26 Eskadra Towarzysząca

26 Eskadra Towarzysząca

26 Eskadra Obserwacyjna

Godło I plutonu 26 eskadry towarzyszącej[1][2]
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1934
Rozformowanie	1939
Dowódcy
Pierwszy	kpt. obs. Władysław Bohuszewicz
Ostatni	kpt. obs. Stanisław Rzepa
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Kraków Rakowice we wrześniu 1939 Sosnowiec Zarębice Małachów Pobiednik Krzczonów Werynia Medyka Podborce Przemyślany Denysów Zagwóźdź koło Pacykowa
Rodzaj sił zbrojnych	Wojsko[a]
Rodzaj wojsk	Lotnictwo
Podległość	II/2 dywizjon liniowy II/2 dywizjon towarzyszący We wrześniu 1939: Armia „Kraków” (1–7 IX) Armia „Karpaty”

26 eskadra towarzysząca – pododdział lotnictwa Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

W 1934 z Rakowicach została sformowana 26 eskadra towarzysząca. W kampanii wrześniowej jako 26 eskadra obserwacyjna^[b] walczyła w składzie lotnictwa Armii „Kraków”.

Godło eskadry^[3][4]:

• „Osa” na tle niebieskiego kwadratu.

Formowanie i szkolenie 26 eskadry towarzyszącej

26 eskadra towarzysząca została sformowana na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych L.dz. 2274/tjn. z dnia 30 sierpnia 1934 roku. Termin rozpoczęcia formowania eskadry został określony w tym rozkazie na dzień 15 września 1934 roku, lecz do organizacji jednostki przystąpiono dopiero 20 października 1934 roku na podstawie rozkazu dziennego dowódcy 2 pułku lotniczego nr 221/34^[5].

Eskadra została zorganizowana na lotnisku Rakowice w Krakowie, na bazie plutonu towarzyszącego istniejącego przy I/2 dywizjonie liniowym. Początkowo w skład eskadry wchodziły trzy plutony po trzy samoloty towarzyszące Lublin R-XIIIC. Później został utworzony IV pluton, lecz nie osiągnął on gotowości ćwiczebnej. 26 eskadra towarzysząca razem z 24 eskadrą liniową utworzyła II/2 dywizjon liniowy^[6].

Jesienią 1937 roku na bazie 26 eskadry towarzyszącej została sformowana 23 i 29 eskadra towarzysząca. Wszystkie trzy eskadry utworzyły II/2 dywizjon towarzyszący. Każda eskadra posiadała dwa plutony towarzyszące po trzy samoloty plus samolot dowódcy eskadry^[7].

Działania 26 eskadry obserwacyjnej w 1939

Mobilizacja eskadry

24 sierpnia 1939 na lotnisku Rakowice została przeprowadzona mobilizacja eskadry, w wyniku której przyjęła ona organizację wojenną^[8]. W nocy z 26 na 27 sierpnia rzut kołowy pod dowództwem ppor. obs. Mieczysława Łapy odjechał na lądowisko Bieżanów^[4]. Po przybyciu na miejsce ppor. Łapa zameldował dowódcy eskadry, że lotnisko nie nadaje się do wykorzystania w warunkach bojowych. Meldunek ten został natychmiast przekazany do sztabu lotnictwa Armii „Kraków”. Następnego dnia przyszedł rozkaz by I/26 pluton wysłać do dyspozycji dowódcy 7 Dywizji Piechoty na lotnisko Zarębice-Przyrów, a II/26 pluton na lotnisko Klimontów do dyspozycji dowódcy Grupy Operacyjnej „Śląsk”. Wydzielone rzuty kołowe obu plutonów wyjechały 28 sierpnia z Bieżanowa na nowe lądowiska. O świcie 31 sierpnia odleciały tam samoloty^[4]. Lotnisko Przyrów miało dobre warunki maskowania. 4 R-XIII i 1 RWD-8 ukryto na skraju lasku (w tym samolot dowódcy eskadry). Tam również ulokowano skład amunicji i paliwa, polowy warsztat naprawczy i magazyny. Lądowisko Klimontów przylegało do cmentarza, a wysokie drzewa osłaniały 3 R-XIII i 1 RWD-8 oraz podręczne składy i magazyny^[9].

Działania eskadry w kampanii wrześniowej

Kampanię wrześniową 23 eskadra obserwacyjna odbyła w składzie lotnictwa Armii „Kraków”, a następnie Armii „Karpaty” i Grupy Armii „Małopolska”^[10][11].

Rano 1 września dowódca eskadry powiadomił personel o wybuchu wojny polsko-niemieckiej^[12]. Na pierwsze bojowe zadanie wystartowali ppor. obs. Adam Męciński i kpr. pil. Leon Kubarski. Zadaniem załogi było sprawdzić maskowanie własnych oddziałów na przedpolu Częstochowy i dostarczyć rozkaz do sztabu 7 Dywizji Piechoty. W czasie oblotu samolot został ostrzelany przez własne oddziały. Pilot został ciężko ranny w obie nogi i lewe płuco. Zdołał jednak wylądować niedaleko Kłobucka, ratując w ten sposób życie lekko rannego w nogę obserwatora^[9]. Samolot został ściągnięty do Zarębic przez ppor. pil. Mieczysława Pietrzyka, a ppor. Męciński po opatrunku wrócił do jednostki. Po południu por. obs. Leon Wrzeszcz i st. sierż. Adam Baran polecieli na rozpoznanie rejonu Częstochowy. Postawiono im też zadanie nawiązania łączności z jednostką sąsiadującą z 7 DP. Samolot został zestrzelony nad Strzebiniem^[13]. Obaj lotnicy polegli, a dowódcą 1/26 plutonu mianowano por. obs. Władysława Szymika. W tym czasie por. Stanisław Król zameldował się u dowódcy GO „Śląsk”. Tam otrzymał zadanie rozpoznania lotniska i rozmieszczenia środków OPL w Gliwicach. Wystartowała załoga: ppor. obs. Mieczysław Łapa i kpr. pil. Andrzej Duda. Lecąc nisko dotarli w rejon Mikołowa, ale silny ostrzał z ziemi spowodował, że samolot zapalił się i pilot z rannym obserwatorem lądował awaryjnie. Po opatrunku w szpitalu w Sosnowcu załoga wróciła do Klimontowa. Samolot uszkodzony nie nadawał się już jednak do remontu w polowych warunkach. Został zatem załadowany na platformę kolejową na stacji Trzebinia i wysłany do naprawy w Bazie Lotniczej nr 2. Zadanie, tym razem na większej wysokości, dublowali por. obs. Jan Konikowski i ppor. pil. Zygmunt Czyżowski. W trakcie lotu załoga zaatakowała kolumnę samochodów na szosie Orzesze – Rybnik. Niemiecka obrona przeciwlotnicza zestrzeliła samolot. Pilot zginął, a ranny obserwator dostał się do niewoli. W południe por. obs. Stanisław Król i kpr. pil. Józef Talaga wystartowali w celu kierowania ogniem własnej artylerii. Podczas dolotu byli ostrzelani przez polską OPL. Załoga, z uszkodzonym silnikiem, wróciła na lotnisko^[14].

2 września I/26 pluton realizował dwa zadania. Por. obs. Władysław Szymik i kpr. pil. Franciszek Ciepiński polecieli zbadać, czy na drogach prowadzących do Częstochowy nie ma broni pancernej. Nad Chorzenicami samolot został zestrzelony przez niemieckie myśliwce. Obserwator zginął w powietrzu, a pilot uratował się skokiem ze spadochronem i dołączył po kilku dniach do plutonu. Odcinek południowy sprawdzali por. obs. Aleksander Chełstowski z ppor. Mieczysławem Pietrzykiem. Wynik negatywny, a samolot został postrzelany przez niemiecką OPL. Kolejnym dowódcą I/26 plutonu został por. obs. Aleksander Chełstowski. Po południu pluton odleciał na lądowisko Małachów. W tym czasie załoga II plutonu: por. obs. Król i kpr. pil.Talaga startowała na rozpoznanie południowego skrzydła armii. Po powrocie zameldowała wyniki rozpoznania, a po krótkim odpoczynku poleciała ponownie na współpracę z artylerią. Podczas przelotu samolot został ostrzelany przez własne oddziały. Z przestrzelonymi przewodami olejowymi załoga zawróciła na lotnisko. Duże straty w samolotach spowodowały, że por. Król wysłał na RWD-8 pilotów Dudę i Talagę do Krakowa w celu pobrania uzupełnienia. Już po odlocie RWD-8 dowódca plutonu otrzymał rozkaz przesunięcia jednostki na lądowisko Pasternik^[15].

3 września dowódca I/26 plutonu por. obs. Aleksander Chełstowski szukał nadal sztabu 7 Dywizji Piechoty. Będąc w Janowie otrzymał informację o ewakuacji sztabu. Mając już odciętą drogę do Małachowa, przebrał się wraz z kierowcą w cywilne ubrania i następnego dnia na rowerach dotarli do Pobiednika. Tam stacjonował już II/26 pluton. Wczesnym rankiem z Bazy nr 2 do Klimontowa odleciał kpr. Talaga na RWD-8. Żadnego uzupełnienia eskadra nie otrzymała. Kpr. Duda otrzymał 1 R-XIII z Bazy nr 6. Przekazanie nastąpiło na lądowisku Pasternik. Stąd „Lublin” wystartował do Klimontowa, a następnie dołączył do eskadry w Pasterniku. W godzinach południowych załogi: por. Król i kpr. Duda oraz por. Prażmowski i kpr. Talaga, wykonały loty rozpoznawcze w rejonach Zator, Oświęcim, dolina Soły. Przed zmrokiem pluton przeniósł się na lądowisko Pobiednik^[16]. 4 września por. Król i kpr. Talaga prowadzili rozpoznanie na korzyść dowódcy armii. Po południu przyszedł rozkaz natychmiastowego przesunięcia samolotów na lądowisko Kszczonów. Lądowanie odbywało się w ciemnościach przy świetle stajennych latarni. Tego dnia z Bazy nr 6 przydzielono plutonowi 2 R-XIII z jedną załogą. W tym czasie rzut kołowy I/26 plutonu przebijał się na wschód. Załoga: kpr. obs. Stanisław Rzepa i ppor. Mieczysław Pietrzyk na R-XIII odleciała z Małachowa do Mielca^[16]. 5 września załogi 26 eskadry nie wykonywały zadań bojowych. Porządkowano i naprawiano sprzęt^[17]. 6 września załogi: por. obs. Król i kpr. Talaga, por. obs. Chełstowski i kpr. Duda oraz ppor. obs. Łapa i kpr. Twardoch poleciały w rejon Chmielnika na rozpoznanie niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej. Meldunki były zrzucone na płachtę dowódcy armii stacjonującego w Koszycach. Przed wieczorem rzut kołowy odjechał do Weryni^[16]. Rano 7 września rzut powietrzny odleciał na lądowisko koło Szczucina. W południe na rozpoznanie w rejon Chmielnika polecieli: por. obs. Prażmowski i kpr. pil. Duda. Załoga wykryła marsz niemieckich jednostek pancernych w kierunku na Busko. Lotnicy startowali do kolejnej zmiany lotniska w trybie alarmowym. Prawie po ciemku lądowano na starym lotnisku w Mielcu. Na szosie, do której przylega lotnisko, mogły w każdej chwili pojawić się zagony pancerne wroga. Por. Król wydał rozkaz, by w razie potrzeby samoloty startowały nawet w nocy^[18]. 8 września rzut powietrzny odleciał do Weryni. W tym czasie połączony już rzut kołowy eskadry odjechał z Weryni do Przemyśla. Porucznik Król i kpr. pil. Talaga polecieli w rejon Mielca i Kolbuszowej. Wykryto przemarsz kolumny pancernej po zachodniej stronie Kolbuszowej aż po Mielec. Po tym rozpoznaniu nastąpił przerzut II/26 plutonu na lotnisko Medyka – Budy. Nad Przemyślem samoloty eskadry zostały ostrzelane przez własną obronę przeciwlotniczą. W tym momencie dwa plutony eskadry i rzut kołowy znajdowały się już w jednym miejscu. Od 9 września eskadra pracowała na korzyść dowódcy Armii „Karpaty”^[c]. W tym czasie posiadała 3 R-XIII i 1 RWD-8. Na rozpoznanie poleciała załoga: por. Chełstowski i ppor. Pietrzyk. Samolot został postrzelony przez własne wojska^[18]. 10 września przed południem por. Prażmowski z kpr. Talagą rozpoznawali drogi Radymno – Przeworsk – Rzeszów, a ppor. Męciński i kpr. Gerard Twardoch rejon Sandomierza. Meldunki załóg stwierdzały marsz wrogich jednostek w kierunku Przemyśla. W tym czasie ppor. Mieczysław Łapa i ppor. Mieczysław Pietrzyk na RWD-8 szukali nowego lądowiska w pobliżu Lwowa. Przed wieczorem nadszedł rozkaz przesunięcia eskadry na lądowisko Podhorce^[18]. Tuż przed odjazdem rzutu kołowego do eskadry dotarł kpr. pil. Franciszek Ciepiński. Mając przestrzeloną nogę, o lasce, od 3 września szukał macierzystej jednostki. Tak wspomina swoją ostatnią walkę^[20]:

Przed wieczorem nastąpił odlot samolotów eskadry na lądowisko Podhorce^[21]. 11 września por. Chełstowski i kpr. Duda polecieli w rejon Drohobycza z zadaniem odszukania m.p. sztabu gen. Kazimierza Sosnkowskiego^[22]. Wynik był negatywny. Bardziej intensywną działalność eskadry utrudniał częsty brak łączności z dowódcą lotnictwa armii i wzrastający deficyt paliwa. Jako uzupełnienie ppor. Pietrzyk i kpr. Talaga sprowadzili lotem 2 samoloty LWS-3 Mewa. 12 września ppor. Łapa i kpr. Twardoch polecieli z rozkazami dowódcy Frontu Południowego dla oddziałów ześrodkowanych w rejonie na zachód od Przemyśla. W locie powrotnym lądowali przymusowo w górzystym regionie rozbijając samolot. Lotnicy nazajutrz dołączyli do jednostki. W tym czasie jeden z niemieckich zagonów pancernych przedarł się do miejskich rogatek Lwowa. O zmroku samoloty wyleciały do Zaniemyśla pod Brzeżanami. Przy lądowaniu rozbito „Mewę”. Rzut kołowy pod dowództwem por. obs. Jana Prażmowskiego maszerował w nocy^[21]. 13 września nastąpił przelot eskadry na lotnisko Denysów. Po odprawie załóg, kpt. Stanisław Rzepa nie mając łączności z ppłk. Tuskiewiczem postanowił przesunąć eskadrę na inne lądowisko. Ppor. Męciński z kpr. Zarębowiczem wyszukali lądowisko koło Stanisławowa. Przyczyną takiej decyzji było zgromadzenie dużej liczby samolotów różnych eskadr i możliwość ataku Luftwaffe. 14 września samoloty eskadry przeleciały na lądowisko Zagwódź. Tego dnia zadań bojowych nie wykonywano. 15 września kpr. Duda i kpr. Talaga sprowadzili lotem 1 „Czaplę” i 1 R-XIII z lotniska Stanisławów. Ponadto, w rejon Lwowa polecieli ppor. Łapa i kpr. Pliszke, a w rejon Przemyśla i Drohobycza por. Chełstowski i kpr. Zarębowicz^[21]. 16 września w rejon Stryja wystartowali por. Chełstowski i kpr. Duda, a por. Król z kpr. Zarębowiczem polecieli w rejon Przemyśla. Meldunki z lotów dostarczono do sztabu. 17 września por. Król i kpr. Duda rozpoznawali południowo-zachodni rejon Lwowa. Zmasowany ogień zmusił załogę do lotu niskiego. Po południu wystartował por. Prażmowski z kpr. Dudą z zamiarem lądowania na lotnisku Skniłów i przekazania rozkazów dowódcy obrony Lwowa. Na wysokości 600 m w pobliżu Skniłowa, przy bardzo dobrej widoczności, niespodziewanie załoga dostała się w huraganowy ogień różnych dział polskiej obrony przeciwlotniczej. Załoga, po zrzuceniu meldunku, wróciła przed zmrokiem na lotnisko. W tym czasie por. Król z kpr. Talagą polecieli na RWD-8 do Denysowa z rozkazami dla dowódców jednostek lotnictwa, by kierowały się w rejon Kut. Wracającą załogę zaatakowały niemieckie myśliwce. Polacy, lądując przymusowo w Ottyni, uszkodzili samolot. Przed wieczorem kpt. Rzepa otrzymał rozkaz ewakuacji eskadry do Rumunii^[23]. 18 września gęsta mgła utrudniała start. W obliczu istotnego zagrożenia od zbliżających się wojsk Armii Czerwonej, dowódca eskadry nakazał spalić posiadane: 1 „Czaplę”, 1 „Mewę” oraz 3 R-XIII. Około 10.00 transport samochodowy odjechał do Kut. Tam dołączyli por. Król z kpr. Talagą. Całość personelu eskadry na 2 samochodach ciężarowych i 1 osobowym przekroczyła granicę polsko-rumuńską rano 19 września 1939^[24].

Personel eskadry

Wypadki lotnicze

• 8 września 1935 w rejonie Żor podczas wykonywania korkociągu, gdy wiał porywisty wiatr zginęli ppor. pil. Marian Ciosański i ppor. obs. Walerian Dąbrowicki^[32].

Samoloty eskadry

We wrześniu 1939 na uzbrojeniu eskadry znajdowało się 7 samolotów obserwacyjnych Lublin R.XIII^[25] i dwa nieuzbrojone samoloty łącznikowe RWD-8^[33]. 13 września eskadra otrzymała dwa samoloty LWS-3 Mewa, których uzbrojenie i wyposażenie w przyrządy nawigacyjne trwało do 17 września^[34][h]. 15 września eskadra otrzymała na uzupełnienie dwa samoloty RWD-14 Czapla^[36].

• 

  Lublin R.XIII
  (1934–1939)

• 

  RWD-8
  (łącznikowy)

• 

  LWS-3 Mewa
  (uzupełnienie)

• 

  RWD-14 Czapla
  (uzupełnienie)

Godła plutonów eskadry

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Rafał Białkowski, Kosztowna pomyłka? Geneza lotnictwa towarzyszącego w Polsce, cz. 1, Lotnictwo Wojskowe. Magazyn Miłośników Lotnictwa Wojskowego, Cywilnego i Kosmonautyki Nr 2-3 (119-120), Magnum X Sp. z o.o., luty-marzec 2011, ISSN 1732-5323.
• Aleksander Chełstowski: Sprawozdanie z działań 26 eskadry tow. w czasie wojny wrześniowej. Muzeum Lotnicztwa Polskiego w Krakowie, 1940-02-25. [dostęp 2019-05-08].
• Remigiusz Kasprzycki: Rakowice-Czyżyny w latach 1921–1955. Krakowskie lotnisko w służbie wojskowej i cywilnej. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2010. ISBN 978-83-7188-448-1.
• Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. T. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978, seria: Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej.
• Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych w latach 1939–1946.. T. I: Polegli w kampanii wrześniowej, pomordowani w ZSRR i w innych okolicznościach podczas okupacji. Wydanie II poprawione i uzupełnione. Na prawach rękopisu.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
• Władysław Steblik: Armia „Kraków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.