2 Dywizja Piechoty Legionów

2 Dywizja Piechoty Legionów (2 DP Leg.) - wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

Formowanie i walki

21 lutego 1919 roku w Jabłonnie-Zegrzu została sformowana 1 Dywizja Piechoty Legionów. Początkowo występowała w składzie trzech pułków. Po zmianie koncepcji organizacyjnej całości piechoty Wojska Polskiego uzupełniono ją czwartym pułkiem. 23 maja 1919 roku została przemianowana na 2 Dywizję Piechoty Legionów. W skład dywizji wchodziła II i IV Brygada Piechoty Legionów oraz 2 Brygada Artylerii Legionów^[1]. Od 14 czerwca 1919 roku dla uniknięcia pomyłek przy określaniu 1 bądź 2 Dywizji Piechoty Legionów obok nazwy dywizji należało podawać, w nawiasie, nazwisko dowódcy np. 1 Dywizja Piechoty Legionów (gen. Śmigły)^[2].

Dywizja w okresie pokoju

W okresie II RP dowództwo 2 DP Leg. stacjonowała w Kielcach^[3]. W jej skład w 1923 wchodziły: 2., 3. i 4. pułki piechoty Legionów^[4] oraz kompania telegraficzna 2 Dywizji Piechoty Legionów, która w 1937 została przeformowana w kompanię łączności 2 Dywizji Piechoty Legionów.

Obsada personalna w marcu 1939 roku

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji^[5][a]:

Dywizja w kampanii wrześniowej

Od 2 września 1939 dywizja walczyła w składzie Armii „Łódź”

W pierwszych dniach wojny 2 Dywizja Piechoty Legionów pod dowództwem płk. dypl. Jana Surówki znajdowała się w odwodzie Armii „Łódź” gen. Juliusza Rómmla.

1 września wyładowała się w rejonie Łaska i skoncentrowała oddziały pod Zelowem^[7]. 2 września 2 Pułk Piechoty Legionów został skierowany do Bełchatowa. Był on pierwszą jednostką dywizji, która weszła do walki. Pułk walczył od 2 września przez trzy dni - razem z 7 batalionem ckm, batalionem marszowym 146 pp i oddziałem zwiadu z 2 DPLeg. - w walkach obronnych pod Borową Górą z niemiecką 4 DPanc. Pozostała część dywizji stała ciągle w odwodzie.

Od 4 września 4 pp Leg. bronił głównej pozycji obronnej pod Strońskiem nad Wartą i Zapolicami na skrzydle 10 DP, a 3 pp Leg. walczył pod lasem Murzynek i miejscowością Wygiełzów.

5 września dywizja kontratakowała niemiecką 17 DP, próbując odeprzeć ją za Wartę. 2 pp Leg., broniący Borowej Góry, pod wieczór wycofał się, a wkrótce cała dywizja dostała rozkaz odwrotu.

W walkach odwrotowych większa część oddziałów dywizji stoczyła 7 września ciężki bój pod Konstantynowem. Podczas przejścia przez Łódź, płk. Bronisław Laliczyński ze swoim 4 pp Leg. uratował z okrążenia 30 pp, który został odcięty przez Niemców w lasach w rejonie Łagiewnik.

8 września dywizja walczyła na południe od Głowna na pozycji nad rzeką Mrogą, gdzie nastąpiło ponowne połączenie dywizji z 2 pp Leg. W nocy z 8 na 9 września po ataku dywersantów niemieckich na sztab dywizji, pułkownik Surówka doznał załamania nerwowego. Wraz z szefem sztabu dywizji ppłk dypl. Mieczysławem Pęczkowskim i mjr. Prokopem wsiadł do samochodu i odjechał. 9 września dowództwo dywizji objął płk dypl. Antoni Staich. Wycofująca się dywizja dostała rozkaz do obrony nad Rawką.

10 września na rozkaz nowego dowódcy Armii „Łódź”, gen. Wiktora Thommée, 2 DPLeg. wraz z 28 DP i 30 DP miała przebijać się w kierunku na Warszawę. Po początkowych sukcesach w ciężkich walkach o Brwinów, Mszczonów i Błonie, a następnie Ołtarzew i Ożarów, dywizje zostały powstrzymane przez siły niemieckich XI i XVI Korpusów Pancernych. Walki 2 DPLeg. pod Ołtarzewem-Ożarowem, a szczególnie 2 pp Leg., opóźnił przemarsz sił niemieckich, które zdążały spod Warszawy w kierunku działań nad Bzurą. Niemcy pozostawili pod Warszawą tylko część swoich sił, co zmniejszyło ich aktywność w obleganiu stolicy.

W rezultacie 13 września zmieniono kierunek odwrotu na Modlin. Resztki dywizji jeszcze tego samego dnia w składzie zgrupowania gen. W. Thommée dotarły do Modlina, gdzie od 14 września broniły twierdzy na odcinku obronnym wokół Zakroczymia do jej kapitulacji 29 września. Wielu żołnierzy dywizji zostało zamordowanych przez Niemców już po ogłoszeniu rozejmu w dniu 28 września.

Organizacja wojenna dywizji w 1939

• Kwatera Główna 2 Dywizji Piechoty Legionów
  • kompania sztabowa – kpt. Kazimierz Korzeniowski
  • kompania gospodarcza
  • sąd polowy
  • poczta polowa
• 2 pułk piechoty Legionów
• 3 pułk piechoty Legionów
• 4 pułk piechoty Legionów
• 2 pułk artylerii lekkiej Legionów
• 2 dywizjon artylerii ciężkiej
• 2 batalion saperów
• bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej nr 2
• kompania telefoniczna 2 DP Leg.
• pluton radio 2 DP Leg.
• pluton łączności KG 2 DP Leg.
• drużyna parkowa łączności 2 DP Leg.
• szwadron kawalerii dywizyjnej nr 2
• samodzielna kompania km i broni towarzyszących nr 101 – ppor. rez. Jan Stefan Gruszka
• kompania kolarzy nr 101 – ppor. Wacław Jan Bejczek
• pluton taborowy nr 2
• pluton pieszy żandarmerii nr 2
• park intendentury nr 11

Obsada personalna Kwatery Głównej w 1939

• dowódca - płk dypl. Jan Surówka (do 8 IX 1939)
• dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. Antoni Staich (od 8 IX 1939 dowódca dywizji)
• dowódca artylerii dywizji – płk dypl. Henryk Romiszowski
• dowódca saperów – mjr Franciszek Kostek
• dowódca kawalerii dywizyjnej - mjr Stanisław Nakoniecznikoff-Klukowski
• szef sztabu – ppłk dypl. Mieczysław Pęczkowski (do 8 IX 1939)
• oficer operacyjny - kpt. dypl. Zygmunt Szydłowski (od 8 IX 1939 szef sztabu dywizji), kpt. Stefan Franciszek Krasnodębski (od 8 IX 1939)
• dowódca łączności – mjr Stefan Prokop
• kwatermistrz – kpt. dypl. Jan Ferdynand Ender
• szef służby zdrowia - mjr lek. Józef Wiloch

Obsada personalna Dowództwa 2 DP Leg.

Dowódcy dywizji

• gen. ppor. Bolesław Roja (II - VIII 1919)
• gen. Henryk Minkiewicz (VIII 1919 - VIII 1920)
• płk Michał Żymierski (VIII 1920 - 1921)
• gen. bryg. Aleksander Narbut-Łuczyński (1921 - 20 V 1930)
• gen. bryg. Juliusz Zulauf (20 V 1930 - IV 1938)
• płk piech. Jan Surówka (IV 1938 - IX 1939)
• płk dypl. Antoni Staich (od 8 IX 1939)

Dowódcy piechoty dywizyjnej

• płk piech. Mieczysław Smorawiński (IX 1921 - III 1927)
• płk piech. Brunon Olbrycht (IV 1927 - I 1930 → komendant Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia^[8])
• płk dypl. piech. Stanisław Borowiec (VI 1930^[9] - 1934)
• płk piech. Jan Surówka (XII 1934^[10] – IV 1938 → dowódca dywizji)
• płk dypl. piech. Stefan Rowecki (VII 1938 - VI 1939)
• płk dypl. piech. Antoni Staich (VI – 8 IX 1939)

Szefowie sztabu

• kpt. SG Tadeusz Leon Sheybal (od VII 1921^[11])
• kpt. / mjr SG (art.) Wiktor Czopp (1923 – 15 X 1924 → dowódca III/2 pap^[12])
• mjr / ppłk SG (piech.) Zygmunt Jerzy Kuczyński (15 X 1924 - 12 IV 1926 → zastępca dowódcy 2 pp Leg.)
• mjr SG (sap.) Konrad Pokorny-Ruszczyc (IV 1926^[13] – X 1927 → szef Oddziału Wyszkolenia DOK II^[14])
• mjr SG (piech.) Tadeusz II Rudnicki (X 1927^[15] – 15 IX 1929 → DOK IV^[16])
• mjr dypl. Mieczysław Karol Dobrzański (1 IX 1929 - 23 X 1931 → dowódca 1 batalionu strzelców)
• mjr dypl. Wacław Sosnkowski (X 1931^[17] – X 1932 → DOK VI^[18])
• mjr / ppłk dypl. piech. Aleksander Bieniecki (X 1932^[18] – VI 1933 → zastępca dowódca 4 pp Leg.^[19])
• mjr dypl. piech. Władysław Józef Czyrko (od VII 1933^[20])
• ppłk dypl. Mieczysław Pęczkowski (1937 - 8 IX 1939)
• kpt. dypl. Zygmunt Szydłowski (8 - 29 IX 1939)

Kapelani

• ks. mjr Franciszek Łuszczki (25 XI 1919 - 1 V 1921 → proboszcz dywizji)^[21]

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[22]

Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej

W wyniku akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych powstała w 1944 2 Dywizja Piechoty Legionów AK „Pogoń” pod dowództwem ppłk. Antoniego Żółkiewskiego ps. „Lin” (Okręg Radom-Kielce AK).

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.