29 Pułk Strzelców Kaniowskich

29 Pułk Strzelców Kaniowskich

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	15 maja
Nadanie sztandaru	15 maja 1921
Rodowód	29 Pułk Piechoty Ziemi Kaliskiej 14 Pułk Strzelców Polskich
Dowódcy
Pierwszy	płk Józef Lewszecki
Ostatni	ppłk Florian Gryl
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Karandaszami (28 V 1920) bitwa pod Jaznem (18 VI 1920) bitwa pod Długosiodłem (9 VIII 1920) bitwa o przedmoście warsz. (13–16 VIII 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Kalisz
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	25 Dywizji Piechoty

29 Pułk Strzelców Kaniowskich (29 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w garnizonie Kalisz^[1], a II batalion w Szczypiornie^[2] na terenie Okręgu Generalnego „Łódź” (1918–1921) i Okręgu Korpusu Nr VII (1921–1939). Oddział wchodził w skład XIX Brygady Piechoty (VII 1919–1921) i 25 Dywizji Piechoty (1921–1939). Święto pułku obchodzono 15 maja, w rocznicę wręczenia sztandaru.

Formowanie i zmiany organizacyjne

29 pułk piechoty Ziemi Kaliskiej zorganizowany został w listopadzie 1918 z trzech batalionów Okręgu Kaliskiego Polskiej Organizacji Wojskowej, utworzonych w Kaliszu, Kole, Koninie, Pyzdrach, Sieradzu, Słupcy, Szczypiornie i Turku.

10 listopada 1918 w Kaliszu utworzono Sztab Wojskowy Ziemi Kaliskiej; szefem sztabu został por. Juliusz Ulrych^[3]. 11 listopada por. Ulrych przejął od gen. Leo Sontaga dowództwo niemieckiego garnizonu; rozbrojono oddziały niemieckie, a 13 listopada Niemcy opuścili miasto^[3]. W kolejnych dniach rozbrojono oddziały niemieckie w innych miastach w Kaliskiem.

Pododdziały pułku współdziałały z powstańcami wielkopolskimi w wyzwoleniu ziemi gnieźnieńskiej. W styczniu 1919 III batalion udał się na front wschodni, gdzie toczył walki z Ukraińcami na Wołyniu. Pierwszy bój stoczył 24 lutego pod miasteczkiem Hołoby nad Stochodem. W kolejnych dniach obsadził 30. kilometrowy odcinek frontu nad rzeką. Stąd dokonywał wypadów na stację Perespa, uwieńczonych znacznymi zdobyczami wojennymi. W czasie dalszego pobytu na froncie stacza boje pod Kowlem, Policą, Sarnami, Czartoryskiem i Rafałówką. W czerwcu 1919 I i II batalion wzięły udział w walkach o Lwów. Działające początkowo w różnych grupach operacyjnych bataliony, połączyły się nad Gniłą Lipą i w grupie gen. Konarzewskiego staczały walki pod Janczynem, Dusanowem (gmina Janczyn) i Wólką. 28 czerwca pułk wkracza zwycięsko do Brzeżan a stamtąd przechodzi do Przemyśla i koleją udaje się pod Jazłowiec.

14 Pułk Strzelców Polskich został utworzony w Odessie, w ramach 4 Dywizji Strzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego. Wiosną 1919 pułk wraz z dywizją przeszedł do Rumunii, a pod koniec czerwca znalazł się na terytorium kraju w okolicach Stanisławowa. Tam w lipcu toczył walki z Ukraińcami.

29 pułk Strzelców Kaniowskich powstał 10 lipca 1919, w wyniku połączenia 29 pułku piechoty Ziemi Kaliskiej z 14 pułkiem Strzelców Polskich, wchodzącym w skład 4 Dywizji Strzelców Polskich.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Kaliszu^[4].

Pułk w walce o granice

Pułk stoczył cały szereg walk z cofającymi się wojskami ukraińskimi między innymi pod Koszyłowcami, Anielówką i Tłustem. Pod koniec lipca dotarł do Zbrucza. Przez dwa miesiące pełnił nad rzeką służbę kordonową i pod koniec września został przetransportowany do Wilna.

29 pułk Strzelców Kaniowskich wziął udział w wojnie z bolszewikami, najpierw na Litwie, a później w obronie Warszawy i na Białorusi. Podczas zawieszenia broni, do lutego 1921 obsadzał kordon wojskowy wzdłuż Bugu. 4 kwietnia 1921 pułk powrócił do Kalisza.

Mapy walk pułku w 1920

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

Święto 29 pp w Kaliszu, uroczystość odsłonięcia pomnika poległych żołnierzy pułku; maj 1936

Święto 29 pp w Kaliszu, wmurowanie tablicy pamiątkowej w miejscu, gdzie Józef Piłsudski wręczył pułkowi sztandar

W okresie międzywojennym 29 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr IV^[7] w garnizonie Kalisz. Wchodził w skład 25 Dywizji Piechoty^[7].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 29 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[8]. Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza^[9].

Pułk w kampanii wrześniowej

Ze składu plutonu pieszego żandarmerii nr 25 został przydzielony do pułku posterunek żandarmerii pod dowództwem plut. Władysława Můllera.

Symbole pułkowe

Żołnierze pułku defilują przed marsz. Józefem Piłsudskim podczas uroczystości nadania pułkowi sztandaru, 15 maja 1921

Sztandar

Wojenny, nieprzepisowy sztandar, ofiarowany został pułkowi przez biskupa polowego, ks. dr. Stanisława Galia. 15 maja 1921 odbyło się uroczyste wręczenie chorągwi pułku z udziałem Józefa Piłsudskiego^[14]. Ufundowana została przez warszawskie i kaliskie Koła Opieki nad Żołnierzem^[2]. Na pamiątkę tego wydarzenia dzień 15 maja stał się oficjalnym świętem pułku. Uzupełnione napisy na lewej stronie płata sztandaru zatwierdzone zostały w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. z 1939 r., nr 10, poz. 94. Wrześniowe i wojenne losy sztandaru pozostają nieznane^[2].

Odznaka pamiątkowa

29 kwietnia 1924 roku minister spraw wojskowych generał dywizji Władysław Sikorski zatwierdził odznakę pamiątkową 29 pułku Strzelców Kaniowskich^[15]. Odznaka o wymiarach 49x43 mm ma kształt wieńca laurowego z przewiązaną szarfą u dołu, na której wpisano datę powstania pułku „1 – VII 1919”. Środek odznaki zajmuje, nałożona emaliowana w kolorze białym, tarcza przedzielona pasem żółto - granatowym. Na białych polach nałożono herb Kalisza oraz miniaturę odznaki pamiątkowej II Korpusu. Nad tarczą umieszczony srebrny orzeł wz. 1919. Odznaka oficerska, czteroczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym, patynowana i emaliowana. Wykonawcami odznak byli: Wiktor Gontarczyk oraz Zjednoczeni Grawerzy z Warszawy^[16].

Strzelcy kaniowscy

Dowódcy pułku

• płk Józef Lewszecki (4 XI – 12 XII 1918)
• ppłk Karol Szemiot (12 XII 1918 – 14 VII 1919)
• mjr Stefan Walter (14 VII 1919 – 15 VIII 1920)
• kpt. Jan II Rogowski (p.o. 15 – 20 VIII 1920)
• ppłk Wiktor Thommée (20 – 26 VIII 1920)
• kpt. Kazimierz Aleksandrowicz (p.o. 26 VIII – 1 IX 1920)
• ppłk piech. Romuald Kohutnicki (1 IX 1920 – 13 VI 1923 → dowódca 38 pp^[17])
• ppłk / płk piech. Bronisław Adamowicz (13 VI 1923^[17] – 29 XII 1925 → oficer Przysposobienia Wojskowego 24 DP^[18])
• płk sap. / płk piech. Artur Górski (29 XII 1925 – 11 VI 1927 → dowódca 6 Brygady Ochrony Pogranicza)
• płk dypl. piech. Jarosław Okulicz-Kozaryn (VI 1927 – 19 XI 1938 → dowódca Obrony Przeciwlotniczej Okręgu Korpusu Nr III)
• ppłk piech. Władysław Roman Pazderski (p.o. 19 – 21 XI 1938)
• ppłk Florian Gryl (21 XI 1938 – IX 1939)^[19]

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• mjr / ppłk piech. Rajmund Rada (10 VII 1922^[20] – V 1927 → oficer placu Białystok^[21])
• ppłk piech. Rudolf Kaleński (V 1927^[22] – II 1929 → dowódca 17 pp^[23])
• ppłk piech. Władysław Śpiewak (III 1929^[24] – VI 1933 → praktyka w PKU Tarnopol)
• ppłk dypl. piech. Stanisław Pelc (VI 1933 - 1936 → dowódca 36 pp)
• ppłk piech. Władysław Roman Pazderski (do VIII 1939^[25])

II zastępcy dowódcy pułku - kwatermistrzowie

• mjr / ppłk piech. Józef Stanisław Haluta (VIII 1935^[26] – 1939^[27])

Obsada personalna w 1928

• dowódca – ppłk SG Jarosław Okulicz-Kozaryn
• zastępca dowódcy – ppłk piech. Rudolf Kaleński
• kwatermistrz – ppłk piech. Antoni Dubiński
• oficer sztabowy pułku – mjr Jan Światowiec
• obwodowy komendant Przysposobienia Wojskowego – mjr Edward Teofil Jess
• kapelmistrz – kpt. Lucjan Ksionek
• płatnik – por. Gustaw Lachman
• dowódca I batalionu – mjr Roch Stebnowski (IV 1928 – XII 1929 → obwodowy komendant PW)
• dowódca II batalionu – ppłk SG Józef Urbanek
• dowódca III batalionu – ppłk Jan Kulwieć

Żołnierze 29 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[28] oraz Muzeum Katyńskie^[29][c][d]

Upamiętnienie

• Stowarzyszenie Historyczne „Strzelcy Kaniowscy”. strzelcy-kaniowscy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-22)].

• 

  Bratnia mogiła strzelców kaniowskich poległych w czasie bitwy pod Radzyminem

• 

  Tablica w kościele garnizonowym w Londynie

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Lucjan Bełdowski: Zarys historji wojennej 29-go pułku strzelców kaniowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928.
• Witold Jarno: Strzelcy Kaniowscy w latach 1919-1939, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2004.
• Władysław Kościelniak, Krzysztof Walczak: Kronika miasta Kalisza. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2002. ISBN 83-85638-43-1.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.