27 Pułk Piechoty (II RP)

27 Pułk Piechoty

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	15 czerwca
Nadanie sztandaru	1921
Dowódcy
Pierwszy	płk Antoni Jastrzębski
Ostatni	ppłk Bronisław Panek
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Antonowem (4 VI 1920) Bitwa pod Horbulewem (15 VI 1920) bitwa pod Dorohuskiem bitwa pod Chełmem (11-18 VIII 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Częstochowa
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	7 Dywizja Piechoty

27 Pułk Piechoty (27 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w Częstochowie^[1]. W kampanii wrześniowej 1939 roku walczył w składzie 7 Dywizji Piechoty^[2].

W walce o granice 1918-1921

11 listopada 1918 roku w Częstochowie powstał 27 pułk piechoty. Kompania pierwsza wzięła wkrótce udział w walkach z Czechami, a w końcu lutego 1919 została wysłana na front ukraiński, gdzie wcielono ją do 8 pułku piechoty Legionów. Ponadto pułk wysłał był już w listopadzie 1918 roku dwie kompanie marszowe „Odsieczy Lwowa” pod Lwów.

W okresie organizacji pułk pełnił służbę na niespokojnym podówczas pograniczu polsko–niemieckim. 31 grudnia 1918 roku jego II batalion wyruszył na front. Po przybyciu do Hrubieszowa, batalion pozostał na miejscu, wysyłając na pierwszą linię poszczególne kompanie. I tak: kompania 5. wszedłszy w skład grupy kapitana Meraka, działała w obszarze Uchrynowa, staczając zaciętsze boje pod Sulimowem i Dołhobyczowem, 6. kompania wzmocniła grupę majora Bończy–Uzdowskiego, walczącą w obronie Włodzimierza Wołyńskiego i odznacza się w wypadzie na Wojnicę i w walkach we Włodzimierzu. W lutym 1919 zmienia ją kompania 7., która bierze udział w wypadzie na Iwanicze, a następnie pod dowództwem majora Lisa–Kuli – na Poryck. W tym okresie kompania 8. dozorowała przeprawy na Bugu, w okolicy Uściługa i Horodła. W kwietniu 1919 wszystkie kompanie ściągnięto do Włodzimierza Wołyńskiego. Od tej chwili II batalion 27 pp występuje w całości.

Rozkazem Naczelnego Wodza z 14 maja 1919 roku została powołana na obszarze Okręgu Generalnego Kielce w rejonie Częstochowy 7 Dywizja Piechoty. Dywizja w okresie wojny o granice funkcjonowała w składzie dwóch brygad piechoty, brygady kawalerii, pułku artylerii oraz służb. 27 pułk piechoty wspólnie z 11 pułkiem piechoty wchodził w skład XIV Brygady Piechoty.

W połowie maja 1919 oddziały polskie w Małopolsce Wschodniej i na Wołyniu podejmują działania zaczepne. II batalion, skierowany wraz z innymi oddziałami na Łuck odrzuca z drogi nieprzyjaciela i 16 maja zajmuje Łuck. Wchodził w tym czasie w skład Grupy generała Henryka Minkiewicza (Grupa operacyjna „Bug”)^[3]. Stąd został skierowany do obszaru Brodów współdziałając w obronie tego miasta z grupą „Bug”. W jej składzie batalion przeprowadził w drugiej połowie czerwca manewr odwrotowy, a w zarządzonym niezwłocznie przeciwnatarciu powrócił na poprzednie pozycje.

12 sierpnia 1919 batalion ściągnięto z frontu i odesłano do Częstochowy, gdzie połączył się z pułkiem. Pod koniec sierpnia 1919 7 Dywizja Piechoty pełniła służbę ubezpieczeniową na Śląsku Cieszyńskim. Pierwszy i trzeci batalion pułku obsadził odcinek od Frysztatu do Dziedzic, a drugi batalion pozostawał w Skoczowie wykorzystując czas na reorganizację, uzupełnienie braków organizacyjnych i wyszkoleniowych. Na tym terenie pułk przebywał do połowy lutego 1920 roku, następnie wraca do koszar Zawady. W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Częstochowie^[4].

1 marca 1920 pułk przybył na front wschodni, a po krótkim pobycie w Zdołbunowie przyjechał do Zwiachla, gdzie w drugiej połowie marca, w obronie ruchowej przedmieścia, przeszedł swój chrzest ogniowy, jako całość. Następnie pułk zajął odcinek Czyżówka–Seredy, broniąc Zwiachla z kierunku północnego. Zadanie swoje rozwiązał pułk czynnie, przeprowadzając cały szereg wypadów.

W końcu kwietnia 1920 Naczelny Wódz, Marszałek Polski Józef Piłsudski, podjął działania mające na celu rozbicie wojsk radzieckich na Ukrainie i osiągnięcie linii Dniepru. 27 pułk piechoty osłaniając od południa 3 Armię generała Śmigłego–Rydza osiągnął obszar Skwiry stając tam w pozycji obronnej. W końcu maja front na Ukrainie ożywia się. Na przedpolu Skwiry i Szamrajówki wywiązują się przy współudziale 27 pułku piechoty walki, w których Polacy usiłują rozbić grupujące się oddziały jazdy Budionnego. Znaczniejsze boje stoczono w pierwszych dniach czerwca w wypadach na Tatarynówkę i Antonowo, gdzie żołnierz pułku świetnie dotrzymywał pola silnym zgrupowaniom jazdy Budionnego. 5 czerwca 1920 armia konna Budionnego uderza pod Samhorodkiem i przerwawszy front polski, dąży pośpiesznie w kierunku Żytomierza. Polacy rozpoczynają odwrót. 27 pułk piechoty maszerując przez Wasilków, Radomyśl, Borszczów, spotyka 14 czerwca wieczorem pod Torczynem, 4 Dywizję Jazdy rosyjskiej zagradzającą dalszą drogę odwrotu. Pułk będąc wówczas w straży przedniej XIV Brygady Piechoty, uderza niezwłocznie na nieprzyjaciela i rozbija go, biorąc bogatą zdobycz. Nazajutrz Rosjanie skupiają rozproszone oddziały i parokrotnie ścierają się z pułkiem, usiłując za wszelką cenę powstrzymać Polaków w dalszym marszu. Za każdym jednak razem ulegają, nie mogąc dotrzymać pola żołnierzom 27 pp.

Boje z jazdą Budionnego w obszarze Torczyna okryły 27 pp dobrze zasłużoną sławą. Dzień 15 czerwca, dzień patronki Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, stał się dniem święta pułkowego. W dalszym odwrocie pułk zatrzymuje się w przejściowej obronie nad rzekami Usz i Uborć, a po ciężkim i krwawym boju pod Jwaczanami i Rudnią Radowelską, cofa się na Słucz i Stochód, po czym zatrzymuje się na linii górnego Bugu. Biorąc udział w osłonie koncentracji grupy manewrowej Naczelnego Wodza. 27 pułk piechoty bije się w składzie 7 Dywizji Piechoty w obszarze na wschód od Chełma, powstrzymując w ruchowej obronie oddziały 12 Armii Rosyjskiej. W pierwszych dniach września 1920 3 Armia Polska ruszyła znad Bugu do ofensywy. 27 pułk piechoty forsował Bug w Malczach i posuwał się w walkach na Kowel. Nieprzyjaciel nie stawiał na drodze poważniejszego oporu i w pościgu pułk dotarł do rzeki Stochód, a następnie nad rzekę Horyń. Tu zastało go zawieszenie broni, które kładło kres wojnie polsko–bolszewickiej 1919–1920. Tutaj pełnił służbę na linii demarkacyjnej do czasu ratyfikacji pokoju. W kwietniu 1921 roku pułk powrócił do Częstochowy.

Po zakończeniu walk na froncie wschodnim, w kwietniu 1921, dokonano podsumowania kampanii. 27 pułk piechoty poniósł wielkie straty: śmiercią walecznych zginęło 14 oficerów i 143 szeregowych, w bezimiennych mogiłach legło ponad 100 szeregowych. Rannych zostało 960 żołnierzy. Za wybitne czyny bojowe, za dzielność i męstwo w obliczu nieprzyjaciela srebrny krzyż Virtuti Militari V klasy otrzymało 35 żołnierzy, a Krzyż Walecznych 80 żołnierzy. Zebrali też wiele pochwał ze strony najwyższego dowództwa armii. Na terenie operacyjnym pułk zdobył: parę tysięcy jeńców, 25 dział, 100 karabinów maszynowych, 12 samochodów pancernych.

12 października 1921 roku Józef Piłsudski niespodziewanie odwiedził Jasną Górę i wizytował miejsce stacjonowania 27 pułku piechoty. Wizytacja musiała wypaść nadzwyczaj dobrze, skoro niedługo po tym zapadła decyzja o udziale pułku w przyłączeniu Śląska do Polski. Rozkazem Ministra Spraw Wojskowych pułk został wcielony w skład Armii Śląskiej (dowódca gen. broni Stanisław Szeptycki) i 22 czerwca 1922, 27 pp otrzymał rozkaz (pokojowego) przejęcia z rąk niemieckich Tarnowskich Gór i okolic. W sierpniu 1922, po wykonaniu zadania pułk powrócił do Częstochowy.

Kawalerowie Virtuti Militari

35 żołnierzy pułku zostało odznaczonych Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920, a kolejnych 80 żołnierzy zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych^[6][7].

Koszary pułku, obecnie gmach Politechniki Częstochowskiej.

Pułk w okresie pokoju

W okresie międzywojennym 27 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr IV^[8] w garnizonie Częstochowa, w koszarach „Zawady” ul. gen. J. H. Dąbrowskiego (obecnie gmach główny Politechniki Częstochowskiej). Kadra batalionu zapasowego stacjonowała w Piotrkowie^[8]. Pułk wchodził w skład 7 Dywizji Piechoty^[8].

W 1923 r. z inicjatywy kadry oficerskiej założono w Częstochowie Wojskowy Klub Sportowy 27 pp^[9]. Klub prowadził osiem sekcji, z których najważniejsza była lekkoatletyczna^[10]. WKS 27 pp był organizatorem licznych zawodów sportowych, wielokrotnie był gospodarzem rozgrywanych co roku mistrzostw lekkoatletycznych 7 Dywizji Piechoty. Obiektem sportowym klubu stał się wcześniejszy plac apelowy przy koszarach, obecnie Miejski Stadion Lekkoatletyczny w Częstochowie^[10].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10–50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 27 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[11]. Począwszy od roku szkolnego 1932/1933 w pułku prowadzono Dywizyjne Kursy Podchorążych Rezerwy Piechoty, prowadzone dla żołnierzy wszystkich pułków piechoty 7 Dywizji Piechoty. W pułku zorganizowano też specjalną kompanię dla opóźnionych, która szkoliła rekrutów dla potrzeb całego DOK. Żołnierze ci wcześniej z różnych przyczyn opóźnili swoje stawiennictwo w macierzystej jednostce^[12].

Pułk w kampanii wrześniowej

Pułk walczył w składzie 7DP

Symbole pułku

Sztandar

Żołnierze pierwszych kompanii pułku wychodzących w bój w 1918 pochodzili z powiatów częstochowskiego i wieluńskiego, dlatego nie należy się dziwić, że ludność tych powiatów ufundowała sztandar dla swojego pułku. Znakiem tego są wyhaftowane w rogach płachty sztandaru herby Częstochowy i Wielunia. W dwóch pozostałych rogach umieszczono datę powstania pułku i cyfrę numeru pułku, w środku widniał orzeł państwowy. Sztandar przekazany przez przedstawicieli ofiarodawców reprezentowanych przez Koło Polek 31 października 1921 Pierwszemu Marszałkowi Polski Józefowi Piłsudskiemu został następnie 13 listopada 1921 uroczyście wręczony przez Marszałka w Belwederze delegacji pułkowej. Uroczyste poświęcenie sztandaru na Jasnej Górze w Częstochowie w obecności Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego i ponowne przekazanie go Pułkowi odbyły się 15 lutego 1922. Ten gest Marszałka (dwukrotne wręczanie sztandaru) został odebrany przez żołnierzy i społeczeństwo jako niespotykane wyróżnienie dla pułku za nieustępliwą walkę z Armią Konną Budionnego.

W czasie walk kampanii wrześniowej 1939 roku sztandar 27 pułku piechoty zaginął. Na krótko pojawił się w Częstochowie w 1945 roku. Zaginął ponownie w 1952 roku^[22]. Odnaleziony ponownie w Częstochowie w 1996 roku, został przekazany do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

Odznaka pamiątkowa

23 kwietnia 1929 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 27 pułku piechoty^[23].

Odznaka o wymiarach 40 × 40 mm ma kształt krzyża maltańskiego w barwach piechoty, którego ramiona są połączone wieńcem laurowym. W środku na skrzyżowaniu dwóch mieczy znajduje się orzeł biały, trzymający w swych szponach tabliczkę z cyfrą pułku. Były dwie odmiany odznaki: oficerska i podoficerska. Odznakę wręczał dowódca pułku w dniu święta pułkowego. Wersja żołnierska – jednoczęściowa wykonana z tombaku srebrzonego i oksydowana. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy^[1].

Żołnierze pułku

ppłk piech. Władysław Konrad Czapliński. Fotografia wykonana w Częstochowie 30 XI 1935. Na kieszeni munduru odznaka 27 pp.

Dowódcy pułku

• płk Antoni Jastrzębski (7 – 20 XI 1918)
• płk Włodzimierz Bokszczanin (21 XI 1918 – 26 IV 1919)
• ppłk Zygmunt Rust (27 IV – 5 XII 1919)
• ppłk Tadeusz Świderski (6 XII 1919 – 1 VII 1920)
• ppłk Paweł Wierzbicki (2 VII 1920 – 1 X 1921)
• płk piech. Edward Nowak (2 X 1921 – 1 XII 1923 → szef Wydziału Piechoty w Dep. I MSWojsk.^[24])
• płk piech. Ignacy Sadowski (1 XII 1923 – 12 XII 1925)
• płk Eugeniusz Witwicki (23 I – 10 VII 1926)
• ppłk Henryk Pęczalski (11 VII 1926 – 19 II 1927)
• ppłk Ludwik Okoński (20 II 1927 – 4 II 1928)
• płk dypl. Wacław Stachiewicz (26 III 1928 – 16 II 1929)
• ppłk dypl. Józef Zborzil (14 II 1929^[25] – XI 1930^[26])
• ppłk piech. Władysław Konrad Czapliński (21 I 1931 – 30 VI 1936 → stan spoczynku)
• ppłk piech. Bronisław Panek (p.o. 17 VII 1935 – 15 VII 1936)
• płk dypl. Franciszek Tomsa-Zapolski (do III 1939 → kwatermistrz OK V)
• ppłk piech. Bronisław Panek (p.o. XI 1938 – III 1939 i dowódca III–IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1 IV 1938 – I zastępca dowódcy pułku)

• mjr / ppłk piech. Henryk Pęczalski (1 X 1922^[27][28] – I 1928 → dyspozycja dowódcy OK IV^[29][30])
• ppłk piech. Marian Hyla (IV – XI 1928 → dowódca 8 baonu granicznego)
• mjr / ppłk piech. Franciszek Józef Sękara (XI 1928^[31] – VI 1933 → praktyka poborowa w PKU Wadowice^[32])
• ppłk piech. Franciszek II Studziński (28 VI 1933 – 4 VII 1935 → zastępca dowódcy 12 pp)
• ppłk piech. Bronisław Panek (4 VII 1935 – III 1939 → dowódca 27 pp)
• ppłk dypl. piech. Michał Maćkowski (1 XI 1937 – 25 VIII 1939 → szef Wydziału OdeB Oddziału I Sztabu NW)

II zastępcy dowódcy pułku – kwatermistrzowie

• mjr piech. Zygmunt Ligarzewski (VIII 1935^[33] – VIII 1939)

Żołnierze 27 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[34] oraz Muzeum Katyńskie^[35][c][d]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Instytut Wydawnictw PAX. Warszawa 1990.
• Jan Książek: Wkład mieszkańców ziemi wieluńskiej w powstanie i rozwój 27 Pułku Piechoty w Częstochowie, w: „Rocznik Wieluński”, 2008, t. 8, s. 89–119.
• Lech Mastalski; Częstochowscy Podchorążowie, Dywizyjne Kursy Podchorążych Rezerwy Piechoty w 27 pp w latach 1932–1939, Wyd. Księgarnia Akademicka, Kraków-Częstochowa 2008, s. 489.
• Teofil Nowicki: Zarys historii wojennej 27-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Spruch Krzysztof: Działania 27 puku piechoty we wrześniu 1939 roku w: Zeszyty Koła Naukowego Historyków WSP w Częstochowie pod redakcją Tadeusza Dubickiego i Michała Ormana, Tom I, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie, Częstochowa 1997 s.47-62, ISBN 83-7098-357-X.
• Spruch Krzysztof: Jednostki garnizonu częstochowskiego w czasie walki o granice RP 1919-1920 w: Wielkie i małe problemy Częstochowy w Polsce Odrodzonej 1918-1939, redakcja naukowa Ryszard Szwed i Waldemar Palus, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, Częstochowa 1996, s. 277–290.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Władysław Steblik: Armia „Kraków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07434-8.
• 27 Pułk Piechoty 1918-1928, 15.VI.1929 Częstochowa (27 Pułk Piechoty w dniu swego 10-lecia 1918-1928), Druk M. Arcta, Czerniakowska 22 (broszura jubileuszowa), s. 1–30 + 9 stron reklam.
• Adam Kurus: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939. 7 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-592-8.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.