28 Dywizja Piechoty (II RP)

28 Dywizja Piechoty (28 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

Dywizja w latach 1921–1939

Sztab dywizji podczas defilady na warszawskim Polu Mokotowskim, zorganizowanej z okazji wizyty króla Rumunii. 27 czerwca 1937

28 DP w 1938

28 Dywizja Piechoty została sformowana jesienią 1921 roku, w ramach przejścia Wojska Polskiego z organizacji wojennej na pokojową. Dowództwo 28 DP znajdowało się w Warszawie. W skład dywizji zostały włączone trzy pułki piechoty i pułk artylerii polowej:

• 15 pułk piechoty „Wilków” został wyłączony ze składu 9 Dywizji Piechoty i w dniach 19–21 sierpnia 1921 roku przetransportowany do Dęblina, jako pokojowego garnizonu;
• 36 pułk piechoty w Warszawie został wyłączony ze składu 8 Dywizji Piechoty;
• 72 pułk piechoty został wyłączony ze składu 18 Dywizji Piechoty i w dniach 7–8 października 1921 roku przetransportowany z Brześcia do Warszawy;
• 28 pułk artylerii polowej został utworzony 7 września 1921 roku w Zambrowie, a w dniach 19–21 września 1921 roku przeniesiony do garnizonu Radom.

W latach 1921–1926 dywizja była podporządkowana dowódcy Okręgu Korpusu Nr I.

W 1922 roku 28 pap został dyslokowany z Radomia do Zajezierza pod Dęblinem.

24 kwietnia 1922 roku 72 pp został przeniesiony z Warszawy do Radomia.

W 1932 została zorganizowana kompania telegraficzna 28 DP, w 1937 przemianowana na kompanię łączności 28 Dywizji Piechoty.

Sztab dywizji stacjonował w Warszawie^[1].

Dywizja w kampanii 1939

28 Dywizja Piechoty pod dowództwem gen. bryg. Władysława Bończy-Uzdowskiego wchodziła w skład Armii „Łódź”

Położenie wyjściowe

Dywizja przyjęła ugrupowanie typowe do prowadzenia działań opóźniających. Obsadziła wojskami węzły dróg, wzgórza i kompleksy leśne. Nie przewidywano kontrataków na korzyść oddziału wydzielonego lub sąsiadów. Nastawiano się na działania obronne^[2]. Dywizja wystawiła oddział wydzielony i wysunęła go nad granicę. W jego skład weszły: 36 pułk piechoty z kawalerią dywizyjną, dywizyjna kompania kolarzy i I/28 pułku artylerii lekkiej. O świcie 30 sierpnia OW obsadził rejon pośredni Borowiec – Piskor, a następnie węzły dróg w miejscowościach: Skomlin, Ożarów, Wierzbie, Dzietrzniki. II/36 pułku piechoty (bez 4 kompanii) z drużyną kolarzy z pułkowej kompanii rozpoznawczej i 2/28 pułku artylerii lekkiej zajął pozycję w miejscowościach Mokrsko – Komorniki. Swoje ubezpieczenia wysłał do Skomlina, Toplina i Wróblewa. I batalion 36 pp z dywizyjną kompanią kolarzy i I/28 pal (bez 2 baterii) zajął stanowiska północ Wierzbie – południe Grębień. Jego 3 kompania obsadziła południowy skraj lasu Ożarów, a kompanię kolarzy Dzietrzniki. 3/36 pp stanowił odwód dowódcy pułku i rozwinął się na południe od Wielunia^[3].
Siły główne dywizji ugrupowane były następująco: 15 pułk piechoty ze 117 dywizyjną kompanią ckm i III/28 pułku artylerii lekkiej bronił się na rubieży: Łagiewniki – Raczyn – Staw; 72 pułk piechoty z II/28 pal i 28 dywizjonem artylerii ciężkiej na rubieży: Masłowice – południowy skraj lasu Kraszkowice^[3].

Na głównej pozycji obrony Strońsko – Chrząstawa pozostał dowódca piechoty dywizyjnej, płk dypl. Broniewski. Do jej rozbudowy i zabezpieczenia wyznaczono po jednej kompanii z każdego pułku piechoty^[2].

Walki dywizji

1 września od rana walczyła w rejonie Masłowic, Łagiewnik i Raczyna z niemiecką 1 DLek., której niezdecydowane ataki skutecznie odpierała. Poniosła jednak duże straty od lotnictwa i artylerii wroga. 2 września rozpoczęła nakazany rozkazem dowódcy Armii odwrót za Wartę. 3 września, unikając silnego natarcia niemieckiego, obsadziła pozycje za Wartą pod Wieluniem. Tego dnia dostała rozkaz obrony Widawy. Na skutek zmiennych decyzji dowódcy dywizji jej 15 pułk piechoty prawie został rozbity i zdezorganizowany obsadził pozycje dopiero po południu. Jego miejsce zajął 36 pułk piechoty, który wraz z 72 pułkiem piechoty obsadził pozycje nad Wartą. Oddziały niemieckiej 1 DLek. przełamały te pozycje i wdarły się pod Konopnicę. W nocy z 3 na 4 września 36 pp i 72 pp wycofały się na Widawkę i dopiero 4 września cała mocno zdezorientowana dywizja obsadziła główną linię obrony. Dowództwo Armii dla wzmocnienia jej pozycji oddało pod jej rozkazy 4 pułk piechoty z 2 DP Leg. 5 września na odcinku obrony dywizji niemiecki XIV Korpus zachowywał się dosyć biernie. 7 września 28 DP obsadziła pozycje obronne pod Pabianicami. Na kierunku Łask – Pabianice nacierała niemiecka 17 DP gen. Locha, w składzie której do ataku na miasto został wyznaczony słynny później pułk zmotoryzowany SS Leibstandarte Adolf Hitler. Pabianic bronił bezpośrednio 15 pułk piechoty. Walka była bardzo zacięta z dużymi stratami po obu stronach i trwała aż do godzin wieczornych. Niemcy w pewnym momencie dotarli do centrum miasta, jednak zostali odrzuceni przez polskie kontruderzenie. 15 pp utrzymał swoje pozycje, zadając Niemcom duże straty, zwłaszcza w broni pancernej. Niestety jednocześnie – po odejściu z północnego skrzydła 2 DP Leg. – w wolne miejsce weszły niemieckie oddziały i przedarły się na tyły dywizji. Na południowym skrzydle 72 pp zmuszony został do ataku pod Chechłem. Odebrał Niemcom wieś, ale w wyniku niemieckiego kontrataku poniósł takie straty, że właściwie przestał istnieć. W związku z tym dowódca 28 DP wydał rozkaz do przegrupowania dywizji, co oznaczało wycofanie oddziałów z rejonu Pabianic. 15 pp po podjęciu wieczorem odwrotu, natknął się na Niemców pod Ksawerowem i poniósł znaczne straty. Następnie dywizja miała skoncentrować się pod Wola Cyrusową, gdzie 8 września toczyła ciężkie walki z wrogiem. 9 września dostała rozkaz od dowódcy Armii gen. Wiktora Thommée wycofania się za Rawkę. 10 września dostała kolejny rozkaz zmiany drogi odwrotu i teraz zmierzała na Warszawę przez Grodzisk Mazowiecki i Pruszków. Jednak mimo początkowych sukcesów zabrakło jej sił, aby przebić się przez niemieckie pozycje obsadzone przez oddziały XI i XVI Korpusów Pancernych. 13 września zmieniła kierunek odwrotu na Modlin, gdzie – po dotarciu następnego dnia – jej oddziały obsadziły odcinek „Pomiechówek”. Dopiero 19 września do Modlina dotarł 15 pp. 28 DP uczestniczyła w obronie twierdzy modlińskiej do jej kapitulacji 29 września.

Obsada personalna Kwatery Głównej 28 DP

Dywizja walczyła w składzie Armii „Łódź”

Obsada personalna Kwatery Głównej 28 DP

• dowódca dywizji – gen. bryg. Władysław Bończa-Uzdowski
• oficer ordynansowy – ppor. rez. Tadeusz Poniatowski
• I dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. Stefan Broniowski
• II dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. Aleksander Wacznadze
• oficer sztabu dowódcy piechoty dywizyjnej – mjr piech. Władysław Naprawa (od 8 do 15 IX szef sztabu)
• dowódca artylerii dywizyjnej – płk art. dr Włodzimierz Dembiński
• oficer sztabu dowódcy artylerii dywizyjnej – kpt. Alojzy Zakrzewski
• oficer sztabu dowódcy artylerii dywizyjnej – kpt. adm. (art.) Bolesław Jan Ostrowski †1940 Katyń^[4]
• oficer sztabu dowódcy artylerii dywizyjnej – kpt. Jan Stanisław Kostka
• dowódca saperów – kpt. Józef Solecki
• szef sztabu – ppłk dypl. Albin Habina (do 8 IX i od 16 IX)
• oficer operacyjny – kpt. dypl. Jan Ksawery Rześniowiecki
• pomocnik oficera operacyjnego – kpt. art. Henryk Chocianowicz
• oficer informacyjny – kpt. adm. (piech.) Wacław Bagiński
• pomocnik oficera informacyjnego – por. Stefan Feliks Siliński
• dowódca łączności – kpt. René Marian Maksymilian Machalski
• kwatermistrz – kpt. dypl. Aleksander Żmichowski (12 IX ranny w Brwinowie)
• pomocnik kwatermistrza – kpt. Stanisław Dutkiewicz †12 IX 1939 Brwinów
• szef służby zdrowia – mjr lek. dr Tadeusz Radwański
• szef służby uzbrojenia – kpt. uzbr. Teodor Winiarczyk (niemiecka niewola^[5])
• szef służby intendentury – kpt. int. z wsw inż. Jan Ogarzewski (Armia Krajowa)
• dowódca taborów i szef służby taborowej – kpt. tab. Antoni Bogusław Konopko (niemiecka niewola^[5])
• szef służby sprawiedliwości – mjr aud. dr Józef Mitowski
• szef służby duszpasterstwa – kpl. rez. ks. Edward Frąckowiak
• komendant Kwatery Głównej – mjr piech. st. sp. Adam Nebelski †29 V 1943 Warszawa^[5]

Organizacja wojenna

Planowana organizacja wojenna 28 DP w kampanii wrześniowej. W nawiasach podano nazwy jednostek mobilizujących.

• Kwatera Główna 28 Dywizji Piechoty
• 15 pułk piechoty (Dęblin)
• 36 pułk piechoty (Warszawa)
• 72 pułk piechoty (Radom)
• 28 pułk artylerii lekkiej (Zajezierze k. Dęblina)
• 28 dywizjon artylerii ciężkiej
• 28 batalion saperów
• bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ A nr 28 – por. Marian Ostaszewski
• kompania telefoniczna 28 DP
• pluton łączności Kwatery Głównej 28 DP
• pluton radio 28 DP
• drużyna parkowa łączności 28 DP
• szwadron kawalerii dywizyjnej nr 28 – mjr Jan K. Motz
• kompania kolarzy nr 13 (36 pp) – por. Anatol Trusow
• samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszących nr 14 (15 pp)
• kompania sanitarna nr 103 – dowódca plutonu – ppor. lek. Tadeusz Jankowski
• park intendentury nr 103

Obsada personalna dowództwa dywizji

Mieczysław Norwid-Neugebauer

Tadeusz Piskor

Dowódcy dywizji

• gen. bryg. Mieczysław Norwid-Neugebauer (7 VIII 1921 – 10 XII 1923 → szef Departamentu VII M.S.Wojsk^[6].)
• płk piech. Bolesław Kraupa (10 XII 1923 – 15 III 1924)
• gen. dyw. Kazimierz Dzierżanowski (III 1924 – 20 X 1925)
• gen. bryg. Tadeusz Ludwik Piskor (23 X 1925 – 19 VI 1926 → szef Sztabu Generalnego^[7])
• gen. bryg. Romuald Dąbrowski (9 VIII 1926^[8] – 17 III 1927)
• gen. bryg. Władysław Bończa-Uzdowski (17 III 1927 – 30 IX 1939)

Dowódcy piechoty dywizyjnej

• płk piech. Bolesław Zaleski (1921 – 31 X 1921)
• płk piech. Romuald Dąbrowski (1 XII 1923^[9] – 9 VIII 1926 → dowódca 28 DP)
• płk piech. Romuald Żurakowski (21 VIII 1926^[10] – 3 VIII 1931 → pomocnik dowódcy OK I ds. uzupełnień^[11])
• płk dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz (3 VIII 1931 – III 1938 → dowódca 26 DP)
• płk dypl. Stefan Broniowski (III 1938 – IX 1939)

II dowódcy piechoty dywizyjnej

• płk dypl. Aleksander Wacznadze

Szefowie sztabu

• mjr SG Mieczysław Mozdyniewicz (IX 1921 – 15 X 1923 → Oddział I SG)
• mjr / ppłk SG Franciszek Dudziński (15 X 1923 – 5 I 1926 → szef Oddziału Wyszkolenia Sztabu DOK I)
• ppłk SG Feliks Kwiatek (1 I – 24 X 1926 → Oddział I SG)
• mjr SG Józef Sierosławski (24 X 1926^[12] – 31 X 1928 → PUWFiPW)
• mjr dypl. piech. Adam Rudnicki (31 X 1928 – 28 I 1931 → dowódca baonu w 57 pp)
• mjr dypl. piech. Jan Grudzień (26 III 1931^[13] – 1 X 1932 → dyspozycja szefa SG^[14])
• mjr dypl. piech. Stefan Loth (1 XI 1932 – 7 VI 1934 → GISZ)
• mjr dypl. art. Józef Kaiser (od VI 1934)
• ppłk dypl. piech. Albin Habina (23 X 1937 – IX 1939)
• mjr piech. Władysław Naprawa (8–15 IX 1939)

Obsada personalna w marcu 1939 roku

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji^[1][a]:

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[16]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Убиты в Катыни. Книга Памяти польских военнопленных - узников Козельского лагеря НКВД, расстрелянных по решению политбюро ЦК ВКП(б) от 5 марта 1940 года. Лариса Еремина (red.). Москва: Общество «Мемориал» – Издательство «Звенья», 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.

Linki zewnętrzne

• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2022-04-19].