34 Pułk Piechoty (II RP)

34 Pułk Piechoty

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	7 grudnia 1918
Rozformowanie	wrzesień 1939
Tradycje
Święto	8 maja
Nadanie sztandaru	10 września 1920
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Aleksander Narbutt-Łuczyński
Ostatni	ppłk dypl. Wacław Budrewicz
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Antopolem (18 II 1919) bitwa pod Mężeninem bitwa pod Kazimierówką (24 II 1920) bitwa pod Rzeczycą (VI 1920) bitwa nad Wkrą (14–18 VIII 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Biała Podlaska
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	9 Dywizja Piechoty
Odznaczenia

34 Pułk Piechoty (34 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Pułk brał udział w walkach w 1919 oraz w wojnie polsko-bolszewickiej w roku 1920. Święto pułkowe obchodził 8 maja w rocznicę bitwy pod Rzeczycą i zwycięstwa nad Dnieprem w 1920. Stacjonował w Białej Podlaskiej^[1]. W 1939 w trakcie kampanii wrześniowej walczył w składzie 9 Dywizji Piechoty^[2].

Formowanie i zmiany organizacyjne

34 pułk piechoty powstał 7 grudnia 1918 z 2 pułku piechoty PSZ (Polnische Wehrmacht) oraz członków POW i ochotników z Podlasia. Już 1 listopada 1918 r. na rozkaz władz wojskowych polskich, do Dęblina przybył, na czele niewielkiego oddziału, mjr Aleksander Jerzy Narbutt-Łuczyński. Zażądał i wyegzekwował on tego samego dnia od komendanta twierdzy – austriackiego mjr. Nemansky’ego wydanie twierdzy w ręce polskie. Wycofujący się w popłochu Austriacy przekazali twierdzę Dęblin ze wszystkimi magazynami i składami wojskowymi. Początkowo pułk przyjął nazwę „4 Pułk Piechoty” (powstał tylko I batalion kpt. Ludwika Bittnera). Z rozkazu Sztabu Generalnego z dnia 7 grudnia 1918 4 pułk piechoty został przemianowany na 34 pułk piechoty. Mjr Aleksander Łuczyński został zatwierdzony na stanowisku dowódcy pułku^[3]. Nowo tworzący się pułk otrzymał, jako kadrę oficerską od Dowództwa Okręgu Generalnego – Lublin 36 oficerów z kursów oficerskich dla oficerów z byłej armii carskiej w Zajezierzu k. Dęblina. Inni oficerowie i podoficerowie rekrutowali się spośród Legionów, a także z armii austriackiej. Mjr Aleksander Łuczyński, aby ułatwić trud organizacyjny, stworzył 15 grudnia baon etapowy nr 34, przeznaczony do służby garnizonowej i wartowniczej, w Twierdzy Dęblin. Jednocześnie, stworzył 3 półbataliony, o pełnej kadrze oficerskiej (zamierzał je w przyszłości rozwinąć do pełnych etatów).

W końcu grudnia DOG Lublin zażądało bezzwłocznego wystawienia przynajmniej jednego pełnego batalionu na potrzeby frontu lwowskiego. Z kadry oficerskiej III półbaonu oraz z szeregowych pozostałych półbatalionów został zorganizowany naprędce III batalion pod dowództwem kpt. Bębenkowskiego. 31 grudnia III batalion został przetransportowany z Dęblina do Białej Podlaskiej, opuszczonej dopiero przez Niemców. Po kilku dniach pobytu w Białej Podlaskiej został na rozkaz DOG Lublin zawrócony do Dęblina. W międzyczasie I i II półbataliony zostały już uzupełnione przez napływających ochotników. W dniach 7–14 stycznia 1919 cały pułk został stopniowo przetransportowany do Białej Podlaskiej, gdzie został włączony do Grupy gen. Listowskiego. W tym okresie pułk czerpał uzbrojenie i umundurowanie z dęblińskiej twierdzy. Bataliony pułku wyposażono w karabiny włoskie i austriackie zaś umundurowanie i ekwipunek były poniemieckie.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Białej Siedleckiej^[4].

Walki o granice

Cechą charakterystyczną działań pododdziałów pułku do lata 1919 był ich udział w walkach w rozproszeniu. W końcu stycznia 1919 pułk wszedł w skład poleskiej grupy operacyjnej. Na początku lutego Niemcy chcą przekazać miasto i twierdzę Brześć Ukraińcom. Dowódca grupy, gen. Listowski zorganizował uderzenie uprzedzające. Dwie kompanie pułku pod dowództwem por. Jana Sokołowskiego otrzymały rozkaz zdobycia Kobylan i Błotkowa^[5]. Natarcie wspierała 4 bateria 7 pap oraz 4 szwadron 2 pułk ułanów. Na Brześć uderzono 5 lutego bez powodzenia. Pododdziały 22 pułku nie weszły do walki. Po pertraktacjach, 9 lutego Niemcy przekazali jednak Brześć i Terespol gen. Listowskiemu. Po zajęciu miast pułk przegrupowano koleją do Kobrynia. Zorganizował on tam obronę rzeki Muchawiec. 17 lutego Rosjanie zajęli Antopol. Na miejscowość uderzył szwadron rtm. Żelisławskiego wzmocniony pododdziałem białogwardzistów i kompanią 34 pułku. Natarcie odniosło sukces. Bój pod Antopolem był pierwszym starciem wojsk polskich i radzieckich.

W kwietniu dowódca grupy operacyjnej postanowił zdobyć Łuniniec. 4 kwietnia wzdłuż toru kolejowego Pińsk – Łuniniec uderzył III batalion por. Kazimierza Galińskiego, a z Porzecza przez Łohiszyn nacierały dwie kompanie II batalionu pod dowództwem por. Wincentego Wolskiego. Z Sokołówki przez Waliszcze uderzył oddział partyzancki por. Koja wzmocniony pozostałymi kompaniami II bp. Natarcie zakończyło się niepowodzeniem. Kolejne próby zdobycia ważnego węzła drogowo-kolejowego również nie powiodły się.

5 kwietnia 1919, w Pińsku, z rozkazu majora Aleksandra Łuczyńskiego żołnierze pułku rozstrzelali 35 osób narodowości żydowskiej (zob. Masakra w Pińsku)^[6].

1 lipca wojska frontu litewsko-białoruskiego podjęły ofensywę w celu zajęcia Mińska i wyjścia na rubież Dźwiny i Berezyny. 3 lipca znad kanału Ogińskiego i Jesiołdy uderzył działający już całością sił 34 pułk piechoty. Dobrze prowadzone kilkudniowe działania piechoty i kawalerii przyniosły sukces i 10 lipca 1919 pododdziały pułku weszły do Łunińca.

6 czerwca 1920 dwie kompanie I batalionu przeprowadziły wypad na Wereśnię w celu rozpoznania ugrupowania przeciwnika za Uszą. Nawiązano walkę z przeważającym liczebnie nieprzyjacielem. Kompanie z trudem wycofały się do Czerewacza. W czasie wypadu poległ ppor. Edmund Korczak-Świerzyński i kilkunastu szeregowych^[7].

4 lipca 1920 na froncie północnym do natarcia przeszły armie Michaiła Tuchaczewskiego. Ofensywa Rosjan spowodowała załamanie całego frontu polskiego. 9 Dywizja wycofywała się w kierunku Mozyrza. Pułk wrócił do swych zimowych stanowisk obronnych nad Ptyczę. 9 czerwca opuszczono stanowiska. Znad Ptyczy, pułki rozpoczęły dalszy odwrót 9 lipca. 16 lipca pułk odszedł od odwodu Naczelnego Wodza i zgrupował się w okolicach Grodna.

Od 20 lipca pułk walczył w rejonie Grodna z III Korpusem Kawalerii Gaj Chana. Gaj Chan tak wspomina te walki: Straciłem 500 ludzi zabitych i rannych. 400 koni i 7 dni drogiego czasu.

24 lipca wycofywał się drogą Kuźnica – Sokółka. W rejonie Sokółki przebił się przez szyki bolszewickiej 15 Dywizji Kawalerii. 27 lipca koło Tykocina przekroczył Narew i tam zorganizował obronę.

31 lipca wycofano się znad Narwi. 2 sierpnia walczono w rejonie Mężenina. Tu odniesiono sukces. Przeciwnikowi zadano dotkliwe straty. Jednak pod Jabłonką Kościelną pułk został rozbity. Stracił blisko 3/4 stanu osobowego, większość karabinów maszynowych i taborów. Tylko około 300 żołnierzom udało się dołączyło do XVIII Brygady Piechoty w okolicach Wyszkowa. 34 pułk przeszedł reorganizację w Pabianicach. Wrócił do dywizji do Białej Podlaskiej we wrześniu 1920.

Mapy walk pułku w 1920

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

Delegacja 34 pp u prezydenta RP Ignacego Mościckiego; 18 stycznia 1933

W okresie międzywojennym 34 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr IX w garnizonie Biała Podlaska. Wchodził w skład 9 Dywizji Piechoty^[12].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 34 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów, 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[13].

W pułku zorganizowano specjalną kompanię dla opóźnionych, która szkoliła rekrutów dla potrzeb całego DOK. Żołnierze ci wcześniej z różnych przyczyn opóźnili swoje stawiennictwo w macierzystej jednostce^[14].

W czasie mobilizacji dotychczasowy dowódca III baonu major Henryk Wiktor Smotrecki został oficerem sztabu dowódcy piechoty dywizyjnej 9 DP. Od mobilizacji marcowej do 31 sierpnia baonem dowodziło czterech oficerów. Początkowo baonem dowodził kpt. Tadeusz Ignacy Zenon Radziszewski (†1940 Katyń). Po jego przeniesieniu do KOP-u dowództwo objął kapitan Władysław Pawłowski, który po kilku dniach w czasie ostrego strzelania 9 pal został ciężko ranny (12–16 lipca). Przez kolejne półtora miesiąca baonem dowodził w zastępstwie kpt. Czesław Czernikiewicz. W sierpniu baon objął major Skowroński, ale po kilku dniach został przydzielony do Dowództwa 9 DP. 31 sierpnia dowództwo baonu objął kapitan Voss, przybyły z Brześcia. „Na skutek tych częstych zmian, brak stałego dowódcy, III baon uchodził jako najsłabszy tak pod względem wyszkoleniowym, jak i organizacyjnym, a również szwankowała i dyscyplina”^[18].

Kampania wrześniowa

Pułk walczył w składzie 9 DP

W 1939 w trakcie kampanii wrześniowej walczył w składzie 9 Dywizji Piechoty.

W chwili rozpoczęcia wojny pułk wraz z dywizją znajdował się w odwodzie Armii Pomorze. W dniu 1 września wykonując marsz w rejon Piły – Młyna w celu zajęcia pozycji obronnych nad rzeką Brdą stoczył walkę z Niemcami w rejonie Pruszcza, Bagienicy i Gostycyna. I batalion skutecznie bronił Gostycyna, III batalion został rozbity przez oddziały 3 DPanc. w lesie na wschód od Pruszcza. II batalion zajmował pozycje w rejonie Łyskowa.

2 września nacierał w składzie dywizji, w ogólnym kierunku na Sokole-Kuźnicę. Ciężkie straty poniósł II batalion walczący w rejonie mostu w Sokole-Kuźnicy, ranny został wówczas dowódca pułku. I batalion osłaniał uderzenie 35 pułku piechoty na Klonowo. W dniu 3 września pułk pod dowództwem mjr. Jana Klakla przebijał się w składzie 9 DP w kierunku Świecia.

3 września 1939 po walkach w rejonie Terespola Pomorskiego większość żołnierzy pułku dostała się do niewoli niemieckiej. Z rozbitków został sformowany batalion, który następnie wszedł w skład Grupy ppłk dypl. Jana Maliszewskiego osłaniającego od północy działania w bitwie nad Bzurą. Dowódca pułku, ppłk dypl. Wacław Budrewicz, dwukrotnie ranny w walkach na Pomorzu Gdańskim, został przewieziony do szpitala w Brześciu nad Bugiem. Po dostaniu się do radzieckiej niewoli został zamordowany w 1940.

Batalion marszowy 34 pp pod dowództwem kpt. Tadeusza Radziszewskiego walczył w obronie Brześcia.

Symbole pułkowe

Marszałek Józef Piłsudski przyjmuje defiladę oddziałów 9 Dywizji Piechoty po dekoracji chorągwi krzyżem Virtuti Militari pod Lidą 6 grudnia 1920

Sztandar

10 września 1920 roku w Białej Podlaskiej starosta bialski wręczył dowódcy pułku, pułkownikowi Ludwikowi Bittnerowi chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo ziemi podlaskiej^[20]. 4 grudnia 1920 roku na polach pod Łazdunami marszałek Polski Józef Piłsudski udekorował chorągiew Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari „za wierną, wytrwałą i niezłomną służbę bojową oraz niczym nieugięty hart ducha”^[21][22][c].

Odznaka pamiątkowa

Odznaka została ustanowiona 7 grudnia 1919 roku, w pierwszą rocznicę powstania pułku^[20] i zatwierdzona 23 maja 1920 roku przez Ministra Spraw Wojskowych, który potwierdził to 13 grudnia 1921 roku^[24].

Odznaka o wymiarach 40×40 mm ma kształt krzyża o ostro ściętych końcach ramion, pokrytych białą emalią z czarną obwódką. Na środku krzyża nałożona jest sześcioboczna tarcza pokryta amarantową emalią że srebrnym orłem typu jagiellońskiego. Ramiona krzyża połączone są wieńcem laurowo dębowym, w który wpleciono dwa skrzyżowane miecze. Na dolnym ramieniu umieszczono numer „34”, na lewym ramieniu datę powstania pułku „7-12-18”, a na prawym datę ustanowienia odznaki „7-12-19”. Odznaka trzyczęściowa – oficerska, wykonana z tombaku srebrzonym, emaliowana, na rewersie numerowana. Wykonawcą odznaki był Józef Michrowski z Warszawy^[25].

29 lutego 1932 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 34 pp^[26]. Zgodnie z tym wzorem na górnym ramieniu krzyża została umieszczona miniatura Krzyża Srebrnego Orderu Virtuti Militari.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku^[27][d]

• ppłk Aleksander Narbutt-Łuczyński (XI 1918 – VII 1920)
• mjr Antoni Olkowski (p.o. VII 1920)
• por. Kazimierz Jan Galiński (p.o. VII – 3 VIII 1920)
• por. Wincenty Wolski (p.o. † 3 VIII 1920)
• por. Jerzy Wroczyński (p.o. 3 – 13 VIII 1920)
• płk piech. Ludwik Bittner (14 VIII 1920 – 24 V 1930 → dowódca piechoty dywizyjnej 5 DP)
• ppłk dypl. piech. Franciszek I Grabowski (18 VI 1930 – 26 V 1934 → szef sztabu DOK III)
• ppłk piech. Jan Stanisław Świątecki (26 V 1934 – 24 VI 1938 → PUWFiPW)
• ppłk dypl. piech. Wacław Budrewicz (24 VI 1938 – 2 IX 1939)
• mjr piech. Jan Klakla (2 – 3 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

Stanowisko zastępcy dowódcy pułku zostało utworzone latem 1922 roku. W 1938 roku zmieniona została nazwa stanowiska na „I zastępca dowódcy”. W organizacji wojennej pułku nie było stanowiska zastępcy dowódcy.

• mjr / ppłk piech. Alfred Strauch (10 VII 1922 – 5 V 1927 → oficer placu Dęblin)
• ppłk dypl. piech. Bronisław Prugar-Ketling (5 V 1927 – 6 VII 1929 → dowódca 45 pp)
• ppłk piech. Jerzy Wroczyński (23 VIII 1929 – IV 1934 → dowódca 23 pp)
• ppłk dypl. piech. Wacław Budrewicz (IV 1934 – 18 IV 1935 → szef sztabu DOK II)
• ppłk dypl. piech. Jerzy Pajączkowski-Dydyński (4 VII 1935^[29] – 1936)
• ppłk piech. Antoni I Sikorski (17 VII 1936 – V 1938 → DOK VI)
• ppłk piech. Adam Eustachiewicz (1938 – 1939 → dowódca OZ 9 DP)

II zastępca (Kwatermistrz)

• mjr piech. Alojzy Brzozowski (do 1939, †1940 Charków)

Żołnierze 34 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[30] oraz Muzeum Katyńskie^[31][e][f].

Upamiętnienie

Pomnik w Białej Podlaskiej ku czci poległych w latach 1918–1920 żołnierzy 34 pp

Kamień pamiątkowy w Roskoszy

W Białej Podlaskiej istnieje ulica 34 Pułku Piechoty^[38]. Także w Białej Podlaskiej w rocznice bitwy pod Rzeczycą (maj) składane są kwiaty pod pomnikiem poległych żołnierzy z 34 pp oraz organizowane są festyny nawiązujące do święta pułkowego^[39][40].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Tadeusz Petrol: 34 Pułk Piechoty. W: 9 Dywizja Piechoty - 34 Pułk Piechoty, sygn. B.I.26d [on-line]. IPMS, 1988. [dostęp 2018-02-06].
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Stanisław Szuy: Sprawozdanie z kampanii wrześniowej 1939 r. 34 pp w Polsce. W: 9 Dywizja Piechoty - 34 Pułk Piechoty, sygn. B.I.26d [on-line]. IPMS, 1945. [dostęp 2018-02-06].
• 9 Dywizja Piechoty w dziejach oręża polskiego. Pruszków: Ajaks, 1995. ISBN 83-85621-75-X.
• Piotr Bieliński: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. 9 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-592-8.
• Jerzy Wroczyński: Zarys historji wojennej 34-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Jednodniówka na pamiątkę obchodu 15-lecia 34 pp. Biała Podlaska: Główna Drukarnia Wojskowa, 1933.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Korpus Poleski (jednodniówka). Włodzimierz Wierzbicki (red.). Brześć nad Bugiem: Okręg Korpusu Nr IX, 1928.