32 Pułk Piechoty (II RP)

32 Pułk Piechoty

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	11 listopada
Nadanie sztandaru	11 listopada 1922
Rodowód	8 Brygada Zmechanizowana
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Jan Szyszkowski
Ostatni	ppłk Stefan Zając
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa
Organizacja
Kryptonim	Maurycy
Dyslokacja	Twierdza Modlin
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	8 Dywizja Piechoty

32 Pułk Piechoty (32 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w Modlinie^[1], a jego III batalion piechoty w Działdowie^[2]. W kampanii wrześniowej 1939 walczył w składzie 8 Dywizji Piechoty (Armia „Modlin”)^[2]. W czasie mobilizacji pułk sformował cztery bataliony marszowe (IV–VII), które stanowiły załogę Twierdzy Modlin i wzięły udział w jej obronie.

Formowanie pułku

W listopadzie 1918 roku z polecenia Rady Regencyjnej przybył do Dowództwa XII Okręgu Wojskowego w Ciechanowie pułkownik Jan Szyszkowski wraz z grupą oficerów w celu zorganizowania pułku^[3]. Początkowo komisje werbunkowe spotkały się z niechęcią obywateli. Dopiero po 11 listopada nastąpiło samorzutne rozbrajanie Niemców w obwodach okręgu (ciechanowskim, mławskim, pułtuskim, przasnyskim, sierpeckim, makowskim, lipnickim i rypińskim). Nowym organizatorem pułku został płk Milewski. Do pułku masowo wstępowali ochotnicy zorganizowani w POW. W ciągu kilku tygodni udało się zorganizować trzybatalionowy pułk. 15 grudnia została odprawiona w kościele garnizonowym Msza Św. a żołnierze złożyli ślubowanie: „kraju ojczystego i dobra narodowego do ostatniej kropli krwi bronić”^[4]. Pod koniec grudnia dwie kompanie marszowe zostały wysłane na front małopolski. 13 stycznia 1919 I i II batalion, uzupełnione o dwie kompanie karabinów maszynowych i tabor, zostały przetransportowane w rejon Małkini i Czyżewa a stąd, po krótkim dalszym szkoleniu, w rejon Włodzimierza Wołyńskiego na front polsko-ukraiński. Pułk wszedł w skład Dywizji Litewsko-Białoruskiej a dowodził nim ppłk Jan Sandecki. W Ciechanowie pozostał zalążek III batalionu pod dowództwem mjr. Dąb-Biernackiego.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Warszawie^[5].

Pułk w walkach o granice

Swój chrzest ogniowy II batalion przeszedł 27 stycznia 1919 nad rzeką Ług w okolicach Włodzimierza, broniąc przedmościa we wsi Zimno. Nieprzyjaciel cofnął się w popłochu na odległość ponad 40 km. W tym czasie I batalion, będący dotychczas w odwodzie zajął Turzysk. 4 lutego, działając w grupie ppłk. Sandeckiego, pułk otrzymał rozkaz zajęcia stacji Kowel, po opuszczeniu jej przez oddziały niemieckie. Działając z Kowla na linii kolejowej Kowel – Hołoby, przy użyciu pociągu pancernego „Gwiazda Przewodnia”, w dniach od 5 lutego zdobył Hołoby, następnie Powórsk i dotarł do zachodniego brzegu Stochodu.

W nocy z 9 na 10 lutego II batalion zrobił wypad do Maniewicz, zajętych przez wojska sowieckie, zajął stację kolejową, zdobył kompletny pociąg sanitarny, olbrzymie składy i zapasy wojenne. Wywożenie materiałów trwało dzień i noc przez kilka dób. Nieprzyjaciel cofnął się do Czartoryska. I batalion będący w odwodzie, po zakończeniu operacji w Maniewiczach, obsadził Hołoby a w czasie wypadu na Świdniki i Perespę również zdobył wiele zapasów wojennych.

Wojska ukraińskie zagrożone z jednej strony przez wojska sowieckie, z drugiej przez II batalion nie podejmowały już żadnych akcji w tym rejonie i pozostały na wschodnim brzegu Styru. Z rozkazu gen. Babiańskiego obydwa bataliony połączyły się na odcinku Hołoby i od połowy kwietnia do połowy maja pełniły służbę czat. W związku z działaniem „grupy gen. Babiańskiego” w kierunku na Łuck, pułk (dalej w składzie dwóch batalionów) w brawurowym ataku z użyciem pociągu pancernego, zdobywał kolejno: Lubczę, Perespę i Rożyszcze. Stochód został całkowicie opanowany i ubezpieczony czatami. Na początku czerwca pułk został przesunięty pod Rafałówkę.

Otrzymał zadanie obrony przedmościa na Styrze, jedynej przeprawy przez rzekę na dużej przestrzeni. Zmieniające się bataliony utrzymały przedmoście co stanowiło podstawę do dalszych działań zaczepnych. W kolejnych dniach i miesiącach pułk wykonywał kolejne zadania: zdobył nieprzyjacielski tabor kolejowy w Połonnem, zajął prawie wszystkie miejscowości po obu stronach toru linii kolejowej Czartorysk – Antonówka, zdobył most kolejowy pod Antonówką oraz miejscowości położone nad Horyniem – Kryczylsk (gmina Stepań) i Stepań, po czym wycofał się w rejon Palicy. O utrzymanie stanowisk nad Horyniem i toru kolejowego do Sarn toczyły się jeszcze przez następne tygodnie wielokrotne potyczki z wojskami sowieckimi. W tym czasie przybyło uzupełnienie w postaci kompanii marszowych a dowództwo pułku objął ppłk Słupski. Po dalszych przegrupowaniach do 16 sierpnia zajmował pozycje nad Słuczą na południe od Sarn po czym został zluzowany i odszedł na odpoczynek do Zambrowa po trzech tygodniach został przetransportowany do Warszawy.

III batalion pułku, organizowany w Ciechanowie przez mjr. Dąb-Biernackiego, stał się w niedługim czasie silną jednostką bojową. Przetransportowany do Warszawy, po trzymiesięcznym pobycie, w czasie którego pełnił służbę garnizonową, został przetransportowany w rejon Nadwórny z zadaniem osłony granicy. Pod koniec stycznia 1920 został wysłany do Wilna a po dwóch tygodniach dołączył do macierzystego pułku w Nowych Trokach. Pułk wszedł w skład III Brygady 2 Dywizji Litewsko-Białoruskiej i skierowany został na linię demarkacyjną z Litwą^[6].

Na początku marca został przerzucony na Polesie, nad dolny bieg Ptyczy i wszedł w skład 9 DP. W jej składzie brał udział w zwycięskim natarciu na Kalinkowicze a potem brał udział w wypadach na pozycje sowieckie aż po Owrucz. W pierwszej połowie maja dywizja, a z nią pułk, otrzymała zadanie osiągnięcia linii Dniepru. Począwszy od 7 maja do 11 maja rzeka została opanowana – III batalion osiągnął Horwal (miasteczko leżące przy ujściu Berezyny do Dniepru) a I batalion Beregową Słobodę, po czym pułk odszedł nad dolną Berezynę. 17 maja pułk został przetransportowany przez Baranowicze do Mińska. II batalion przydzielono do 2 DPLeg., zaś pozostałe bataliony do 4 DP. Od 22 maja do 4 czerwca te bataliony toczyły walki w rejonie pomiędzy Uszą (dopływ Berezyny) a miasteczkami Berezyna i Żarnówki. W tym czasie II batalion walczył na północ od Mińska, pomiędzy rzekami Cną (dopływ Hajny) i Berezyną, powstrzymując ataki nieprzyjaciela a po zlikwidowaniu jego ofensywy na Mińsk – przeszedł do miasta.

Po rozpoczęciu natarcia wojsk sowieckich na całym froncie południowym grupa poleska została zepchnięta w rejon Kolankowicz. Z rozkazu dowódcy 16 DP pułk zajął 30 czerwca stanowiska nad Ipą a 1 lipca nad Tremlą. W kolejnych dniach 16 DP została wycofana do starych okopów niemieckich z 1918. Pułk nie atakowany przez wroga, przez płonące lasy, bagna i trzęsawiska osiągnął 20 lipca okopy nad Kanałem Ogińskiego, pomiędzy Jeziorem Wygonowskiego a Telechanami. Trwał na tych stanowiskach do czasu otrzymania rozkazu wycofania się w rejon Motola i Chomska, gdzie 27 lipca został zluzowany i przetransportowany do Brześcia nad Bugiem.

Od 1 do 8 sierpnia walczył na linii Bugu, po czym na rozkaz dowódcy dywizji, prowadząc walki odwrotowe dotarł w rejon Dęblina. Pułk stanął nad Wieprzem pomiędzy Pogonowem a wsią Miłosze. Świtem 16 sierpnia, jako część odwodu 4 Armii pułk za 14 DP maszerował w kierunku Garwolina, potem Mińska Mazowieckiego, Łochowa, Małkini, Ostrowi Mazowieckiej – by 24 sierpnia dotrzeć do Ostrołęki. 2 września został przetransportowany do Terespola. Zajął odcinek nad Bugiem pomiędzy miejscowościami Kodeń i Szostaki i pozostał tam do 10 września a następnie wszedł w skład 14 DP i został przesunięty do Kamieńca Litewskiego.

Od 18 września, w kolejnych bojach zdobył Prużanę, Berezę Kartuską, Byteń i 30 września dotarł do Baranowicz. Brał wydatny udział w zdobyciu Słucka i do czasu zawarcia traktatu ryskiego bronił zdobytych rubieży.

W czasie działań bojowych pułk wziął do niewoli 2738 jeńców, zdobył urządzony pociąg pancerny, 2 pociągi towarowe załadowane amunicją, 8 dział, 99 ciężkich karabinów maszynowych, 7 ręcznych karabinów maszynowych, 277 koni, 1145 karabinów powtarzalnych oraz inny sprzęt wojskowy^[7].

Mapy walk pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

W twierdzy Modlin stacjonował pułk

W okresie międzywojennym 32 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr I w Twierdzy Modlin (III batalion był detaszowany w Działdowie). Wchodził w skład 8 Dywizji Piechoty^[9].

11 listopada 1922 roku w Modlinie gen. Lucjan Żeligowski wręczył dowódcy pułku chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo Ciechanowa^[10].

1 sierpnia 1924 roku na poligonie rembertowskim, w czasie strzelania bojowego z niemieckiego miotacza granatów, na skutek przedwczesnego wybuchu pocisku zginął porucznik Karol Dawiskiba, dowódca plutonu broni towarzyszących w 1 kompanii ckm^[11].

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 11 listopada, jako datę święta pułkowego^[12]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę jego utworzenia w 1918 roku oraz rocznicę wręczenia chorągwi^[10].

W 1928 roku został opublikowany „Zarys historii wojennej” pułku autorstwa porucznika Stanisława Franciszka Harasymowa^[a][b].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 32 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[15]. Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb 3 batalionu strzelców CWP w Rembertowie^[16].

Pułk w kampanii wrześniowej

Mapy walk pułku

Symbole pułkowe

Sztandar/chorągiew

Chorągiew została ofiarowana pułkowi przez miasto Ciechanów, a wręczenia jej w imieniu Naczelnego Wodza, 11 listopada 1922 w Modlinie dokonał generał broni Lucjan Żeligowski^[10]. Od 28 stycznia 1938 roku chorągiew pułkowa zaczęła być oficjalnie nazywana sztandarem^[22]. Obecnie sztandar znajduje się w zbiorach Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie^[2].

Odznaka pamiątkowa

Odznaka według wzoru z 20 listopada 1921 roku nie została zatwierdzona. Odznaka o wymiarach 40x29 mm ma kształt krzyża z dłuższym dolnym ramieniem, emaliowanego w kolorze białym z granatowym obramowaniem. Na środek krzyża nałożony jest srebrny orzeł z tarczy herbowej województwa mazowieckiego. Na piersi orła granatowa tarcza z numerem „32”. Pionowe ramiona krzyża zdobi ornament barwy złotej w kształcie gałązki z liśćmi dębowymi. Na poziomych ramionach data powstania pułku „XI 18”. Odznaka oficerska - trzyczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym i złoconym, emaliowana. Tarcza z numerem łączona dwoma drutami. Na rewersie nazwisko grawera W. WABIŃSKI^[23].

Żołnierze 32 pp

Dowódcy pułku^[24][f]

• ppłk Jan Szyszkowski (11 – 13 XI 1918^[26])
• płk piech. Michał Milewski (14 XI – 12 XII 1918^[26])
• ppłk Jan Szyszkowski (13 – 27 XII 1918^[26])
• mjr Stefan Dąb-Biernacki (28 XII 1918 – 8 I 1919^[26])
• ppłk piech. Jan Sandecki (9 I – 25 IV 1919^[26][27])
• ppłk Jan Słupski (26 IV – 7 X 1919^[26])
• mjr / płk piech. Władysław Tarwid (8 X 1919 - 5 III 1929^[26] → praktyka poborowa w PKU Modlin^[28])
• płk dypl. piech. Zygmunt Polak (14 II 1929^[28] – 19 XI 1931 → dyspozycja dowódcy OK I^[29])
• ppłk dypl. piech. Jan Rudolf Gabryś (p.o. XI 1931 – III 1932)
• ppłk dypl. piech. Józef II Urbanek (23 III 1932^[30] - 31 V 1934 → stan spoczynku)
• ppłk piech. Wiktor Eichler (IV 1934 – 1938)
• ppłk piech. Stefan Zając (1938 - 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[g]

• mjr piech. Julian Janowski (1921–1922)
• mjr / ppłk piech. Rudolf Körner^[h] (10 VII 1922^[39] – 1924)
• ppłk SG Aleksander Zygmunt Myszkowski (od X 1924^[40])
• ppłk SG Alojzy Przeździecki (XI 1924^[41] – 12 XI 1925 → słuchacz II rocznika kursu normalnego WSWoj.)
• ppłk SG Zygmunt Durski (1 XII 1925 – X 1926 → szef wydziału w Oddziale IV SG)
• ppłk piech. Karol Pater (X 1926^[42] – V 1927^[43])
• ppłk SG Ludwik Rudka (V 1927 - IV 1928 → dowódca 35 pp)
• ppłk dypl. piech. Jan Rudolf Gabryś (IV 1928 – 1 IV 1932 → komendant PKU Jarocin^[44])
• ppłk piech. Jan Chromy (1 V 1932^[45] - 1937 → zastępca kierownika Okręgowego Urzędu WFiPW OK I)

Żołnierze 32 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[46] oraz Muzeum Katyńskie^[47][i][j].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Stanisław Harasymow: Zarys historji wojennej 32-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792 – 1945. T. 2/1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1991. ISBN 83-900510-0-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Artur Wodzyński: 8 Dywizja Piechoty. Warszawa: Wydawnictwo Edipresse Polska SA, 2016, seria: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-600-0.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.