31 Pułk Strzelców Kaniowskich

31 Pułk Strzelców Kaniowskich

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	14 lipca
Rodowód	31 Włocławski pułk piechoty 15 pułk strzelców polskich
Dowódcy
Pierwszy	płk Stefan Borowski
Ostatni	ppłk Wincenty Wnuk
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Ozieryszczami (11 lipca 1920) bitwa o przedmoście warsz. (13–16 VIII 1920) bitwa pod Sokalem (11–13 IX 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Łódź i Sieradz
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	10 Dywizja Piechoty
Odznaczenia

31 Pułk Strzelców Kaniowskich (31 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w garnizonie Sieradz^[1] (II i III batalion piechoty)^[2] i Łódź^[2]. Święto pułkowe obchodzono 14 lipca.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Powstał w 26 sierpnia 1919 z połączenia 31 Włocławskiego pułku piechoty i 15 pułku strzelców 4 Dywizji Strzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego.

31 Włocławski pułk piechoty rozpoczął formowanie we Włocławku pod koniec 1918. 15 pułk strzelców 4 Dywizji gen. Lucjana Żeligowskiego, powstał początkowo na Kubaniu, a później w Odessie z żołnierzy II Brygady Legionów, II i III Korpusu Polskiego oraz ochotników z Ukrainy. Z chwilą połączenia oddział otrzymał nazwę – 31 pułk strzelców Kaniowskich – nawiązującą do tradycji Legionów Polskich i korpusów polskich w Rosji.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Łodzi^[3].

Walki pułku o granice

Feliks Libert, Zarys historji wojennej 31-go pułku Strzelców Kaniowskich^[4]

31 Włocławski pułk piechoty w dniu 5 stycznia 1919 roku zdobył razem z oddziałami powstańców wielkopolskich broniony przez Niemców Inowrocław.

Następnie walczył batalionami na różnych frontach. Od lutego do czerwca 1919 roku I batalion brał udział w wyprawach na Wołyń. Pod Baranowiczami walczył III batalion, a w czerwcu w Małopolsce Wschodniej. II batalion bronił granicy przed Niemcami walcząc 2 czerwca 1919 roku pod Służewem, a później z Ukraińcami w Małopolsce Wschodniej. W połowie lipca 1919 roku pod Złoczowem połączył się z 15 pułkiem strzelców.

We wrześniu już jako 31 pułk Strzelców Kaniowskich skierowany został na front pod Wilno, następnie na linię demarkacyjną z Litwą.

W końcu czerwca 1920 jednostka przerzucona została do Mińska Mazowieckiego. 18 sierpnia tego roku podjęła pościg za cofającymi się bolszewikami i wyzwoliła Wyszków, pokonując nieprzyjacielski 57 pułk strzelców. Przerzucona do Zamościa, oblężonego przez oddziały I Armii Konnej Siemiona Budionnego, broniła się w nim wraz z sojuszniczymi oddziałami ukraińskimi od 29 do 31 sierpnia. Walki zakończyła 11–13 września bojem pod Sokalem.

Mapy walk pułku w 1920

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

10 Dywizja Piechoty w 1938

Koszary pułku w Sieradzu (foto z 2010 roku)

W okresie międzywojennym 31 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi^[6]. Wchodził w skład 10 Dywizji Piechoty^[6]. Część pododdziałów stacjonowała w Sieradzu.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 31 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[7]. Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza^[8].

Podczas "zamachu majowego" J. Piłsudskiego w 1926 r. pułk wystąpił przeciw legalnym władzom, umożliwiając opanowanie rebeliantom Łodzi. Natomiast jego ówczesny dowódca - ppłk Alfred Vogel zachował się przeciwnie i został w dniu 13 maja internowany. Po nim dowództwo pułku przejął ppłk Leon Gotkiewicz. W dniu następnym, 14 maja, Pułk wysłał do Warszawy pułk kombinowany^[9].

Walki w kampanii wrześniowej

Krzyż w Puszczy Kozienickiej upamiętniający walki pułku

W kampanii wrześniowej pułk wziął udział w składzie 10 Dywizji Piechoty w Armii „Łódź”.

1 września pułk zajmował pozycję obronną na odcinku Wróblew – Dąbrowa Wielka. 3 września bronił przedmościa Sieradza. 4 września, broniąc linii rzeki Warty na odcinku Grądy – Woźniki, brał udział w likwidacji niemieckiego przyczółka w Mnichowie. 5 września w czasie walk w rejonie Mnichowa poniósł ciężkie straty, przegrupował się i 7 września zajął pozycje obronne w rejonie Zgierza, po czym wycofał się w rejon Puszczy Mariańskiej. 11 września wziął udział w natarciu na Mszczonów, opanowując go. W odwrocie kierował się na południe, 14 września przeprawiając się przez Pilicę i maszerując w kierunku Wisły. W tym dniu stoczył walkę w lesie koło Ryczywołu, a następnego dnia dotarł do Puszczy Kozienickiej. 17 września został otoczony, lecz po ciężkiej walce przerwał pierścień okrążenia. Następnego dnia został powtórnie otoczony w rejonie Augustowa i rozbity. Tylko nieliczne grupki żołnierzy dotarły do Wisły. Pułk przestał istnieć.

Za kampanię wrześniową 1939 pułk został odznaczony orderem Virtuti Militari^[10].

Mapy bitew

Symbole pułkowe

Chorągiew/sztandar

W niedzielę 27 lutego 1927 roku, w Zgierzu, generał broni Lucjan Żeligowski wręczył dowódcy pułku, pułkownikowi Alfredowi Vogel chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo powiatu łódzkiego. Ceremonię poświęcenia i wręczenia chorągwi poprzedziła msza święta odprawiona przez biskupa łódzkiego księdza Wincentego Tymienieckiego. Po zakończeniu ceremonii odsłonięto tablicę pamiątkową w Ratuszu. Następnie odbyła się defilada, a po niej uroczyste śniadanie w szkole miejskiej. Wieczorem w salonach Grand Hotelu w Łodzi odbył się bal wydany przez 31 Pułk Strzelców Kaniowskich^[11][a]. Obecnie sztandar przechowywany jest w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie^[12].

Odznaka pamiątkowa Związku Kaniowczyków, wykonana z mosiądzu (awers)

Odznaka pamiątkowa

25 lipca 1925 roku generał dywizji Stefan Majewski, w zastępstwie Ministra Spraw Wojskowych, zatwierdził odznakę pamiątkową 31 pułku Strzelców Kaniowskich^[13]. Odznaka o wymiarach 41x41 mm ma kształt równoramiennego krzyża pokrytego niebieską emalią z żółtym obramowaniem. W środku krzyża jest nałożona tarcza z inicjałami pułku „PSK” (Pułk Strzelców Kaniowskich). Na górnym ramieniu krzyża znajduje się numer pułku „31”, a na dolnym rok utworzenia oddziału „1918”. Na lewe ramię krzyża nałożony został srebrny herb ziemi kujawskiej, a na ramię prawe - miniatura odznaki II Korpusu Polskiego w Rosji. Między ramionami cztery srebrne orły nawiązujące do orłów jagiellońskich. Odznaka oficerska, trzyczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana, herby łączone nitami. Wykonawcą odznaki był Wincenty Wabia-Wabiński z Warszawy^[14]. Odznaki oficerskie wykonane w Zakładach Przemysłowych Bronisława Grabskiego przy ulicy Kapitana Pogonowskiego 61 w Łodzi miały wymiary 44x44 mm.

Strzelcy kaniowscy

Tablica pamiątkowa w parku w Mszczonowie

Dowódcy pułku^[15]

• płk Stefan Borowski (XI 1918 – 1 II 1919)
• ppłk Wojciech Gromczyński (1 II – 14 VII 1919^[b])
• mjr Albin Skroczyński (14 VII 1919 - 30 IV 1920)
• mjr Stanisław Sobieszczak (V – 15 VI 1920)
• ppłk Wiktor Łapicki (15 VI – 22 VII 1920)
• kpt. Mikołaj Bołtuć (23 VII 1920 – 23 II 1921)
• kpt. Mieczysław Brodziński (23 II – 18 V 1921)
• mjr Mikołaj Bołtuć (18 V – 27 X 1921)
• ppłk Marian Steczkowski (28 X 1921 – 6 VII 1923 → Rezerwa Oficerów Sztabowych DOK IV^[16])
• ppłk piech. Leon Gotkiewicz (p.o. 6 VII 1923 – 20 II 1924)
• płk piech. Wacław Szokalski (20 II – 15 X 1924)
• ppłk SG Zygmunt Dzwonkowski (15 X 1924 – 21 II 1925)
• płk piech. Alfred Vogel (21 II 1925 – 28 I 1928 → członek OTO^[17])
• ppłk piech. Leon Grot (20 II 1928 – 15 X 1929 → dowódca 3 pp Leg.)
• płk dypl. Franciszek Dudziński (15 X 1929 – 17 I 1936)
• ppłk dypl. Jan Ciastoń (17 I 1936 – XI 1937)
• ppłk dypl. Stanisław Józef Biegański (19 II 1938 – 30 VIII 1939)
• ppłk Wincenty Wnuk (od 30 VIII 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• mjr / ppłk piech. Leon Gotkiewicz (10 VII 1922 – 21 VIII 1926 → dowódca 10 pp)
• ppłk dypl. piech. Józef Urbanek (5 XI 1928 - 1929)
• ppłk dypl. sap. Tadeusz Zieleniewski (23 VIII – 23 XII 1929 → zastępca dowódcy 63 pp)
• ppłk piech. Stefan Cieślak (21 I 1930^[18] – II 1932)
• ppłk piech. Mieczysław Łukoski (III 1932 – II 1936)
• ppłk piech. Jan Topczewski (do 24 VIII 1939 → dowódca 146 pp)

Żołnierze 31 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[19] oraz Muzeum Katyńskie^[20][c][d].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Witold Jarno, Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939, Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego, Katedra Historii Polski Współczesnej, Wydawnictwo „Ibidem”, Łódź 2001, ISBN 83-88679-10-4, s. 366.
• Witold Jarno: Strzelcy Kaniowscy w latach 1919–1939, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2004.
• Feliks Libert: Zarys historji wojennej 31-go pułku strzelców kaniowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Czernielewski Konrad, Jarno Witold, Garnizon łódzki Wojska Polskiego w latach 1918-1939; Toruń 2008.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa 15 SBWD
• Stowarzyszenie Historyczne „Strzelcy Kaniowscy”. strzelcy-kaniowscy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-22)].