2 Księga Machabejska

Druga Księga Machabejska – księga historyczna wchodząca w skład katolickiego i prawosławnego kanonu Starego Testamentu jako księga deuterokanoniczna. Przez wyznawców judaizmu i Kościoły protestanckie zaliczana do ksiąg apokryficznych^[1]. Nie jest dalszym opowiadaniem Pierwszej Księgi Machabejskiej, lecz opisuje wypadki jej pierwszych siedmiu rozdziałów.

Autorstwo, język i przekaz

Bibliści przyjmują, że Druga Księga Machabejska została napisana po grecku przez pisarza żydowskiego, który znacznie lepiej niż autor Pierwszej Księgi Machabejskiej znał instytucje i osobistości świata hellenistycznego swojej epoki. Jak podaje sam autor księgi, poza zamieszczonymi listami do Żydów w Egipcie, literackim materiałem użytym podczas redagowania było dzieło Jazona z Cyreny. Hieronim ze Strydonu uważał tę księgę za grecki oryginał. Dla Dalmaty o greckim rodowodzie księgi świadczyć miał przede wszystkim jej styl^[2].

Tekst 2 Mch zachował się w Kodeksie Aleksandryjskim i Kodeksie weneckim oraz w różnych minuskułach. Niestety, cześć księgi z Kodeksu Synajskiego zaginęła. Józef Flawiusz w swych Dawnych dziejach Izraela odnosi się raczej do treści 1 Księgi Machabejskiej, ignorując zupełnie księgę drugą. Autorem zawartego w Wulgacie łacińskiego tłumaczenia tekstu 2 Księgi Machabejskiej nie jest św. Hieronim, gdyż dla niego Księgi Machabejskie nie były księgami kanonicznymi^[2].

Żydowscy bibliści raczej datują redakcję księgi na 1 poł. I wieku p.n.e., zaś szkoła katolicka na ostatnie lata II wieku p.n.e. Dzieło zredagowano w koine w środowisku żydowskim w Aleksandrii w Egipcie, zapewne po 124 p.n.e.^[2]. Autor ma na celu pobudzenie swojej aleksandryjskiej wspólnoty żyjącej w diasporze do miłości do Świątyni Jerozolimskiej i braci żyjących w Ziemi Świętej (termin użyty w księdze^[3]). Świątynia jest dla niego centrum życia religijnego Narodu Wybranego, przez co stanowi przedmiot nienawiści dla pogan. Dzieło, chociaż jest zaliczane do ksiąg historycznych Starego Testamentu, posiada przede wszystkim wymowę parenetyczną^[2].

Forma literacka

Narracja prowadzona jest prozą. Na samym początku autor-redaktor zamieścił dwa listy żydowskie. Przed opisem śmierci Antiocha Epifanesa przytoczony został list króla do Żydów, zapewne pierwotnie skierowany do obywateli Antiochii, następnie przez Jazona z Cyreny uczyniony glosą dla potrzeb swojego dzieła (por. przypis Mch 9,19^[4]). Oprócz tego przytoczone zostały jeszcze cztery mniejsze listy: Lizjasza, dwa Antiocha V Eupatora oraz legatów rzymskich (por. 11,16-38)^[2].

Literaturoznawcy zwracają uwagę na patetyczny styl tekstu Drugiej Księgi Machabejskiej – charakterystyczny dla literatury hellenistycznej, ubogacony cudownościami i idealizmami. Tekst zawiera oratorskie antytezy i dyskursy retorskie, zachowujące reguły ustanowione przez Izokratesa^[5]. W okresie, gdy powstawały Księgi Machabejskie za wypowiadanie imienia Bożego groziła kara śmierci, autor zastępował Tetragram słowem „Niebo”^[6].

Treść

Gustave Doré
Ilustacje do 2 Księgi Machabejskiej w La Grande Bible de Tours z 1843

Widzenie Heliodora.
2 Mch 3,24-27

Niebiańska armia nad Jerozolimą.
2 Mch 5,1-4

Męczeńska śmierć Eleazara
2 Mch 6,30-31

Odważna matka
2 Mch 7,27-29

Koniec Antiocha Epifanesa
2 Mch 9,1-9

Anioł wspiera hufce Izraela
2 Mch 15,23

Druga Księga Machabejska przedstawia dzieje walk Izraelitów prowadzonych przeciwko Seleucydom. Żydzi wystąpili zbrojnie, by odzyskać wolność religijną i polityczną. Narracja 2 Mch częściowo jest równoległa z narracją 1 Mch. Opisano okres od wydarzeń z końca panowania Seleukosa IV Filopatora aż do upadku Nikanora w 160 roku p.n.e.. Obejmuje on 15 lat, które w 1 Mch opisane zostały zaledwie w pierwszych siedmiu rozdziałach. W 2 Mch zastosowany został żydowski sposób liczenia czasu, analogiczny do babilońskiego, wyjątkiem są listy cytowane w rozdz. 11, datowane według sposobu macedońskiego^[2].

Można wyróżnić cztery zasadnicze części księgi^[2]:

• Pierwsza – listy do Żydów w Egipcie – rozdz. 1-2
• Druga – historia Heliodora – rozdz. 3
• Trzecia – hellenizacja za Antiocha Epifanesa – 4,1-10,8 (kończy się ustanowieniem święta Chanuka)
• Czwarta – walki Judy Machabeusza – 10,9-15,39 (kończy się śmiercią Nikanora i epilogiem redaktora)

Doktryna judaistyczna

Świątynia Jerozolimska stanowi niejako oś przesłania księgi^[7]. W księdze jest mowa o ustanowieniu dwóch świąt hebrajskich związanych ze świątynią:

• święta Oczyszczenia Świątyni – Chanuka (2 Mch 10, 1-8)^[8];
• święta Nikanora (2 Mch 15, 25-36), które obchodzone było trzynastego dnia miesiąca Adar, a więc jeden dzień przed świętem Purim (por. Est 9, 20-22)

Teologia katolicka

Według katolickich egzegetów Druga Księga Machabejska jako pierwsza i jedyna w całym Starym Testamencie ukazuje naukę o czyśćcu i jako pierwsza ukazuje naukę o zmartwychwstaniu^[1][9] (por. 2 Mch 12, 44-45; 2 Mch 6, 18-31; 2 Mch 7, 1-42) oraz modlitwę żywych za umarłych i odwrotnie^[9][6]. W Septuagincie trzykrotnie użyto słowa taũta („je otrzymałem”, „je oddaję”, „je otrzymam”), które jest odnoszone do ciała męczennika, a tym samym wprowadza w Biblii ideę zmartwychwstania w ciele^[1].

Nazwa

Podobnie jak w przypadku Pierwszej Księgi Machabejskiej, tytuł Drugiej jest odniesieniem do przydomka pierwszego przywódcy powstania przeciwko Seleucydom, tzn. Judy Machabeusza. Nazwa Machabeusz w języku hebrajskim oznacz tyle co „młot”. Działania zbrojne Judy Machabeusza były mocne jak uderzenie młota. Przydomek przeszedł również na pozostałych braci^[2].

Chronologia wydarzeń przedstawionych w dziele

Wydarzenia za Seleukosa IV Filopatora

Hellenizacja za Antiocha Epifanesa

Męczeństwo siedmiu Machabejczyków, Antonio Ciseri, 1863

Tryumf Judy Machabeusza, Peter Paul Rubens, 1636

Hellenizacja za Antiocha V Eupatora

Zobacz też

• Księgi Machabejskie

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Tekst 2 Księgi Machabejskiej w przekładzie Biblii Tysiąclecia