy żandarmerii nr 26
• poczta polowa
• sąd polowy nr 26
• kompania gospodarcza KG 26 DP

Piechota dywizyjna

• 10 pułk piechoty
• 18 pułk piechoty
• 37 pułk piechoty
• kompania kolarzy nr 43
• samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej

Artyleria dywizyjna

• 26 pułk artylerii lekkiej
• 26 dywizjon artylerii ciężkiej
• samodzielny patrol meteorologiczny nr 26

Jednostki broni

• 26 batalion saperów
• bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ „A” nr 26 - kpt. Zbigniew Luer
• szwadron kawalerii dywizyjnej nr 26
• kompania telefoniczna 26 DP - por. Lotar Witold Sroka
• pluton radio 26 DP
• drużyna parkowa łączności 26 DP

Jednostki i zakłady służb

• kompania sanitarna nr 403
• szpital polowy nr 403
• polowa kolumna dezynfekcyjno-kąpielowa nr 403
• polowa pracownia bakteriologiczno-chemiczna nr 403
• polowa pracownia dentystyczna nr 403
• dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 417
• dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 418
• kolumna taborowa parokonna nr 417
• kolumna taborowa parokonna nr 418
• kolumna taborowa parokonna nr 419
• kolumna taborowa parokonna nr 420
• kolumna taborowa parokonna nr 421
• kolumna taborowa parokonna nr 422
• kolumna taborowa parokonna nr 423
• kolumna taborowa parokonna nr 424
• warsztat taborowy (parokonny) nr 417
• pluton taborowy nr 26
• park intendentury nr 403
• pluton parkowy uzbrojenia nr 403

Jednostki przydzielone:

• 67 dywizjon artylerii lekkiej

Obsada personalna dowództwa dywizji

Dowódcy dywizji

• gen. ppor. Edmund Hauser (1921-1922)
• płk SG / gen. bryg. Rudolf Prich (1922-1923)
• gen. bryg. Władysław Bejnar (1923-1926)
• gen. bryg. Mieczysław Mackiewicz (1926 - 8 III 1935)
• gen. bryg. Stanisław Józef Kozicki (8 III 1935 - III 1938)
• płk dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz (1938-1939)

Dowódcy piechoty dywizyjnej

• płk piech. Leon Zawistowski (do V 1924)
• płk piech. Emanuel Hermann (od V 1924)
• płk piech. Czesław Fijałkowski (VIII 1926 - II 1928)^[3].
• płk dypl. Władysław Bortnowski (XI 1926 - VI 1930)
• płk dypl. Maksymilian Milan-Kamski (VIII 1930 - V 1933)
• płk dypl. Bohdan Hulewicz (IV 1934 - 1938)
• płk dypl. Tadeusz Piotr Parafiński (1939)

Dowódcy artylerii dywizyjnej

• płk Wacław Młodzianowski (IV 1937 - VII 1939)
• płk dypl. Jan Kulczycki (VIII - IX 1939)

Szefowie sztabu

• mjr SG Mieczysław Rawicz-Mysłowski (8 X 1921^[4] - 15 X 1923 → DOK VIII^[5])
• mjr / ppłk SG Rudolf Jagielski (15 X 1923 - 23 X 1925 → zastępca dowódcy 30 pap)
• mjr / ppłk SG Witold Włodzimierz Stankiewicz (15 X 1925 - 5 V 1927 → zastępca dowódcy 68 pp)
• kpt. SG Julian Stanisław Michalik (VI 1927 – XII 1929 → 25 pp)
• mjr dypl. piech. Józef I Biernacki (23 XII 1929 - 31 X 1930 → zastępca dowódcy 61 pp)
• mjr dypl. piech. Stanisław Kempski (1 XI 1930^[6] - 26 III 1931 → DOK II^[7])
• mjr dypl. piech. Stefan Górnisiewicz (26 III 1931 - 23 III 1932 → dowódca detaszowanego III/10 pp w Skierniewicach)
• mjr dypl. piech. Aleksander Ruchaj-Taczanowski (9 XII 1932^[8] - 31 X 1935 → dowódca baonu 56 pp)
• mjr / ppłk dypl. piech. Witold Bronisław Sujkowski (31 X 1935 - III 1939^[9])
• ppłk dypl. art. Konstanty Ścibor-Marchocki † 10 VIII 1939
• mjr dypl. piech. Witold Bronisław Sujkowski (VII - IX 1939^[9])

Obsada personalna w marcu 1939 roku

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji^[10][b]:

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[12]

Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej

W wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych w 1944 roku utworzono 26 Dywizję Piechoty AK w składzie: 10 pp, 18 pp i 37 pp (Okręg Łódź).

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
• Waldemar Jaskulski: Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939). Włocławek: Expol, 2013. ISBN 978-83-60541-09-8.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Marian Porwit: Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1983.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.