2 Pułk Artylerii Ciężkiej (1920)

2 pułk artylerii ciężkiej (2 pac) – oddział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Wiosną 1919 przystąpiono do formowania brygad artylerii dla dywizji piechoty. Brygada składała się z dowództwa, pułku artylerii polowej i pułku artylerii ciężkiej (dywizjon trzybateryjny). Drugi dywizjon pułku artylerii ciężkiej przeznaczony był do rezerwy artylerii Naczelnego Dowództwa^[1].

Dekretem Naczelnego Wodza Wojska Polskiego z 1 września 1919 wyznaczeni zostali dowódcy wszystkich istniejących wówczas ośmiu pułków artylerii ciężkiej. Dowódcą 2 pułku artylerii ciężkiej został ppłk Karol Podonowski^[2]. Latem 1920 jego bateria zapasowa stacjonowała w Kielcach^[a].

We wrześniu 1919 w składzie 2 DP Leg. walczyła 1 i 2 baterii 2 pac leg., każda wyposażona w cztery 105 mm armaty włoskie^[4].

Opracowany w październiku plan rozbudowy artylerii do końca 1919 przewidywał, że z dniem 31 grudnia zakończona zostanie organizacja baterii i dowództw formowanych w kraju przez baterie zapasowe pułków artylerii. W okresie od października do końca grudnia 1919 bateria zapasowa 2 pułku artylerii ciężkiej miała wystawić baterie 4, 5, 6 oraz dowództwo II dywizjonu^[5].

Formowanie i walki I dywizjonu

W listopadzie 1918 kpt. Tadeusz Bogdanowicz rozpoczął formowanie na Cytadeli w Warszawie „dywizjonu artylerii ciężkiej na Cytadeli”^[6][7]. Już w końcu listopada sformowano 1. i 2 baterię. Dywizjon uzbrojony był we włoskie105 mm armaty. Posiadał też na wyposażeniu poaustriacką 155 mm haubicę wz. 99 i cztery inne działa. W grudniu dywizjon został oficjalnie przemianowany na 3 pułk artylerii ciężkiej^[8]. Jednocześnie przystąpiono do formowania II dywizjonu. Zanim jednak pułk osiągnął pełne stany I dyon pod dowództwem kpt. Bizona odszedł do 1 Dywizji Piechoty Legionów i zmienił nazwę na 1 pułk artylerii ciężkiej, a po dwóch tygodniach oddział otrzymał nazwę 2 pułk artylerii ciężkiej Legionów, a dowództwo nad nim objął ppłk Karol Podonowski^[9]. Jednocześnie dotychczasowy II dywizjon został przemianowany na I/2 pac. Uzbrojony był we włoskie działa o kal. 105 i 155 mm. Przystąpiono też do formowania II dywizjonu. W Radomiu powstała bateria zapasowa pułku. 1 czerwca 1919 I/2 pac przegrupował się do Łomży. Tu przystąpiono do formowania 3 baterii. Otrzymała ona dwie austriackie 150 mm haubice wz. 80. Pod koniec czerwca bateria ta odeszła do Radomia, natomiast na jej miejsce przydzielono, sformowaną w Przemyślu, a działającą we Lwowie baterię pozycyjną por. Dziubińskiego^[10]. Na przełomie lipca i sierpnia przybyła pod Mińsk Litewski 2 bateria. Wspierała ona 2 Dywizję Piechoty Legionów w walce o to miasto^[9]. 9 sierpnia do Mińska dotarło dowództwo dywizjonu wraz z 1 baterią^[11]. Będąc w ciągłej walce, obie baterie miały swój udział w zdobyciu Borysowa i osiągnęły linię Berezyny. W kolejnych dniach, do 7 października dywizjon wspierał piechotę odpierającą silne kontrataki nieprzyjaciela. Obie baterie odniosły szereg sukcesów niszcząc lub uszkadzając kilka samochodów pancernych oraz pociąg pancerny^[12]. 15 listopada w skład dywizjonu weszła bateria pozycyjna „Andrzej” uzbrojona w zdobyczne dwa działa 3-calowe i dwa działa 6-calowe.

20 grudnia dywizjon przewieziony został do Radomia celem reorganizacji^[13]. Tam 1. i 2 bateria otrzymała 105 mm armaty włoskie, a 3 bateria − 100 mm haubice austriackie wz. 14. Ta ostatnia z powodu braku koni nie była zdolna do działań. Dywizjon pozostawał w Radomiu do końca marca 1920^[14][15].

Na początku czerwca I/2pac (bez 3 baterii) przybył nad Berezynę z zadaniem wsparcia piechoty w czasie powstrzymania ofensywy sowieckiej. 1 bateria zajęła stanowiska koło folwarku Żabinki, a 2 bateria w okolicach Osowa. Z tych stanowisk przez miesiąc zwalczano artylerię i gniazda karabinów maszynowych nieprzyjaciela^[16].

4 lipca ruszyła kolejna ofensywa wojsk Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego. Trzy dni później dywizjon walczył na bliskich odległościach odpierając ataki przeciwnika. Na tym etapie walk uniknięto strat w sprzęcie i w ludziach. Sytuacja na froncie była jednak katastrofalna i dywizjon rozpoczął działania opóźniające. Podczas odwrotu, w ciągu zaledwie 23 godzin przebył 150 km, co okupiono stratą 7 koni padłych z wysiłku^[17].
Ostatecznie 5 sierpnia dywizjon znalazł się w rejonie Małkini. Tu dywizjon, wbrew pierwotnym rozkazom, nie zdecydował się na porzucenie ciężkiego sprzętu, a kpt. Bogdanowicz, przekonał dowództwo 2 Dywizji Piechoty Legionów i poprowadził oddział okrężną drogą przez Nur na drugi brzeg Bugu^[18]. Wkrótce baterie zajęły stanowiska ogniowe na zachodnim brzegu Wisły z zadaniem wspierania ogniem 3 pułku piechoty Legionów^[14].

W tym samym czasie 3 bateria nadal znajdowała się w Radomiu. Z braku rozkazów, dowódca baterii ppor. Czapski podjął samodzielną decyzję udania się do Warszawy i tym sposobem bateria uczestniczyła w ostatniej fazie walk o Stolicę^[19].

Dywizjon w okresie bitwy warszawskiej pozostawał w odwodzie Naczelnego Wodza. Dopiero 20 sierpnia baterie 1. i 2 wspierały swoim ogniem działania piechoty w rejonie Wojsławice–Hrubieszów. 29 sierpnia, w rejonie Uchani 2 bateria walczyła z kozakami Budionnego. Za swoją postawę w tym boju dowódca 2 baterii został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy, a obsługi - Krzyżami Walecznych^[20][21].

Po przewiezieniu koleją na północ, działający już w pełnym składzie, dywizjon uczestniczył w pościgu za nieprzyjacielem. Ostatecznie, 12 października odzyskano Mołodeczno, a zwiady bateryjne działały głównie jako pododdziały kawalerii. Baterie ogniowe natomiast kilkakrotnie ostrzeliwały straże tylne bolszewików.18 października zawieszenie broni zastało dywizjon w Wilejce i Kuczeńcach, gdzie zakończył się jego szlak bojowy^[22]. W okresie zimowo wiosennym dywizjon kwaterował w Budomli, a potem w Perstum^[23].

Rozkazem dowódcy 2 Dywizji Piechoty Legionówi z 16 listopada 1920 dywizjon przemianowany zostaje w 2 dywizjon artylerii ciężkiej Legionów^[23], a 11 grudnia, rozkazem dowódcy dywizji nr 313/org. przemianowany na I dywizjon 10 pułku artylerii ciężkiej^[24].

Obsada personalna 2 pułku artylerii ciężkiej

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• 10 pułk artylerii ciężkiej w Przemyślu. Jednodniówka. Przemyśl: 1928-04-24.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Tadeusz Strutyński: Zarys historji wojennej 10-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Lech Wyszczelski: Wojsko II Rzeczypospolitej. Armia ułanów, szarej piechoty i serca w plecaku. Od odzyskanej niepodległości do tragicznego września. Warszawa: Wydawnictwo Bellona. Spółka Akcyjna, 2014. ISBN 978-83-11-13061-6.
• Piotr Zarzycki: 10 Pułk Artylerii Ciężkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 138. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2005. ISBN 83-88773-29-1.