305 mm działo kolejowe TM-3-12

TM-3-12

Działo TM-3-12 w forcie Krasnaja Gorka
Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Rodzaj	armata kolejowa
Historia
Prototypy	Zakłady im. André Marty
Produkcja seryjna	1938
Wyprodukowano	3
Dane taktyczno-techniczne
Kaliber	304,8 mm
Długość lufy	15 850 mm (L/52)
Donośność	29 000 m
Prędkość pocz. pocisku	760 m/s (pocisk o masie 470 kg)
Kąt ostrzału	do 50° (w pionie)
Szybkostrzelność	1,8 strz./min
Obsługa	50
Prędkość marszowa	do 20 km/h

305 mm działo kolejowe TM-3-12 (ros. 305-мм железнодорожная установка ТМ-3-12) – radzieckie działo kolejowe kalibru 305 mm.

Skrót TM-3-12 oznaczał транспортер морской типа 3 калибра 12 дюймов, czyli „transporter morskiej [armaty] typu 3 kalibru [działa] 12 cali”^[1]. Działa te konstrukcyjnie wywodziły się z wcześniejszych systemów TM-1-14 i TM-2-12, wykorzystujących armaty kalibru odpowiednio 356 mm (14 cali) i 305 mm (12 cali). Różniły się głównie wykorzystanymi armatami, kalibru 305 mm i długości lufy 52 kalibrów, zbudowanymi w 1911 w Zakładach Obuchowskich dla drednota „Impieratrica Marija”, który w 1916 zatonął na redzie Sewastopola po wybuchu komór prochowych^[2]. Dla przyspieszenia konstrukcji wykorzystano, po naprawach, większość oryginalnych podzespołów (jak zamki, mechanizmy podniesienia itp.), które mimo tego, że przeleżały na dnie morskim 16 lat^[a], okazały się sprawne. Wykorzystano także wiele agregatów pomocniczych jak zbiorniki sprężonego powietrza, silniki elektryczne (po przezwojeniu) itp.^[3]

Działa TM-3-12 zostały zamówione w 1936 roku, a ich produkcję powierzono zakładom im. André Marty w Mikołajowie^[4]. Pierwszy zestaw dostarczono w czerwcu, a drugi w grudniu 1938^[5]; trzeci oddano w styczniu 1939 roku. Każdy kosztował 1,33 mln rubli^[6]. Stworzono z nich 9. samodzielną baterię artylerii kolejowej, składającej się z pięciu składów kolejowych: trzech bojowych, ruchomej bazy i obrony przeciwlotniczej. Każdy eszelon bojowy składał się parowozu serii M, lawety działa, opancerzonych wagonów amunicyjnych (skład pocisków – 44 sztuki i skład ładunków miotających – 88 ładunki połówkowe), wagonów kontroli ognia, dla załogi, kuchni, składu i siłowni (łącznie 13 wagonów); w skład 1. eszelonu wchodziły jeszcze wagon sztabowy, reflektor, centralny wagon dowodzenia i inne (18 wagonów). Baza obejmowała dodatkowe drezyny (w tym pancerną, uzbrojoną) wagony amunicyjne, siłownie, wagony dla załogi, zbiorniki wody i oleju, warsztat, ambulatorium i klub. Łącznie bateria miała 110 pojazdów szynowych i 459 ludzi, w tym 33 oficerów. Bezpośrednią obsługę każdego działa stanowiło 50 żołnierzy, do tego dochodził sztab, oddział przeciwlotniczy z trzema poczwórnymi karabinami maszynowymi Maxima, oddział osłony (58 ludzi, z 8 ckm-ami i 4 rkm-ami) i służby pomocnicze (oddział meteorologiczny, obsługa reflektorów, ambulatorium itp.)^[7].

Działa używały oryginalnych pocisków wz. 1911, o masie 470,9 kg i długości 152,4 cm, lub nowszych burzących, dalekosiężnych wz. 1928. Pierwszy pocisk miał prędkość wylotową 762,5 m/s i donośność 28,6 km, drugi, odpowiednio, 950 m/s i 44 km. Do miotania używano dwóch ładunków prochowych o wadze 147,5 kg i długości 101 cm. Na wyposażeniu baterii znajdowało się 200 pocisków na lufę, w tym 50 przeciwpancernych, a reszta burzących. Żywotność lufy szacowano na 250 wystrzałów^[8].

Ponieważ działa nie miały możliwości zmiany kąta ostrzału w poziomie, do naprowadzania na cel stosowano dwa sposoby. Jeden polegał na przetaczaniu po łuku toru kolejowego (specjalnie zbudowanego lub istniejącego); za względu na mniejszą precyzję i szybkość naprowadzania nadawał się on jedynie do ostrzału celów lądowych. Ogień do szybko przemieszczających się celów morskich prowadzono z uprzednio przygotowanych stacjonarnych stanowisk ogniowych. Były to żelazobetonowe platformy o rozmiarach 16 na 16 m, grube na 3 m, w centrum których umieszczona była płyta stalowa o średnicy 13 m i grubości 300 mm. W jej środku znajdował się dwumetrowej średnicy stalowy węzeł mocujący. Pociąg wjeżdżał na platformę, a następnie laweta działa była opuszczana i mocowana na węźle, który stawał się dla niej osią obrotu i umożliwiał szybką zmianę kąta ostrzału w zakresie 360°. Platformy takie budowano na wybrzeżu Bałtyku, m.in. w forcie Krasnaja Gorka, na półwyspach Hanko i Kurgalskim^[9].

Do dzisiaj przetrwały trzy działa tego typu. Znajdują się one w muzeum sprzętu kolejowego w Petersburgu, Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej w Moskwie i forcie Krasnaja Gorka.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Вячеслав Иванович Bragin: Пушки на рельсах (Puški na relsach). Moskwa: Bragin, 2006. ISBN 5-91055-002-0. (ros.).
• А. Иванов: Артиллерия СССР во второй мировой войне. Санкт-Петербург: Издательский Дом «Нева», 2003.
• museum.ru