31 Pułk Artylerii Lekkiej

31 Pułk Artylerii Lekkiej

Pułk Manewrowy Artylerii

Odznaka 31 pal
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1927
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	25 lipca
Nadanie sztandaru	19 czerwca 1938
Dowódcy
Pierwszy	mjr Włodzimierz Arwaniti
Ostatni	płk Zygmunt Karasiński
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Toruń
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	Centrum Wyszkolenia Artylerii

Warta honorowa żołnierzy 31 pal i 1 bs przy sarkofagu marszałka Józefa Piłsudskiego na Wawelu; grudzień 1935

31 Pułk Artylerii Lekkiej (31 pal) – oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP stacjonujący w Toruniu-Podgórzu.

Okres pokojowy

Geneza pułku związana jest z dywizjonem ćwiczebnym, który był usytuowany przy Obozie Szkół Artylerii. Składały się na niego baterie pułków odsyłane do Obozu na szkolenie. Z czasem dywizjon przemianowano na Grupę Manewrową, w składzie dwóch dywizjonów po 2 baterie.

Pułk został powołany do życia rozkazem II wiceministra spraw wojskowych gen. Kazimierza Fabrycego z 16 grudnia 1927. Stanowił on część nowo utworzonego Centrum Wyszkolenia Artylerii i sprawował funkcje pomocnicze w prowadzeniu nauki przez Centrum. Stąd też wynikała jego pierwsza nazwa Pułk Manewrowy Artylerii. Pod względem personalnym oraz w zakresie organizacji i wyszkolenia pułk podlegał komendantowi CWA, natomiast w zakresie uzupełnienia i zaopatrzenia oraz bezpieczeństwa i dyscypliny podlegał dowódcy Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu za pośrednictwem szefa artylerii i uzbrojenia.

Pułk został zorganizowany w styczniu 1928 roku. 20 stycznia ogłoszono przeniesienie oficerów do nowej jednostki^[1].

Organizacja pokojowa pułku manewrowego artylerii

• drużyna dowódcy pułku
• pluton łączności pułku
• I dywizjon armat
  • 1 bateria armat - utworzona z 8 baterii 8 pal
  • 2 bateria armat - utworzona z 6 baterii 16 pal
  • 5 bateria armat - utworzona z 8 baterii 4 pal
  • 6 bateria armat - utworzona z 8 baterii 15 pal
• II dywizjon armat
  • 3 bateria armat - utworzona z 6 baterii 10 pal
  • 4 bateria armat - utworzona z 6 baterii 17 pal
• III dywizjon haubic
  • 1 bateria haubic
  • 2 bateria haubic
  • 3 bateria haubic

Tak ustalona organizacja szybko uległa zmianie. 2 dywizjon przemianowano na 1 i pozostawiono do dyspozycji Szkoły Podoficerów Zawodowych Artylerii. Organizacja pułku została uwieńczona 25 lipca 1928 przesunięciem pułku z grupy jednostek szkolnych do formacji liniowych.

16 października 1929 roku minister spraw wojskowych zatwierdził dzień 25 lipca jako datę święta pułkowego^[2]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę przekształcenia go z jednostki szkolnej w formację liniową^[3].

31 grudnia 1931 roku na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. Ministra Spraw Wojskowych marszałka Polski Józefa Piłsudskiego pułk manewrowy artylerii przy CWArt. został przemianowany na 31 pułk artylerii lekkiej^[4].

Od 15 grudnia 1935 pułk dysponował baterią szkolną. Została ona utworzona z jednej z baterii 22 pal. Kolejne duże zmiany organizacyjne nastąpiły w pułku 30 kwietnia 1937, od kiedy to pułk składał się z:

• drużyny dowódcy pułku
• plutonu gospodarczego pułku
• baterii łączności pułku
• kwatermistrzostwa pułku
• I dywizjonu
  • 1 bateria armat
  • 2 bateria armat
  • 1 bateria haubic
  • 2 bateria haubic
  • 3 bateria haubic
• II dywizjonu
  • 4 bateria armat
  • 5 bateria armat
  • 4 bateria haubic
  • 5 bateria haubic
  • 6 bateria haubic

Pułk zajmował koszary w Forcie Kniaziewicza w Podgórzu i Koszary im. Bema na Mokrem.

W pułku czynna była biblioteka oficerska i biblioteka żołnierska. Ponadto działała orkiestra i chór, a kadra udzielała się w Wojskowym Klubie Sportowym „Gryf” i brała udział w wojskowych zawodach sportowych. Od lutego 1928 pułk organizował własną komunikację między Toruniem a Podgórzem – początkowo konną, a od 1930 samochodową.

Mobilizacja alarmowa w sierpniu 1939

31 pal był jednostką mobilizującą. W dniach 24–26 sierpnia 1939, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem niebieskim sformował:

• 48 dywizjon artylerii lekkiej pod dowództwem mjr Wacława Gaya, uzbrojony w 75 mm armaty wz. 1897
• 68 dywizjon artylerii lekkiej pod dowództwem mjr Sylwestra Stawarza, uzbrojony w 100 mm haubice wz. 1914/1919.

Po zakończeniu mobilizacji alarmowej zorganizowany został Oddział Zbierania Nadwyżek pod dowództwem mjr Józefa Paszkiewicza. Na bazie tego pododdziału 31 sierpnia 1939, w I rzucie mobilizacji powszechnej, rozpoczęto formowanie dwóch baterii marszowych dla 15 i 16 pal. Ponadto, w II rzucie mobilizacji powszechnej, w Skierniewicach powstać miał Ośrodek Zapasowy Artylerii Lekkiej Nr 8.

Oba dywizjony weszły w skład Armii „Pomorze”. 48 dal przydzielony został do Oddziału Wydzielonego „Wisła”, a 68 dal do Oddziału Wydzielonego „Toruń”.

Według planów mobilizacyjnych na 1940 rok 31 pal przewidziany był do składu 48 Dywizji Piechoty (Rezerwowej).

Działania wojenne

Oddział Zbierania Nadwyżek 31 pal

Po ukończeniu mobilizacji alarmowej dywizjonów i ich wymarszu, w I rzucie mobilizacji powszechnej sformowano dwie baterie marszowe artylerii dla 15 i 16 pal. Z nadwyżek żołnierzy i sprzętu oraz broni pozostałej w garnizonie utworzono OZN 31 pal, który zgodnie z planami miał wraz z nadwyżkami innych pułków artylerii lekkiej z OK VIII utworzyć w Skierniewicach Ośrodek Zapasowy Artylerii Lekkiej nr 8. OZN 31 pal miał formować w II rzucie mobilizacji powszechnej właśnie OZAL nr 8. Dowódcą nadwyżek 31 pal był mjr Józef Paszkiewicz. 4 września 1939 roku, wobec zbliżania się do Torunia oddziałów niemieckich, oddział nadwyżek na podwodach i zarekwirowanych rowerach ze sklepów toruńskich podjął marsz do okolic Piotrkowa Kujawskiego. Z Piotrkowa Kuj. miał zostać przewieziony transportem kolejowym do Skierniewic. W trakcie marszu do Piotrkowa przez Gniewkowo, Inowrocław i Kruszwicę był atakowany przez niemieckich dywersantów. 6 września oddział osiągnął Piotrków Kuj. Jednocześnie do Skierniewic mjr Paszkiewicz wysłał samochodem kpt. Edwarda Kwitowskiego celem przejęcia koszar. Z uwagi na zbombardowanie miasta Skierniewice i znajdujących się tam koszar uzyskano wiedzę, że tworzenie OZAL nr 8 w Skierniewicach jest niemożliwe, ponadto Skierniewice są lub wkrótce będą w strefie frontowej. W trakcie odprawy mjr Paszkiewicz podjął decyzję przeniesienia oddziału do Chełma Lubelskiego.

Oddział Zbierania Nadwyżek podzielono na dwa mniejsze pododdziały, tj. grupę pieszą na podwodach i rowerach pod dowództwem kpt. Mieczysława Skarżyńskiego i grupę pieszą, która miała być eszelonami kolejowymi dowieziona do Chełma pod dowództwem por. rez. Saturnina Majorkiewicza. Major Paszkiewicz pojechał do Chełma Lub. organizować jako nominalny dowódca OZAL nr 8. Grupa kpt. Skarżyńskiego po forsownych marszach dotarła nocą 10/11 września do Warszawy. Skąd podjęto dalszy marsz do Lubartowa, który osiągnięto 14 września i ostatecznie do Chełma 16 września. 17 września wraz z mjr. Paszkiewiczem grupa pomaszerowała do Łucka, gdzie przybyła 19 września. Po ustaleniu, że od wschodu nadciągają wojska sowieckie, podjęto naradę, po której wkrótce grupa została otoczona przez kompanię czołgów sowieckich i dostała się do niewoli. Grupa por. rez. Majorkiewicza w dniu 6 września została załadowana do transportu kolejowego w Piotrkowie Kujawskim. Po przejechaniu kilku kilometrów okazało się, że zniszczenia torów kolejowych są tak znaczne, iż dalsza jazda jest niemożliwa. Po wyładowaniu się podjęto marsz pieszy przez Przedacz, Kowal, Łąck, Brochów, Puszczę Kampinoską, Nowy Dwór, Jabłonnę i 13 września grupa dotarła do Warszawy. Po dotarciu grupę rozwiązano, a żołnierzy wcielono do walczących jednostek. Por. rez. Saturnin Majorkiewicz został dowódcą 1 baterii w dywizjonie artylerii mjr. dypl. Wacława Zielonki^[5].

Żołnierze

Dowódcy pułku

• mjr art. Włodzimierz Arwaniti (p.o. 22 XII 1927 – 13 II 1928)
• ppłk art. Maksymilian II Landau (13 II 1928 – V 1932)
• ppłk art. Zdzisław Stanisław Latawiec (p.o. od 28 V 1932 i dowódca VI 1933 – V 1936)
• płk art. Zygmunt Karasiński (7 V 1936 – 30 VIII 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 – I zastępca dowódcy)

• mjr art. Włodzimierz Arwaniti (I 1928 – XII 1929)
• mjr / ppłk art. Mieczysław Karaszewicz (XII 1929^[6] – III 1932^[7] → komendant OC Brześć)
• ppłk art. Zdzisław Latawiec (III 1932 – VI 1933)
• ppłk art. Emil Tadeusz Rodewald (od 20 IX 1933^[8])
• ppłk art. Stanisław Piwakowski (do 30 VIII)

Obsada personalna w 1939 roku

Żołnierze 31 pułku artylerii lekkiej - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[11]

Symbole pułkowe

Sztandar

Nadanie sztandaru i zatwierdzenie jego wzoru ujęte zostało w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. z 1937 roku, nr 18, poz. 239. Sztandar wręczył pułkowi marszałek Edward Śmigły-Rydz w Toruniu 19 czerwca 1938 roku, podczas uroczystości wręczenia dwunastu oddziałom OK VIII (Toruń) sztandarów ufundowanych przez społeczeństwo pomorskie. O wrześniowych i wojennych losach sztandaru brak informacji^[16].

Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego, znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach, umieszczone były na tarczach^[17]:

• w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
• w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
• w prawym dolnym rogu – godło m. Torunia,
• w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 31 pal.

Na dolnym ramieniu krzyża kawalerskiego znajdował się wyhaftowany napis:„Podgórz k. Torunia 25.VII.1928”.

Odznaka pamiątkowa

8 sierpnia 1933 gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem G.M. 3013.I zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 31 pal^[18]. Stanowi ją orzeł państwowy wz. 1927 z proporcem emaliowanym w kolorze zielono czarnym. Na proporcu skrzyżowane dwie lufy armatnie oraz numer 31. Głowa orła umieszczona została na tle płomieni, a jego sylwetkę otacza wieniec laurowy. Odznaka oficerska wykonana jest w srebrze i emaliowana, a elementy łączone sześcioma nitami. Wytwarzano też wersje z posrebrzanego tombaku i wersje bez emalii. Wymiary: 44x35 mm; Wykonanie: R. Dałkowski z Torunia^[19].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Szkoła Podchorążych Artylerii - ku uczczeniu dziesięciolecia - 1923-1933, Toruń 1933
• Piotr Zarzycki: 31 Pułk Artylerii Lekkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1996, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 978-83-87103-15-6.