2 Pułk Artylerii Lekkiej Legionów

2 Pułk Artylerii Lekkiej Legionów
2 Pułk Artylerii Polowej Legionów
Ilustracja
Odznaka pamiątkowa
Historia
Państwo

 II Rzeczpospolita

Sformowanie

12 czerwca 1919

Rozformowanie

29 września 1939

Nazwa wyróżniająca

Legionów

Tradycje
Święto

12 czerwca[1]

Nadanie sztandaru

29 maja 1938

Kontynuacja

2 Pułk Artylerii Legionów
im. Króla Władysława IV

(1992-1995)
2 Pułk Artylerii Mieszanej Legionów im. Króla Władysława IV (1995-2001)
2 Pułk Artylerii Legionów
im. Króla Władysława IV

(2001-2011)

Dowódcy
Pierwszy

ppłk Jan Maciej Bold

Ostatni

ppłk Mieczysław Dunin-Horkawicz

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja

garnizon Kielce[2]

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

artyleria

Podległość

2 Dywizja Piechoty Legionów[3]

Szlak 2pap.png
Ćwiczenia 2 pal w Kielcach
Armata 75 mm wz. 1897
10-lecie 2 pal w Kielcach. Gen. bryg. Aleksander Narbutt-Łuczyński wręcza srebrną trąbkę sygnałową z płomieniem d-cy ppłk. Stanisławowi Mańkowskiemu
Delegacja 2 pal na audiencji u prezydenta RP Ignacego Mościckiego; płk Jan Bigo drugi z prawej; 10 maja 1933 r.
15-lecie 2 pal w Kielcach – prezydent RP Ignacy Mościcki przed frontem żołnierzy; 12 czerwca 1933 r.
15-lecie 2 pal w Kielcach. W centrum prezydent RP Ignacy Mościcki i bp polowy WP Józef Gawlina

2 Pułk Artylerii Lekkiej Legionów (2 pal Leg.) – oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Formowanie i walki

Historia pułku sięga 11 listopada 1918 roku, kiedy kapitan Jan Maciej Bold z ochotnikami opanował Cytadelę w Warszawie. W oparciu o zdobyte konie i sprzęt artyleryjski przystąpił do organizacji 7 pułku artylerii polowej. W końcu grudnia 1918 roku, w Zegrzu, pułkownik Czesław Piotr Bzowski rozpoczął organizację 10 pułku artylerii polowej. W maju 1919 roku oba pułki zostają połączone w 1 pułk artylerii polowej Legionów[4]. 12 czerwca 1919 roku oddział przemianowany został na 2 pułk artylerii polowej Legionów. Jednostka wchodziła w skład 2 Brygady Artylerii Legionów. We wrześniu 1920 dysponował armatami francuskimi i austriackimi 100 mm haubicami[5].

Mapy walk pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari[6]
mjr Jan Bokszczaninpłk Jan Maciej Boldkan. Lucjan Drożdżyński
ppor. Ludwik Jachimczykmjr Feliks Kamińskikpt. Aleksander Kędzior
ognm. Kazimierz Kiełczykowskiognm. Kazimierz Kocotkan. Józef Lothole
kpr. Stanisław Małolepszybomb. Władysław Miszkiewiczkpr. Józef Pajewski
ppor. Stanisław Ratajskipor. Edward Stencelppor. Zdzisław Straszewicz
kpt. Witold Sztarkplut. Klemens Tomczykkpr. Stefan Tomaszewski
kpt. Jerzy Zawiszappor. Andrzej Zbyszewskipor. Wacław Zielonko-Zielonka

Pułk w okresie pokoju

Do 1939 roku pułk stacjonował w garnizonie Kielce na terenie Okręgu Korpusu Nr X. Był organiczną jednostką artylerii 2 Dywizji Piechoty Legionów. Pod względem wyszkolenia fachowego podporządkowany został dowódcy 10 Grupy Artylerii.

31 grudnia 1931 roku na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. Ministra Spraw Wojskowych marszałka Polski Józefa Piłsudskiego 2 pap Leg. został przemianowany na 2 pułk artylerii lekkiej Legionów[7].

W maju 1939 roku została wprowadzona nowa organizacja pokojowa pułku, zgodnie z którą liczył on trzy dywizjony po dwie baterie przy czym I dywizjon był uzbrojony w 75 mm armaty wz. 1897, natomiast II i III dywizjon w 100 mm haubice wz. 1914/1919 P[8].

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[9][a]
dowódca pułkupłk dypl. Henryk Romiszowski
I zastępca dowódcyppłk Mieczysław Dunin-Horkawicz
adiutantpor. Tadeusz Rojek
starszy lekarz medycynykpt. dr Stanisław Sawicki
lekarz weterynariimjr wet. Zygmunt Samuel Krell
oficer zwiadowczykpt. Jan Michalak
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)mjr Józef Tomasz Porębny
oficer mobilizacyjnykpt. Wincenty Brożych
zastępca oficera mobilizacyjnegopor. adm. (art.) Józef Kazimierz Dotkiewicz
oficer administracyjno-materiałowypor. adm. (art.) Władysław Eustachy Kopański
oficer gospodarczykpt. int. Witold Józef Patykowski
oficer żywnościowyvacat
w dyspozycji II zastępcy dowódcykpt. kontr. Włodzimierz Zarycki
dowódca plutonu łącznościkpt. Zygmunt Komorowski
dowódca szkoły podoficerskiejkpt. Leon Stefan Syski
zastępca dowódcypor. Czesław Henryk Machowski
dowódca I plutonupor. Stanisław Kurpiel
dowódca II plutonupor. Marceli Sobczyński
dowódca III plutonupor. Władysław Bukraba
dowódca I dywizjonumjr Roman Kałuziński
dowódca 1 bateriikpt. Sławomir Leon Stecki
dowódca 2 bateriipor. Jan Jankowski
dowódca plutonuppor. Antoni Marian Jakubowski
dowódca 3 bateriikpt. Władysław Borowik
dowódca plutonuppor. Andrzej Marian Kazimierz Zbyszewski
dowódca II dywizjonumjr Kazimierz Józefowicz
dowódca 5 bateriip.o. ppor. Jan Strusiński
dowódca plutonuppor. Jerzy Wiktor Karol Kapitain
dowódca 6 bateriipor. Jan Sieroń
dowódca plutonuppor. Henryk Marian Śpiewakowski
dowódca III dywizjonumjr Zygmunt Bodek-Mirski
dowódca 7 bateriipor. Antoni Prokop
dowódca 8 bateriikpt. Adam Paulo de Silva
dowódca plutonuppor. Mieczysław Roman Dębek
dowódca plutonuppor. Zdobysław Jan Dyszewski
odkomenderowanykpt. Stanisław Koziełł

2 pal Leg. w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

W dniu 27 sierpnia 1939 o godz. 19.00 w koszarach 2 pułku artylerii lekkiej Legionów w Kielcach rozpoczęto mobilizację alarmową w grupie żółtej składu wojennego pułku. W czasie od 30 do 56 godzin zmobilizowano 2 pal Leg. zgodnie z etatami wojennymi. W czasie od 56 do 60 godzin pułk zmobilizował pododdziały dywizyjne:

  • pluton parkowy uzbrojenia nr 11
  • kolumnę taborową nr 4
  • warsztat taborowy nr 1.

W II rzucie mobilizacji powszechnej miał zmobilizować:

  • II dywizjon armat 55 pal
  • III dywizjon haubic 55 pal
  • baterię marszową 2 pal Leg.
  • baterię marszową 7 pal[11].

Z uwagi na zagrożenie Kielc przez atak oddziałów niemieckich, mobilizację pododdziałów II rzutu mobilizacji powszechnej przyspieszono. Rozkazem dowódcy DOK nr X mobilizację obu dywizjonów 55 pułku artylerii lekkiej rozpoczęto 2 września zamiast 10–11 września 1939[12].

Mobilizacja alarmowa odbyła się częściowo w koszarach pułku w Kielcach, a częściowo w okolicznych wsiach Dyminy, Posłowice i Karczówka. Mobilizacja osobowa odbyła się wzorowo, natomiast problemy i opóźnienia nastąpiły przy mobilizacji koni, uprzęży i wozów konnych. Od wieczora 29 sierpnia rozpoczęto załadunek pododdziałów pułku do transportów kolejowych na stacji Kielce-Herby. Pułk był transportowany w kolejności III dywizjon, dowództwo pułku, I dywizjon i II dywizjon. Ostatnie pododdziały pułku załadowano do transportów kolejowych w nocy 31 sierpnia. W dniach 30 sierpnia – 1 września pułk wyładowano na stacji w Pabianicach i sukcesywnie przemaszerował do czasowych miejsc postoju w miejscowościach Zelówek, Czestków, Buczek i Zelów[13].

Działania bojowe

Z uwagi na koncentrację 2 Dywizji Piechoty Legionów w odwodzie Armii „Łódź”, 1 września po południu 2 pal Leg. zajął rejony postoju; I dywizjon miejscowość Buczek-Pieńki, II dywizjon Brodnica, III dywizjon Czarny Las. 2 września dywizjony przydzielono do pułków piechoty w 2 DP Leg.

Walki III/2 pal Leg.

Z uwagi na skierowanie 2 pułku piechoty Legionów na odcinek Borowa Góra-Rozprza, po południu tego dnia wraz z nim pomaszerował III dywizjon haubic. W trakcie marszu, 7 bateria była atakowana przez samolot niemiecki, który obrona przeciwlotnicza baterii zestrzeliła. 7 bateria wspierała batalion I/2 pp Leg. na odcinku Bełchatów, a pozostała część dywizjonu III/2 pal Leg. batalion III/2 pp Leg. na odcinku Borowskie Góry. III dywizjon zajął stanowiska ogniowe w miejscowości Borowa. Zajęto punkty obserwacyjne: dywizjonowy na wzg. 278,5, w pobliżu punkty obserwacyjne 7 i 8 baterii. Bateria 9 została przydzielona jako bezpośrednie wsparcie III/2 pp Leg. Do obrony Jeżowa, gdzie była przeprawa przez Prudkę wydzielono działon z 9 baterii. Przez dzień 3 września dokonano rozpoznania przedmiotów terenowych, nawiązano łączność i urządzono główne i zapasowe stanowiska ogniowe i punkty obserwacyjne. 4 września na przedpolu pozycji Borowskich Gór pojawiła się kolumna samochodów niemieckich, jadąca szosą na odcinku Gałkowice Stare-Parzniewice. Około godz. 12.00 na żądanie dowódcy batalionu III/2 pp Leg. 9 bateria otworzyła nieskuteczny ostrzał w kierunku szosy, z uwagi na zbyt dużą odległość. Po południu baterie 7 i 8 uczestniczyły w odparciu natarcia niemieckiego batalionu piechoty zmotoryzowanej na pozycję Bełchatów bronioną przez batalion I/2 pp Leg. Cały dywizjon ostrzelał zgrupowanie czołgów niemieckich w rejonie Wroników-Laski, które to kierowały się w kierunku Jeżowa. O godz. 13.35 na pozycje III/2 pp leg. wyszło natarcie niemieckiej piechoty z czołgami z rejonu Pawłowa, ostrzał haubic unieruchomił kilka niemieckich czołgów. Legioniści batalionu III/2 pp Leg. odrzucili natarcie niemieckiej piechoty z 4 Dywizji Pancernej. Po stoczonej walce w Jeżowie, działon haubicy wraz z piechotą wycofał się na nowe stanowiska, położone na skraju lasu na północny wschód od Jeżowa. Baterie 7 i 8 wspierały batalion I/2 pp Leg. w odparciu niemieckiego ataku z rejonu Rząsawy, na obronę w Księżym Młynie. O godz. 18.20 oddziały 4 DPanc. wykonały natarcie na odcinek Borowskie Góry, z udziałem 60 czołgów wspartych ogniem artylerii. Dzięki ostrzałowi haubic dywizjonu niemiecki atak odparto. Jednocześnie baterie haubic usiłowały zwalczać artylerię niemiecką.

Nocą 4/5 września 7 bateria osłoniła odwrót kompanii 2 pp leg., która dokonała wypadu na niemiecką broń pancerną w lesie Augustynów. Od rana 5 września na pozycje Borowej Góry, z silnym wsparciem artylerii, natarcie wykonała niemiecka 4 DPanc. W wyniku silnego ostrzału przerwano linie łączności i obezwładniono dywizjonowy punkt obserwacyjny. W wyniku czego, poległ adiutant dywizjonu ppor. rez. Barcz, a mjr Bodek-Mirski doznał szoku nerwowego. Dowództwo dywizjonu objął kpt. Komorowski. Pomimo dezorganizacji dowodzenia, III dywizjon położył ogień zaporowy, na niemieckie czołgi, na lewym skrzydle obrony, na polanie Blizna. Natarcie niemieckie załamano[14]. Około godz. 14.00 niemiecka 4 DPanc. wykonała kolejne natarcie, które wdarło się w obronę 2 pp Leg. i ok. godz. 18.00 dotarło do stanowisk ogniowych III/2 pal Leg. Kontratak legionistów 2 pp częściowo odrzucił oddziały niemieckie. Po północy 5/6 września rozpoczęto wycofywać obsadę obu odcinków, baterie III/2 pal Leg. wycofały się przez Bełchatów, Drużbicę na Dłutów. Podczas dwudniowych walk dywizjon unieruchomił i zniszczył kilkanaście niemieckich pojazdów pancernych i nieznaną bliżej liczbę pojazdów samochodowych. Poniósł jednak znaczne straty osobowe i w koniach. Utracono znaczną ilość uzbrojenia i sprzętu. Od ognia niemieckiego 9 bateria utraciła 3 haubice, a 8 bateria jedną. Większych strat uniknęła 7 bateria, z uwagi na częstą zmianę stanowisk ogniowych. Zrozpaczony dowódca 9 baterii usiłował dokonać samobójstwa, ciężko się raniąc w głowę.

Po dotarciu w rejon Dłutowa, III/2 pal Leg. podporządkowany został 30 Dywizji Piechoty. Przebywający w lesie dywizjon był nieskutecznie bombardowany przez lotnictwo niemieckie. Po zajęciu stanowisk ogniowych na leśnej przesiece, z 7 baterii wysunięto jeden działon jako ubezpieczenie ppanc. Podczas dalszego odwrotu, działon ten już nie dołączył do baterii. Wieczorem 6/7 września dywizjon wraz z 2 pp Leg. pomaszerował trasą Górki Małe, Tuszyn, Poddębice. O świcie 7 września na południowy zachód od Tuszyna w rejonie wzg. 241 kolumna 2 pp Leg. została ostrzelana przez niemiecką broń pancerną. III/2 pal Leg. zajął stanowiska ogniowe i ostrzelał pojawiające się czołgi i piechotę niemiecką. Następnie wsparł natarcie 2 pp Leg. na Tuszyn, który odbito. Następnie dywizjon pomaszerował do lasów Poddębina na północny zachód od Tuszyna. Nocą dywizjon obsadził przeprawę w Rzgowie na rzece Ner, osłaniając dalszy odwrót 30 DP. Nocą 7/8 września III/2 pal Leg. wycofał się na Andrespol i dalej na Brzeziny[15]. O świcie 8 września dywizjon wraz wspieranym 2 pp Leg. pomaszerował z Brzezin do Grzmiącej, tam bez kontaktu z nieprzyjacielem zajmował stanowiska ogniowe do wieczora. Następnie pomaszerował do wsi Dąbrówka Mała, nie zastał tam 2 pp Leg., który odszedł, więc samodzielnie podjął dalszy marsz. Osiągnął most na rzece Mroga w Kołacinie, dalej przez Kołacinek poszedł na Nadolną. 9 września o świcie dołączył do 2 pp Leg. w Lasach Chlebowskich. Po krótkim odpoczynku odmaszerował wraz z piechotą do Bobrowa, gdzie około południa dołączył do macierzystej 2 DP Leg[16].

Walki 2 pal Leg.

2 września 1939 po wymarszu III dywizjonu, w miejscu postoju pułku prowadzono szkolenie i zgrywanie baterii oraz zaprzęgów. 3 września po godz. 13.00 II dywizjon wymaszerował poprzez Łask, lasy Poręby, Holendry Paprockie, Marcelów do dyspozycji dowódcy 4 pułku piechoty Legionów. Podjęto wspólnie z 4 pp Leg. marsz w rejon Piaski-Zapolice, który osiągnięto późnym wieczorem 3 września. Nocą nowym rozkazem dywizjon przeszedł do Zduńskiej Woli, skąd dalej kolejnym rozkazem dyslokowany został do rejonu Sędziejowic. O godz. 7.30 4 września po osiągnięciu tego celu, przesunięto ostatecznie go do wsi Luciejów, do której dotarł o godz. 16.00. Dywizjon przemaszerował łącznie 70 km i przeszedł na odpoczynek. Został podporządkowany dowódcy artylerii dywizyjnej 28 Dywizji Piechoty. I dywizjon 3 września po południu odmaszerował przez Zelów do Czarnego Lasu. 4 września miejsce postoju I/2 pal Leg. zostało ostrzelane przez dwa niemieckie samoloty, bez większych strat. II dywizjon 5 września rano otrzymał rozkaz marszu do rejonu Strońsko-Bieleń, celem wsparcia kontrataku 4 pp Leg. na oddziały niemieckie. Z uwagi na zmęczenie koni niemożliwe stało się terminowe dołączenie dywizjonu do walki. Niemieckie natarcie z rejonu Strońska powstrzymało dalsze działania 4 pp Leg., pomimo spóźnionego wsparcia walki piechoty przez haubice II dywizjonu. Nieskuteczne działanie zmusiło 4 pp Leg. do odwrotu. 5 września o godz. 7.00, I dywizjon armat wraz z 3 pułkiem piechoty Legionów wyruszył w kierunku Ptaszkowic. Dotarł wieczorem do miejscowości Zygmuntów, gdzie zajął stanowiska ogniowe. W nocy otrzymał rozkaz powrotu do poprzedniego miejsca postoju. W trakcie marszu od dywizjonu odłączyła się grupa łącznościowców z oficerem łączności i sprzętem telefonicznym. Dowództwo pułku z plutonem topograficzno-ogniowym i taborami, stacjonowała w lesie w pobliżu stacji kolejowej w Łasku. Z uwagi na zarządzenie odwrotu 2 DP Leg. na północny wschód od Łaska I i II dywizjony rozpoczęły marsz 6 września bez styczności z nieprzyjacielem do rejonu Wronowice i Kolumna, który osiągnęły po południu 6 września. Oba dywizjony zajęły stanowiska ogniowe, gotowe do wsparcia 3 i 4 pułków piechoty Legionów. O zmroku podjęto dalszy odwrót na pozycję opóźniającą w rejonie Konstantynów-Srebrna, wzdłuż Neru między Mirosławicami a Lublinkiem. 7 września poprzez Łódź, 2 pal Leg. pomaszerował w szykach własnej dywizji 60 km. Do rejonu: I dywizjon do lasu na zachód od Cyrusowej Woli, a II dywizjon do lasu na wschód od Skoszewy[17].

8 września nad rzeką Mrogą odcinek od Głowna do Kamienia obsadził 4 pp Leg. za nim stanowiska zajął dywizjon II/2 pal Leg., dywizjon I/2 pal Leg. pełnił rolę artylerii ogólnego działania. Stanowiska pułku ostrzeliwane były przez niemiecką artylerie i atakowane przez lotnictwo, nie poniesiono strat. Nocą 8/9 września miejsce postoju dowództwa I dywizjonu i 3 baterii zostało zaatakowane przez niemieckich dywersantów, poległo kilku żołnierzy i zerwana została łączność z dowództwem artylerii 2 DP Leg. Po kilkugodzinnym oblężeniu pozostali żołnierze wyszli z okrążenia i dołączyli do baterii. Tej nocy dowódca dywizji wprowadził zamieszanie wydając rozkaz do odwrotu w kierunku Skierniewic, następnie go odwołał. W godzinach porannych 9 września dywizja rozpoczęła odwrót znad Mrogi po drodze Trzcianka, Bobrowa, Chebów w kierunku Skierniewic. Około godz. 8.00 na opuszczone dopiero pozycje, wyruszyło ze wsparciem artylerii niemieckie natarcie 10 Dywizji Piechoty. Pozostająca na stanowiskach 5 bateria haubic, bez osłony piechoty, do której nie dotarł rozkaz odwrotu, ostrzelała 50 pociskami niemiecką piechotę, skutecznie opóźniła pościg niemiecki. Bateria dołączyła do macierzystego dywizjonu. Pod Bobrową dołączył do dywizji III/2 pal Leg. Nocą 9/10 września dywizjony maszerowały przez Maków i Lewą Mokrą omijając zatłoczone Skierniewice. III dywizjon maszerował w straży tylnej dywizji. 10 września przed południem dywizja przekroczyła rzekę Rawkę pod miejscowością Rud i objęła obronę od Rudy do Kamiona. W godzinach popołudniowych w rejonie Rudy pojawiły się niemieckie oddziały rozpoznawcze, które haubice II i III dywizjonów skutecznie ostrzelały. Nocą 10/11 września 2 DP Leg. podjęła dalszy marsz, jako straż przednia maszerował z 2 pp Leg. dywizjon II/2 pal Leg. Jako straż tylna 3 pp Leg. z dywizjonem III/2 pal Leg. Przemieszczano się po trasie Franciszków, Wiskitki w kierunku Gole, Baranów na zachód od Błonia. Późnym popołudniem 11 września dywizja osiągnęła nakazany rejon. Po odpoczynku o godz. 20.00 wyruszono w kierunku Błonia w awangardzie maszerował 4 pp leg. wzmocniony dywizjonem II/2 pal Leg. O godz. 22.00 Błonie po krótkiej walce zostało zdobyte, dalszy ruch został za Błoniem zatrzymany przez niemiecką obronę. za Błoniem rozwinęła się na stanowiskach ogniowych 5 bateria haubic, lecz poza sporadyczną wymianą ognia do walki nie doszło. Bateria pozostała jako osłona dywizji do światu 12 września, natomiast II dywizjon wraz z piechotą pomaszerował w kierunku Leszna. O świcie 12 września na miejscowość Święcice uderzyła piechota dywizji ze wsparciem niepełnego II dywizjonu haubic, a następnie również ze wsparciem III dywizjonu. Piechota wyparła broniący Święcic batalion pułku SS-„Leibstandarte Adolf Hitler”. Pułk SS bronił dalej szosy do Warszawy, ok. 14.00 pod osłoną własnej artylerii rozpoczął odwrót. Wywiązał się pojedynek artyleryjski pomiędzy bateriami niemieckimi i polskimi 2 pal Leg., który trwał do zmroku. O godz.18.30 z rejonu Wiskitki na Pogroszew wykonał natarcie 3 pp Leg. ze słabym wsparciem dwu bateryjnego II dywizjonu i III dywizjonu. Wsparcie było niedostateczne z uwagi na kończącą się amunicję, pomimo tego 3 pp Leg. zdobył dwór Pogroszew. Dalszą walkę po godz. 22.00 zakończono.

13 września o godz. 8.00 na Umiastów i Ołtarzew uderzył 2 pp Leg. ze wsparciem 5 baterii i III dywizjon ze stanowisk ogniowych w rejonie Folwark-Wolskie[18]. Natarcie postępowało do czasu jak haubice III dywizjonu posiadały amunicję, po jej wyczerpaniu III dywizjon wycofał się w kierunku Zaborowa i Modlina. Gdy podjęto decyzję o przerwaniu natarcia i wycofaniu się, oddziały niemieckiej 4 DPanc. przystąpiły do kontrataku, po odejściu III dywizjonu przy 2 pp Leg. pozostała jedynie 5 bateria haubic i nieliczne posiadające jeszcze amunicję z pozostałych baterii II dywizjonu. Ogniem ich kierował dowódca II/2 pal Leg. kpt. Syski, który przebywał w szykach osłaniającej odwrót piechoty. Po wystrzelaniu prawie całej amunicji 5 bateria odskoczyła w kierunku Borzęcina Dużego. Z uwagi na silny ostrzał artylerii niemieckiej 5 bateria utraciła konie w zaprzęgu haubicy i jaszcza. Z uwagi na brak możliwości ewakuacji porzucono haubicę i jaszcz uprzednio je niszcząc trwale. W dniu 14 września przed południem do Modlina dotarły wraz z nadciągającą 2 DP Leg. II i III dywizjonu haubic 2 pal Leg. Baterie przyprowadziły do Modlina: 4 i 6 po cztery haubice, 5, 7 i 8 po trzy haubice, a 9 bateria jedną haubicę. Łącznie 18 haubic. 16 września 2 DP Leg. zajęła odcinek obrony, a dywizjony stanowiska ogniowe: III w zaroślach na południe od wsi Gałachy, II w rejonie Kazunia Niemieckiego. W bateriach uzupełniono częściowo amunicję. 17 września III/2 pal Leg. udzielił wsparcia ogniowego 2 pp Leg., na którego pozycje wyszło niemieckie natarcie. Prowadzenie ognia zdemaskowało stanowiska ogniowe, które przeniesiono na wschodni brzeg Wisły i zamaskowano wikliną. 21 września z uwagi na wykrycie zmieniła stanowiska bateria 5/2 pal Leg. zajmując cypel przy ujściu Bugo-Narwi do Wisły. 22 i 25 września III/2 pal Leg. brał udział w odparciu natarcia niemieckiej DPanc. „Kempf” na odcinek Zakroczym. 27 września poległ oficer zwiadu III dywizjonu ppor. Dyszewski. 28 września II/2 pal Leg. ponownie zamienił stanowiska ogniowe, zajmując nowe na wałach twierdzy. 29 września po otrzymaniu informacji o kapitulacji, zakopano resztki amunicji i część broni ręcznej, zniszczono radiostacje i spalono dokumentację. Tego dnia zakończył istnienie 2 pal Leg[19].

Walki I/2 pal Leg.

Po otrzymaniu rozkazu z miejsca postoju wyruszył I dywizjon z dowództwem pułku. Po południu 9 września zgrupowanie ppłk. Dunin-Horkawicza minęło Skierniewice, po sforsowaniu Rawki dowódca pułku nakazał postój w lesie obok drogi, na postój zatrzymało się dowództwo 2 pal Leg., dowództwo I/2 pal Leg. i tabory pułkowe i dywizjonowe i dwie taczanki opl. Rozkaz nie dotarł do maszerujących w tyle baterii, które pomaszerowały w kierunku Mszczonowa. Grupa dowództwa z taborami 10 września przemieściła się przez Wiskitki do Błonia, po uzyskaniu informacji, że dalsza droga do Warszawy jest odcięta przez wojska niemieckie, pojechała do Puszczy Kampinoskiej. Dojechano przez Leszno do Zaborówka, gdzie zatrzymano się na postój. 11 września po wyruszeniu w kierunku Modlina, grupa została zaatakowana silnie przez niemieckie lotnictwo. W wyniku paniki rozproszeniu uległa część taborów. Doszło też do podziału grupy; dowództwo I dywizjonu dotarło do Modlina, a następnie w rejon Łukowa. Natomiast adiutant dywizjonu z dwoma taczankami dotarł do Warszawy i nocą 15/16 września dołączył do pułku w Modlinie. Baterie armat I dywizjonu 10 września podjęły próbę samotnego przebicia się do Warszawy. W wyniku zaciekłej walki z niemieckim oddziałem pancerno-motorowym utracono wielu żołnierzy, dużo sprzętu oraz część armat. Jako pierwsza przedarła się do Stolicy 1 bateria w sile trzech armat. Weszła w skład jej załogi i walczyła do dnia kapitulacji miasta. Po walce osobno w kierunku Warszawy przebijały się 2 i 3 baterie, bocznymi drogami. Osiągnęły Wiskitki skąd skierowały się na Błonie, w trakcie przedzierania się, były atakowane przez lotnictwo niemieckie. Pod Warszawą bateria 3 stoczyła walkę z samotnym niemieckim czołgiem. Ostatecznie do Warszawy przebiły się 2 bateria z dwoma armatami i 3 bateria z trzema armatami. Obie baterie skierowane zostały do koszar 1 dywizjonu artylerii konnej na wypoczynek. Ze względu na chaos rozkazodawczy jeszcze 11 września obie baterie dostały rozkaz marszu do Sępochów, gdzie miał się znajdować punkt zbiórki 2 DP Leg. Jednocześnie natknięto się prawdopodobnie na niemieckiego dywersanta w mundurze pułkownika, który skierował obie baterie wprost pod lufy niemieckich armat. Ze względu na ujawnienie przedwcześnie niemieckiej zasadzki uniknięto strat. Jednak podczas wycofywania się doszło do rozdzielenia baterii.

Nocą 12/13 września 3 bateria dotarła do Garwolina. Po otrzymaniu informacji o mającej nastąpić koncentracji jednostek w Mińsku Mazowieckim, udali się tam po rozkazy kpt. Paulo z por. Bukrabą. Wobec pogłosek o zbliżaniu się do Garwolina niemieckich jednostek dowodzący baterią ppor. rez. Zygmunt Piątkiewicz wyruszył z 3 baterią w kierunku Lublina[20]. 13 września po południu po dojechaniu do mostu na rzece Okrzejka, wykryto oddziały niemieckie. Jeden działon wysunięto na skraj lasu, pozostałe rozwinięto nad rzeką na stanowiskach ogniowych, urządzono punkt obserwacyjny. W trakcie prac nadleciał niemiecki samolot obserwacyjny i po chwili na pozycje baterii spadła niemiecka nawała artyleryjska, oraz natarcie przeprowadziła niemiecka piechota. Podjęto natychmiastowy odwrót, utracono większość koni wierzchowych i dowodzącego 3 baterią ppor. rez. Z. Piątkiewicza, który ranny dostał się do niewoli. Pozostawiono wysunięty działon. 14 września poprzez Otwock, na czele z ppor. rez. Chojeckim, tocząc drobne potyczki, wieczorem 3 bateria dotarła do Warszawy. Została skierowana do Łazienek i 15 września obie armaty wraz z obsługami zostały skierowane na różne odcinki jako artyleria towarzysząca. 2 bateria armat po rozdzieleniu się dotarła nocą 13/14 września do Garwolina. Następnie rano 14 września pomaszerowała w kierunku Ryk. Około południa koło wsi Potasznik na 2 baterię uderzył oddział ze składu Dywizji Pancernej „Kempf”, w wyniku walki 2 bateria została rozbita. Utracono jeden z działonów. Ocalały działon pomaszerował na południowy wschód docierając do rejonu Zwierzyńca[21]. Dołączył on tam do baterii 6/55 pal[22].

Oddział Zbierania Nadwyżek 2 pal Leg.

Po zmobilizowaniu i wyjechaniu 2 pal Leg. do miejsca koncentracji wraz z macierzystą 2 DPLeg. dowództwo nad pozostałościami i nadwyżkami mobilizacyjnymi objął II zastępca dowódcy 2 pal Leg. mjr Józef Porębny. Ze względu na przyspieszenie terminu formowania pododdziałów II rzutu mobilizacyjnego mjr Porębny przystąpił pomimo skromnych zasobów osobowych i koni do pospiesznego formowania bojowych jednostek 55 pal. Wydzielił posiadane zawiązki osobowe, wszystkie posiadane konie i tabor na potrzeby formowania baterii obu dywizjonów. Z uwagi na małą liczbę rezerwistów, którzy mieli się stawić w jednostce dopiero 6 września odstąpiono od mobilizacji baterii marszowych 2 pal Leg. i 7 pal. Po wystawieniu do 4 września baterii: 4, 5 i 7 częściowo improwizowanych z uwagi na niedobory osobowe i w środkach transportu (konie i wozy) skierowano je, do walki na przedpole Radomia i Kielc. W związku z rozkazem ewakuacji z Kielc mjr Porębny zebrał zawiązki pozostałych formowanych baterii, zgłaszających się ciągle rezerwistów, działa, broń i sprzęt, podjął marsz poprzez Sandomierz do Jarosławia. Po skoncentrowaniu w Jastkowicach całości oddziału nadwyżek i zawiązków baterii, 8 i 9 września zmobilizowano 6 baterię armat i 9 baterię haubic. Baterie te z przyłączonymi pododdziałami 12 pułku artylerii lekkiej (9 bateria haubic, kolumna amunicyjna III/12 pal i bateria armat piechoty) sformowano w improwizowany dywizjon II/55 pal. Na dowódcę mjr Porębny wyznaczył mjr. Wacława Cypryszewskiego. Dywizjon ten wszedł w skład Grupy „Sandomierz”. Pozostałe nadwyżki wraz z niezmobilizowaną jeszcze 8 baterią haubic pomaszerowały w nocy z 13/14 września do Zamościa. Z uwagi na zajęcie rejonu Zamościa przez wojska niemieckie, oddział nadwyżek pomaszerował w kierunku północnym. Przez Szczebrzeszyn i Turobin 15 września osiągnięto Paski Luterskie, a następnie rejon Chełma Lubelskiego. Rozkazem dowódcy Frontu Północnego gen. dyw. S. Dęba-Biernackiego, OZN 2 pal Leg. i baterię 8/55 pal skierowano do wsi Kamień na wschód od Chełma. Tam na rozkaz dowódcy III Brygady Piechoty płk. Stanisława Tatara z 8/55 pal kpt. Borowika, wydzielono 2 haubice tworząc nową baterię kpt. Wincentego Brożycha. Baterię kpt. Brożycha utworzono z posiadanych w brygadzie artylerzystów; oficerów i kanonierów oraz koni i sprzętu artyleryjskiego. Reszta OZN 2 pal Leg. weszła w skład spieszonego dywizjonu artylerii mjr. Mieczysława Kułakowskiego i dzieliła z nim dalsze losy[23].

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Dowództwo pułku
dowódca pułkuppłk Mieczysław Dunin-Horkawicz
adiutant pułkupor. Tadeusz Rawicz-Rojek
oficer zwiadowczyppor. rez. Jakub Majewski
oficer łącznościpor. Władysław Bakraba
oficer obserwacyjnyppor. Mieczysław Dąbek
dowódca plutonu topograficzno-ogniowegopor. rez. Zygmunt Grabowiecki
I dywizjon
dowódca dywizjonumjr Roman Kałuziński
adiutant dywizjonuppor. rez. inż. Antoni Arkuszewski
oficer zwiadowczypor. rez. Jan Binkiewicz
oficer obserwacyjnyppor. rez. Jan Lech
oficer łącznościppor. rez. Wacław Barga
dowódca kolumny amunicyjnej
dowódca 1 bateriikpt. Sławomir Stecki
dowódca 2 bateriipor. Czesław Machowski[24]
dowódca 3 bateriikpt. Adam Paulo
oficer zwiadowczyppor. rez. Zygmunt Piątkiewicz
oficer ogniowyogn. pchor. Borowiec
II dywizjon
dowódca dywizjonukpt. Leon Syski
adiutant dywizjonu
oficer łącznościppor. Jerzy Kapitan
oficer zwiadowczy/ogniowyppor. Jan Strusiński od 17 IX 1939[25]
dowódca kolumny amunicyjnejppor. rez. Wacław Stawirej
dowódca 4 bateriipor. Jan Sieroń
dowódca 5 bateriippor. Jan Strusiński do 17 IX 1939[25]por. Antoni Prokop
oficer zwiadowczyppor. rez. Czesław Tadeusz Strojwąs
dowódca 6 bateriipor. Marceli Sobczyński
oficer zwiadowczyppor. rez. Franciszek Wójcik
oficer ogniowyppor. rez. inż. Mieczysław Dunalewicz
III dywizjon
dowódca dywizjonumjr Zygmunt Bodek-Mirski do 5 IX 1939

kpt. Zygmunt Komorowski[26]

adiutant dywizjonuppor. rez. Barcz?
oficer zwiadowczyppor. Zdobysław Dyszewski
dowódca 7 bateriipor. Stanisław Kurpiel
oficer zwiadowczypor. rez. Henryk Kędzierzawski
oficer ogniowyppor. Kazimierz Rak
dowódca 8 bateriikpt. Zygmunt Komorowski[b]
oficer zwiadowczyppor. Król
oficer ogniowyppor. Wrona
dowódca 9 bateriikpt. Jan Michalak
oficer zwiadowczyppor. rez. Rynkiewicz
oficer ogniowyppor. rez. Stanisław Wiciński

Mapy walk pułku w 1939

Symbole pułku

Sztandar

Wręczenie sztandarów pułkom artylerii na Krakowskich Błoniach 29 maja 1938. Inspektor Armii gen. Juliusz Rómmel odbiera raport.

5 października 1937 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru 2 pal Leg[27]. 29 maja 1938 roku na Błoniach Krakowskich oddział otrzymał sztandar ufundowany przez społeczeństwo Kielc[3]. 18 września 1939 roku sztandar zakopany został w lesie koło Celestynowa. Obecnie sztandar przechowywany jest w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie[28].

Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach. Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu laurowym. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 2 w wieńcach laurowych[29].

Na lewej stronie płatu sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach umieszczone były na tarczach:

  • w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
  • w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
  • w prawym dolnym rogu – godło m. Kielc,
  • w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 2 pal Leg.

Na ramionach krzyża kawalerskiego znajdowały się wyhaftowane nazwy i daty ważniejszych bitew pułku:

  • na górnym – „18.VIII.I914 Przegorzały, 11.XI.1918 Warszawa”,
  • na dolnym – „1914–1915 Mołotków, Krzywopłoty, Pisarzowa, Rafajłowa 1915–1916 Konary, Kostiuchnówka, Stochód”,
  • na lewym – „Rawa Ruska 7.1.1919, Mołodeczno–Mińsk 3.VII – 8.VIII.1919, Berezyna, Borysów 15.V – 6.V1.1920,
  • na prawym – „Pietkowo 29 – 31.VII.1920”[27].

Odznaka pamiątkowa

18 maja 1929 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 2 pal Leg[30]. Odznaka o wymiarach 43x35 mm ma kształt krzyża maltańskiego o wydłużonych pionowych ramionach, emaliowanych w kolorze białym. Na ramionach krzyża wpisano cyfrę i inicjały „2 PAP LEG”. Na środek krzyża nałożony orzeł państwowy wz. 1927. Dwuczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym. Wykonawcą odznaki był Stanisław Lipczyński z Warszawy[2].

26 października 1937 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór nowej odznaki pamiątkowej 2 pal Leg[31]. Odznaka o wymiarach 43x35 mm ma kształt krzyża maltańskiego z pionowymi wydłużonymi ramionami. Ramiona krzyża pokryte są białą emalią. Na środek krzyża nałożona miniatura odznaki II Brygady Legionów Polskich. Na ramionach wpisano numer i inicjały „2 PAL LEG”. Dwuczęściowa – oficerska, wykonana w alpace, emaliowana, łączona dwoma nitami. Wykonawcą odznaki był Stanisław Lipczyński z Warszawy[32].

Płomienie do trąbki sygnałowej

8 lipca 1923 roku Komitet Obywatelski Ziemi Kieleckiej wręczył dowódcy pułku cztery płomienie do fanfar ufundowane przez mieszkańców Kielc oraz społeczeństwo powiatów: kieleckiego, jędrzejowskiego, włoszczowskiego i opatowskiego.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku
  • płk art. Czesław Piotr Bzowski[33] (12 VI 1919 – VIII 1920)
  • płk art. Jan Maciej Bold (VIII 1920 – V 1927 → zastępca szefa 5 Okręgowego Szefostwa Artylerii)
  • ppłk art. dr Stanisław Mańkowski (V 1927 – 23 XII 1929 → Korpus Kontrolerów[34])
  • ppłk / płk dypl. art. Jan Witold Bigo (23 XII 1929[35] – 1938 → dowódca Artylerii Dywizyjnej 18 DP)
  • ppłk dypl. art. Henryk Romiszowski (II 1938 – 28 VIII 1939 → dowódca Artylerii Dywizyjnej 2 DP Leg.)
  • ppłk art. Mieczysław Dunin-Horkawicz (28 VIII – IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 – I zastępca dowódcy)
  • mjr art. Feliks Kamiński (1921 – 1926)
  • mjr / ppłk art. Brunon Romiszewski (X 1926 – V 1927 → dowódca 14 dak)
  • ppłk art. Franciszek Kazimierz Kondrat (V 1927 – III 1929 → rejonowy inspektor koni w Postawach)
  • mjr / ppłk art. Edmund Albin Zimmer (IV 1929 – VIII 1931 → dowódca dywizjonu szkolnego w Szkole Podchorążych Artylerii)
  • ppłk dypl. art. Mikołaj Alikow (1 IX 1931 – XI 1935 → dowódca 9 pal)
  • mjr / ppłk art. Mieczysław Dunin-Horkawicz (1938 – 28 VIII 1939 → dowódca 2 pal Leg.)
  • mjr art. Józef Tomasz Porębny (II zastępca d-cy/kwatermistrz – 1939)

Żołnierze 2 pułku artylerii lekkiej – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[36] oraz Muzeum Katyńskie[37][c][d].

Nazwisko i imięstopieńzawódmiejsce pracy przed mobilizacjązamordowany
Bowdziej Jerzypodporucznik rezerwychemikKatyń
Fihel Stanisław[40]kapitanżołnierz zawodowyKatyń
Lech Stefanpodporucznik rezerwyabsolw. SGGWKatyń
Lechowski Felikspodporucznik rezerwyKatyń
Makowej Emilpodporucznik rezerwylekarz weterynariiKatyń
Żmudziński Leopoldporucznik rezerwyKatyń
Łącki Bolesław[41]porucznikżołnierz zawodowyKatyń
Pikulski Aleksanderpodporucznik rezerwylekarz weterynariiKatyń
Senderowski Wacławpodporucznik rezerwynauczyciel, mgrKatyń
Wojewódzki Euzebiuszpodporucznik rezerwyinżynier rolnikmajątek DalechowiceKatyń
Bukraba Władysław[42]porucznikżołnierz zawodowyCharków
Dąmbski Jacek[43]kapitan w st. sp.(e)Charków
Drajewicz Kazimierzpodporucznik rezerwynauczycielCharków
Gawroński Wiesław Józefpodporucznik rezerwyabsolwent AGCharków
Kostrzewa Stanisławpodporucznik rezerwyinstruktor rolnyCharków
Paulo de Silva Adam[44]kapitanżołnierz zawodowyCharków
Pełtyn Jerzypodporucznik rezerwyCharków
Prądzyński Ignacypodporucznik rezerwyinżynier agronomwł. majątku UleniecCharków
Rybacki Władysławpodporucznik rezerwyfarmaceuta, mgrpraktyka w Skarżysku KamiennejCharków

Uwagi

  1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[10].
  2. Według przydziału mobilizacyjnego kpt. Komorowski był dowódcą baterii w rezerwowym 55 pal, a dowódcą 8 bat 2 pal pozostawał kpt. Władysław Borowik. Na prośbę kpt. Komorowskiego, mocniej związanego z 2 pal dłuższą służbą, za zgodą kpt. Borowika i dowódców pułków, 28 sierpnia obaj oficerowie zamienili się przydziałami.
  3. Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[38].
  4. Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia?: lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[39].

Przypisy

  1. Galster 1975 ↓, s. 21.
  2. a b Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 229.
  3. a b Satora 1990 ↓, s. 274.
  4. Odziemkowski 2010 ↓, s. 363.
  5. Odziemkowski 2010 ↓, s. 386.
  6. Barszczewski 1929 ↓, s. 26.
  7. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 36 z 31 grudnia 1931 roku, poz. 473.
  8. Kozłowski 1964 ↓, s. 142.
  9. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 721–722.
  10. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  11. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 255–256.
  12. Zarzycki 1999 ↓, s. 36–37.
  13. Zarzycki 1999 ↓, s. 14–17.
  14. Zarzycki 1999 ↓, s. 17–19.
  15. Zarzycki 1999 ↓, s. 20–21.
  16. Zarzycki 1999 ↓, s. 22.
  17. Zarzycki 1999 ↓, s. 22–24.
  18. Zarzycki 1999 ↓, s. 28–29.
  19. Zarzycki 1999 ↓, s. 30–33.
  20. Zarzycki 1999 ↓, s. 25–26.
  21. Zarzycki 1999 ↓, s. 27.
  22. Zarzycki 1999 ↓, s. 45.
  23. Zarzycki 1999 ↓, s. 47–48.
  24. Zarzycki 1999 ↓, s. 34.
  25. a b Zarzycki 1999 ↓, s. 31.
  26. Zarzycki 1999 ↓, s. 19.
  27. a b Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 14 z 26 października 1937 roku, poz. 167.
  28. Satora 1990 ↓, s. 276.
  29. Dz.U. z 1927 r. nr 115, poz. 980.
  30. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 18 maja 1929 roku, poz. 158.
  31. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 14 z 26 października 1937 roku, poz. 165.
  32. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 230–231.
  33. Wyszczelski 2006 ↓, s. 138.
  34. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 23 grudnia 1929 roku, s. 380.
  35. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 23 grudnia 1929 roku, s. 386.
  36. Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
  37. Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
  38. Rocznik oficerski 1939 ↓.
  39. Wyrwa 2015 ↓.
  40. Księgi Cmentarne – wpis 806.
  41. Księgi Cmentarne – wpis 2122.
  42. Księgi Cmentarne – wpis 4713.
  43. Księgi Cmentarne – wpis 4936.
  44. Księgi Cmentarne – wpis 6787.

Bibliografia

  • Bolesław Barszczewski: Zarys historii wojennej 2-go pułku artylerii polowej Legionów. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
  • Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
  • Eugeniusz Kozłowski: Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964.
  • Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
  • Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
  • Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
  • Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
  • Piotr Zarzycki: 2 Pułk Artylerii Lekkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 93. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1999. ISBN 83-87103-92-6.

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Ofensywa 4lipca1920.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ofensywa wojsk sowieckiego Frontu Zachodniego 4 lipca 1920
Ćwiczenia 2 pal w Kielcach - armata polowa 75 mm wz 1897 NAC 1-W-1486.jpg
Ćwiczenia 2 Pułku Artylerii Lekkiej w Kielcach - armata polowa 75 mm wz. 1897 wraz z obsługą na ćwiczeniach; 1927 r. Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-W-1486
Obrona modlina 1939.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Obrona Modlina w 1939
Armia lodz 1939.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Położenie wielkich jednostek Armii "Łódź" i wielkich jednostek niemieckich 29-08-1939 (rano)
Odznaka 2 Pułku Artylerii Lekkiej Legionów.jpg
Autor: American1990, Licencja: CC BY 3.0
Polski Replika odznaki 2 Pułku Artylerii Lekkiej Legionów
XV - lecie 2 pal w Kielcach - powitanie prezydenta RP Ignacego Mościckiego NAC 1-W-1488.jpg
XV - lecie 2 Pułku Artylerii Lekkiej w Kielcach; 12 czerwiec 1933 r. Prezydent RP Ignacy Mościcki (drugi z prawej) przechodzi przed frontem żołnierzy, witany przez delegacje wojska i ludność cywilną na granicy miasta. Obok Prezydenta idą: adiutant prezydenta kpt. Zygmunt Gużewski (na lewo od gen. Osińskiego), gen. dyw. Aleksander Osiński (na lewo od Prezydenta), płk Jan Głogowski (na prawo od Prezydenta), gen. Janusz Głuchowski (na lewo za Prezydentem). Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-W-1488-1
Wręczenie sztandarów pułkom artylerii w Krakowie - gen. Juliusz Rómmel odbiera raport NAC 1-W-2992-1.jpg
Wręczenie i poświęcenie sztandarów pułkom artylerii na Krakowskich Błoniach 29 maja 1938. Inspektor Armii gen. dyw. Juliusz Rómmel odbiera raport. Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-W-2992-1
Przekazanie Wojsku Polskiemu haubic wz. 14 19 od pracowników zakładów w Stalowej Woli (1939).jpg
Uroczyste przekazanie Wojsku Polskiemu haubic wz. 14/19 wykonanych bezpłatnie jako dar pracowników Zakładów Południowych w Stalowej Woli. Na zdjęciu dar załogi, czyli haubice. 3 maja 1939 roku.
Gory borowskie 1939.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Obrona Gór Borowskich (położenie 05.09.1939)
XV - lecie 2 pal w Kielcach - prezydent Ignacy Mościcki bp Józef Gawlina NAC 1-W-1488-3.jpg
XV - lecie 2 Pułku Artylerii Lekkiej w Kielcach; 12 czerwiec 1933 r. Prezydent RP Ignacy Mościcki w towarzystwie biskupa polowego WP Józefa Gawliny w drodze na żołnierski obiad. Widoczny wojewoda kielecki Jerzy Paciorkowski. Od lewej idą m.in.: mjr Kazimierz Jurgielewicz (1.), kpt. Zygmunt Gużewski (2.), gen. Janusz Głuchowski (na lewo za prezydentem Mościckim), płk Jan Głogowski (na prawo za Prezydentem). Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-W-1488-3
Szlak 2pap.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szlak marszów i bojów 2 Pułku Artylerii Polowej Legionów (1919-1920
Bitwa komarow 1920.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bitwa pod Komarowem - 1920-08-31
Delegacja 2 Pułku Artylerii Lekkiej na audiencji u prezydenta RP Ignacego Mościckiego.jpg
Delegacja 2 Pułku Artylerii Lekkiej na audiencji u prezydenta RP Ignacego Mościckiego - wręczenie prezydentowi RP odznaki honorowej pułku; 10 maj 1933 r. Widoczny m.in. płk Jan Bigo (drugi z prawej). Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-A-1390
Dziesięciolecie 2 Pułku Artylerii Lekkiej w Kielcach NAC 1-W-1487.jpg
Dziesięciolecie 2 Pułku Artylerii Lekkiej w Kielcach; 1929 r. Gen. bryg. Aleksander Narbutt-Łuczyński (trzyma trąbkę) wręcza dowódcy 2 Pułku Artylerii Lekkiej ppłk. Stanisławowi Mańkowskiemu (na wprost generała) srebrną trąbkę sygnałową z płomieniem, dar 2 Dywizji Piechoty Legionów. Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-W-1487