32 Dywizjon Artylerii Lekkiej

32 Dywizjon Artylerii Lekkiej (32 dal) – oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego.

Historia oddziału

W 1924 II dywizjon 28 pułku artylerii polowej został przeniesiony z Zajezierza k. Dęblina do Rembertowa, gdzie pełnił rolę manewrowego pododdziału artylerii Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia^[1][2]. W zatwierdzonej 4 grudnia 1928 przez ministra spraw wojskowych nowej organizacji Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia stwierdozno, że komendantowi centrum podlegają bezpośrednio: baon manewrowy i dyon jednego z pułków artylerii polowej wyznaczony jako manewrowy^[3].

Na przełomie 1930 i 1931 na bazie Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia zostało utworzone Centrum Wyszkolenia Piechoty. Równocześnie przeprowadzono reorganizację 10 i 28 pułków artylerii polowej polegającą na tym, że:

• II/28 pap w Rembertowie został przemianowany na dywizjon manewrowy artylerii – jednostkę wyszkoleniową i mobilizacyjną podległą administracyjnie komendantowi Centrum Wyszkolenia Piechoty, a pod względem wyszkolenia dowódcy 1 Grupy Artylerii,
• wchodzące w skład II/28 pap 5. i 6. baterie, przemianowane odpowiednio na 2. i 3. baterię,
• utworzono pluton łączności dywizjonu manewrowego artylerii,
• III/10 pap w Różanie został przemianowany na II/28 pap,
• 9. bateria 10 pap została przemianowana na 1. baterię dywizjonu manewrowego artylerii i 5 lutego 1931 dyslokowana z Różana do Rembertowa,
• w Łodzi na bazie I i II dywizjonów 10 pap został zorganizowany nowy III dywizjon tego oddziału^[1][4][5][6].

3 stycznia 1931 dowódca dywizjonu manewrowego artylerii podpisał pierwszy został dzienny^[7].

Nowo powstała jednostka kontynuowała tradycje powstałego w marcu 1919 we Włoszech III dywizjonu 2 pułku artylerii polowej oraz III dywizjonu 7 pułk artylerii polowej utworzonego na terytorium Francji, który po przybyciu do kraju i zjednoczeniu Armii Polskiej we Francji z armią krajową został przemianowany na III dywizjon 113 pułku kresowego artylerii polowej, 7 marca 1920 przemianowany na III dywizjon 18 pułku artylerii polowej, w końcu 7 września 1921 w Zambrowie wcielony w skład nowo powstałego 28 pułku artylerii polowej.

Głównym zadaniem dywizjonu była obsługa Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia, a później Centrum Wyszkolenia Piechoty. W szczególności oddział brał udział w ćwiczeniach specjalnych (doświadczalnych), których zadaniem było wypracowanie nowych zasad walki oraz współpracy piechoty i kawalerii z artylerią. Ponadto dywizjon brał udział w ćwiczeniach pokazowych, organizowanych dla oficjeli krajowych i zagranicznych, a także w badaniach nowego sprzętu artyleryjskiego tak krajowego jak i zagranicznego^[8].

31 grudnia 1931 na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. ministra spraw wojskowych marszałka Polski Józefa Piłsudskiego dywizjon manewrowy artylerii przy CWPiech. został przemianowany na 32 dywizjon artylerii lekkiej^[9].

Na podstawie rozkazu I wiceministra spraw wojskowych L.dz. 265/Tjn. Org. Og. z 14 marca 1935 dywizjon otrzymał prawa jednostki administracyjnej^[7].

W tym samym roku Wojskowe Biuro Historyczne wydało „Zarys historji wojennej 32–go dywizjonu artylerji lekkiej”. Autorem opracowania był por. art. Edward Tadeusz Korczowski, oficer 32 dal, zamordowany wiosną 1940 w Charkowie^[10].

30 kwietnia 1936 minister spraw wojskowych ustalił dzień 6 czerwca, jako datę święta dywizjonu^[11]. Oddział miał obchodzić swoje święto w rocznicę bitwy pod Oratowem^[12], lecz 20 lutego 1937 minister spraw wojskowych zmienił datę święta na dzień 24 maja^[13], w rocznicę wyjazdu jednostki z Francji do Polski^[12].

Z dniem 1 października 1937 3. bateria została przezbrojona w 100 mm haubice wz. 14/19P, natomiast armaty będące dotychczas na jej uzbrojeniu zostały zakonserwowane i zdeponowane w magazynach mobilizacyjnych^[14].

Mobilizacja

Dywizjon był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjny „W” dowódca dywizjonu był odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie mobilizacji 32 pułku artylerii lekkiej (bez II dywizjonu^[a]) oraz 41 dywizjonu artylerii lekkiej. Pierwszy z wymienionych wyżej oddziałów był formowany w mobilizacji niejawnej (alarmowej), w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym, natomiast 41 dal w I rzucie mobilizacji powszechnej^[16].

24 sierpnia 1939 o godz. 4.00 rozpoczęto mobilizację 32 pal. Dowództwo pułku razem z I dywizjonem mobilizowało się w koszarach w Rembertowie, natomiast III dywizjon w rejonie Zielonej i Kawęczyna^[17]. 26 sierpnia mobilizacja została zakończona^[17].

30 sierpnia 1939 ogłoszono mobilizację powszechną^[18]. Następnego dnia rozpoczęto mobilizację 41 dal. Dywizjon formował się w Zielonej, a jego organizację zakończono 3 września^[19].

Oddział Zbierania Nadwyżek 32 dal

6 września 1939, po zakończeniu mobilizacji, pozostałości dywizjonu zorganizowane w Oddział Zbierania Nadwyżek, wymaszerowały do Zajezierza^[20] pod Dęblinem, gdzie organizował się Ośrodek Zapasowy Artylerii Lekkiej nr 1 pod dowództwem ppłk. Edmunda Bartkowskiego^[21][22]. Oddział marszem pieszym przemieszczał się szosą lubelską. W rejonie Ryk oddział otrzymał rozkaz marszu do Lublina. 5 podchorążych z OZN 32 dal posiadających konie wierzchowe dołączyło do improwizowanego szwadronu kawalerii składającego się z podchorążych, dzieląc dalsze losy z Grupą płk. Koca. Po dojściu na Lubelszczyznę nie są znane dalsze losy oddziału^[20].

Żołnierze

Symbole

Sztandar

4 grudnia 1937 Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 32 dywizjonu artylerii lekkiej^[38]. Sztandar wręczył gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki na Polu Mokotowskim w Warszawie 26 maja 1938, podczas uroczystości wręczenia sztandarów oddziałom artylerii OK Warszawa i Łódź oraz oddziałom pancernym z całej Polski. O losach sztandaru brak wiadomości^[39].

Na lewej stronie płatu sztandarowego umieszczone były na tarczach^[38]:

• w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
• w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
• w prawym dolnym rogu – godło Mazowsza,
• w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 32 dal,

na ramionach krzyża kawalerskiego:

• na górnym – „La Mandria di Chivasso 15.II.1919”,
• na dolnym – „Dubno 13.VII.1920”,
• na lewym – „Oratów 6.VI.1920”,
• na prawym – „Sarnowa Góra 17-18.VIII.1920”.

Odznaka pamiątkowa

30 kwietnia 1936 minister spraw wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 32 dal^[40]. Odznaka jednoczęściowa o wymiarach 41x41 mm ma kształt krzyża maltańskiego. Ramiona krzyża pokryteciemnozieloną emalią. Krawędzie ramion złote. Na środku krzyża nałożona okrągła tarcza, emaliowana, ciemnozielona. W otoku tarczy złoty wieniec laurowy. W centrum tarczy złocony numer i inicjały dywizjonu „32 DAL”^[41]. Wykonawcą srebrnych, złoconych i emaliowanych odznak oficerskich był Wiktor Gontarczyk z Warszawy^[42]. Łącznie nadano 581 odznak^[43].

Barwy

10 czerwca 1931 minister spraw wojskowych ustalił, że oficerowie i szeregowi dyonu manewrowego artylerii przy CWPiech. mieli nosić łapki i wypustki w takich samych kolorach jak obowiązujące w pułkach artylerii polowej, lecz bez numerów na naramiennikach^[44].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
• Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
• Edward Tadeusz Korczowski: Zarys historji wojennej 32–go dywizjonu artylerji lekkiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1935, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Artur Kuprianis: Łódzka 4 Grupa Artylerii w latach 1929-1939. Łódź: Wydawnictwo Ibidem, 2010. ISBN 978-83-62331-00-0.
• Andrzej M. Przybyszewski: 28 Pułk Artylerii Lekkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2002, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-88773-29-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Rudolf Sieradzki, Henryk Wielecki: Wojsko Polskie 1921-1939. Organizacja i odznaki artylerii. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1994. ISBN 83-85621-44-X.
• Aleksander Tyszkiewicz: Zarys historji wojennej 28–go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931, seria: Zarys historii wojennej formacji polskich 1918–1920.
• Piotr Zarzycki: 32 Dywizjon Artylerii Lekkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 978-83-87103-49-1.
• Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.