39 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich

39 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich

Odznaka żołnierska 39 Pułku Piechoty Strzelców Lwowskich
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	25 listopada 1918
Rozformowanie	20 września 1939
Nazwa wyróżniająca	Strzelców Lwowskich
Tradycje
Święto	29 kwietnia
Nadanie sztandaru	29 kwietnia 1924
Kontynuacja	14 Dywizjon Artylerii Samobieżnej
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Ryszard Hausner
Ostatni	ppłk dypl. piech. Roman Władysław Szymański
Działania zbrojne
Wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Wołkowińcami (14 IV 1920) bitwa pod Zadorożem (4–6 VII 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Jarosław, Lubaczów
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	24 Dywizji Piechoty

Tereny działań pułku w latach 1918–1920

39 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich (39 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Utworzony został spośród listopadowych obrońców Lwowa 1918 roku.

Uczestnik walk o granice 1919 roku oraz wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku.

W okresie międzywojennym wchodził w skład 24 Dywizji Piechoty^[1]. Stacjonował w garnizonie Jarosław^[2] (I batalion w Lubaczowie)^[1].

W kampanii wrześniowej przeszedł szlak bojowy od Wojnicza – walcząc pod Zgłobicami i Zbylitowską Górą, Jawornikiem Ruskim, Boguszówką, Boratyczami, Husakowem, Mużyłowicami Kolonią, Rzęsną Ruską oraz Hołoskiem, przebijając się do oblężonego Lwowa, pod którym wykrwawił się ostatecznie 20 września 1939 roku.

Formowanie i zmiany organizacyjne

39 pułk piechoty Strzelców Lwowskich powstał z oddziałów broniących Lwowa przed Ukraińcami, którzy 1 listopada 1918 roku, po rozpadzie Austro-Węgier, opanowali Małopolskę Wschodnią ze Lwowem włącznie. Samorzutnie zaczęły tworzyć się i walczyć tam polskie grupy bojowe. Przez trzy tygodnie trwały walki uliczne. 20 listopada 1918 roku z odsieczą przybyły: 4 i 5 pułk piechoty. 22 listopada Lwów został opanowany przez Polaków.

25 listopada 1918 roku zorganizowano trzy lwowskie pułki piechoty. Jednym z nich był 2 pułk Strzelców Lwowskich, sformowany przez Komendę Lwowa z różnych oddziałów. I batalion powstał z obsady odcinka Podzamcze–Rzęsna Polska, a II – z obrońców Dworca Głównego. 20 grudnia w skład oddziału włączony został 3 pułk Strzelców Lwowskich, jako III batalion.

25 stycznia 1919 roku batalion zapasowy pułku został przeniesiony do Jarosławia^[3].

Na podstawie rozkazu Nr 98 Sztabu Generalnego z 8 marca 1919 roku oddział został przemianowany na 39 pułk piechoty^[3].

4 kwietnia 1919 roku Minister Spraw Wojskowych generał porucznik Józef Leśniewski nadał pułkowi nazwę wyróżniającą „Strzelców Lwowskich”^[4][5].

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Jarosławiu^[6].

Pułk w walce o granice

W wojnie polsko-ukraińskiej

Pułk otrzymał zadanie obrony północno-zachodniego i zachodniego odcinka frontu lwowskiego. Bronił: Hołosko i Rzęsnę Polską, Lewandówkę^[8], Biłohorszcze, Sygniówkę^[9], Zboiska i Kościarnię. 14 lutego siły ukraińskie przeszły do ofensywy i przez miesiąc bataliony pułku walczyły w okrążeniu aż do przybycia odsieczy gen. Wacława Iwaszkiewicza (17 marca 1919 roku). Największe zwycięstwo pułk odniósł 29 kwietnia 1919 r., przerywając w Zboiskach i Brzuchowicach pierścień wojsk ukraińskich wokół Lwowa, zdobywając rejon umocniony Melechów–Laszki Murowane. W połowie maja rozpoczęła się polska ofensywa. Pułk w składzie 5 Dywizji Piechoty przełamał front nieprzyjaciela i dotarł do Zborowa i Jeziernej. 1 czerwca zajął Tarnopol, zdobywając dziewięć lokomotyw, kilkaset wagonów z amunicją i sprzętem wojskowym. Podczas kontrofensywy ukraińskiej pułk osłaniał odwrót dywizji, aby 28 czerwca przejść znów do działań zaczepnych. W trakcie ponownej ofensywy pułk zajął Kotłów, Kruhów i Załoźce, ponosząc jednak ogromne straty. W związku z tym pułk odszedł do odwodu frontu galicyjskiego do Hłuboczka Wielkiego. 1 września 1919 roku na mocy rozejmu ustalono linię demarkacyjną wzdłuż rzeki Zbrucz. Tutaj, w rejonie Satanowa pułk zakończył swój szlak bojowy w wojnie polsko-ukraińskiej.

W wojnie polsko bolszewickiej

W lutym 1920 roku pułk zdobył Nowokonstantynów po czterodniowych walkach, a 14 kwietnia 1920 roku wraz z 38 pułkiem piechoty nacierał na Wołkowińce, gdzie rozbito kilka pułków piechoty i jazdy sowieckiej. 13 kwietnia gen. Władysław Jędrzejewski postanowił zorganizować kolejny wypad na Wołkowińce, z zadaniem rozbicia sił nieprzyjacielskich, przerwania toru kolejowego pod Wołkowińcami i częściowego zniszczenia stacji kolejowej^[10]. Tym razem użyto znacznie większych sił w porównaniu z wypadem kwietniowym. W skład oddziału wypadowego weszło siedem kompanii 38 pułku piechoty, pięć kompanii 19 pułku piechoty, cały 39 pułk piechoty, III/4 pułku strzelców konnych, pluton 3 baterii 12 pułku artylerii polowej, pociągi pancerne „Pionier” i „gen. Iwaszkiewicz”^[11][12]. Nocą z 13 na 14 grupa rozpoczęła marsz na Wołkowińce i o świcie uderzyła na miejscowość. Zaskoczony nieprzyjaciel nie stawiał większego oporu i wycofywał się w bezładzie. Szybki odwrót przeciwnika sprawił, że wzięto tylko około 150 jeńców, zdobyto jednakże cztery działa, 26 ckm-ów, kancelarię 399 pułku strzelców oraz duże zapasy amunicji i żywności^[11].

W kwietniu 1920 w składzie 6 Armii uczestniczył w wyprawie kijowskiej. 29 kwietnia 1920 roku pułk zajął Winnicę. Następnie działał w składzie Armii Rezerwowej gen. Kazimierza Sosnkowskiego.

4 lipca 1920 wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczęły natarcie^[13]. 39 pułk piechoty wchodzący w skład IX Brygady Piechoty z Grupy gen. Władysława Jędrzejewskiego bronił pozycji nad Autą na lewym skrzydle brygady^[14]. Już w pierwszych godzinach nieprzyjacielskiego natarcia zarysował się kryzys na odcinku polskiej obrony. 39 pp został odrzucony na drugą linię okopów. W walce z oddziałami sowieckiej 4 Dywizji Strzeleckiej i zbiorczą brygadą kawalerii jego pozycje kilkakrotnie przechodziły z rąk do rąk. Pułk w walce stracił około 50% szeregowców i 40% kadry oficerskiej^[15]. Wieczorem pułk wycofał się za Mniutę i przeszedł do obrony przedmościa Zadoroże^[16]. 5 lipca przeciwnik przełamał front polski na północ i południe od przedmościa, a jego kawaleria zaczęła zagrażać wyjściem na tyły broniących się oddziałów. O 14.00 dowódca pułku otrzymał rozkaz opuszczenia przedmościa. Z ocalałych żołnierzy zdołano sformować tylko jeden batalion pod dowództwem kpt. Stanisława Szyłejki. Wieczorem zbiorczy batalion zajął stanowiska pod Zaborzem po obu stronach drogi z Zadoroża do Głębokiego. Jednak i tu kawaleria bolszewicka wykonywała głębokie obejścia uniemożliwiające utrzymanie pozycji obronnej. W trakcie dalszego odwrotu tylko część batalionu zdołała przedrzeć się do Głębokiego. Kpt. Szyłejko wraz z grupą żołnierzy został otoczony przez kawalerię i dostał się do niewoli. W Głębokiem resztki pułku uzupełniono rozbitkami z różnych oddziałów 1 Armii i jako batalion skierowano do obrony linii Olszanki^[17][14].

W kolejnych dniach pułk poniósł takie straty, że z jego resztek nie dało się sformować większego oddziału. Został wycofany z frontu i wysłany do Jarosławia do uzupełnienia i reorganizacji. W końcu sierpnia pułk wrócił na linię frontu i wziął udział w bojach pod Kutkorzem i Milatynem, gdzie stracił ponad 300 zabitych i rannych. Ostatnie walki pułk stoczył, forsując rzekę Boh i zdobywając Nowokonstantynów.

W czasie obu wojen poległo i zmarło z ran 25 oficerów i podchorążych oraz 361 podoficerów i szeregowców pułku^[18].

Kawalerowie Virtuti Militari

Ponadto 59 oficerów, 12 podchorążych, 36 podoficerów i 64 szeregowców zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych, w tym 7 żołnierzy z jednym okuciem, 6 z dwoma okuciami i 4 z trzema okuciami^[19].

Pułk w okresie pokoju

Granatnik wz. 36 – broń wsparcia kompanii piechoty

W styczniu 1921 roku sztab pułku przeniesiony został do Jarosławia, I batalion stacjonował w Stanisławowie, II i III w Kołomyi. W lipcu 1921 roku pułk w całości dyslokowany został w Jarosławiu, w koszarach przy ul. Kościuszki. W 1922 roku I i III batalion przeniesiono do Lubaczowa, do koszar im. gen. Józefa Zajączka. I batalion stacjonował w Lubaczowie do września 1939 roku. III batalion został skadrowany i w 1930 roku powrócił do Jarosławia^[20]. Kadra batalionu zapasowego stacjonowała w Jarosławiu^[21].

Organizacyjnie od 1921 roku pułk wchodził w skład 24 Dywizji Piechoty. Składał się z dowództwa, batalionu sztabowego, trzech batalionów piechoty i kadry batalionu zapasowego. W 1924 roku zlikwidowano batalion sztabowy i kadrę batalionu zapasowego. W ich miejsce wprowadzono: drużynę dowódcy pułku i dwa plutony specjalne – pionierów i łączności^[20].

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 29 kwietnia, jako datę święta pułkowego^[22]. Pułk obchodził swoje święto uroczyście w rocznicę zwycięskich walk pod Brzuchowicami i Zboiskami, stoczonych w 1919 roku^[23].

Koszary 39 ppSL – obecnie SP ZOZ Jarosław

Major Marian Dzierzbicki ^[a], wieloletni oficer 14 pułku piechoty. Od marca 1931 roku dowodził batalionem w 39 pułku piechoty.

18 września 1928 w Ożańsku kpr. Józef Rychtyk w wyniku nieostrożnego obchodzenia się z granatem doprowadził do jego eksplozji w następstwie której zranił 4 osoby i 3 konie z orszaku weselnego^[24].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 39 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych. Pułk szkolił rekrutów dla potrzeb Korpusu Ochrony Pogranicza^[25]. Reorganizacja 1930 roku wprowadziła: dowództwo, kwatermistrzostwo z kompanią administracyjną, trzy bataliony piechoty (każdy po 3 kompanie strzeleckie i 1 kompania ckm) oraz oddziały specjalne: łączności, pionierów, artylerii piechoty i zwiad konny^[20].

W 1937 roku w pułku sformowano kompanię przeciwpancerną. W 1938 roku kompania miała na stanie siedem 37 mm armatek. W tym samym roku utworzono oddział zwiadu w składzie: pluton kolarzy i pluton zwiadowców konnych^[26].

39 pp w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

Tereny działań pułku w 1939 r.

Pułk walczył w składzie armii od 6 września 1939

Pułk był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” dowódca pułku był odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie mobilizacji następujących oddziałów:

w I rzucie mobilizacji powszechnej:

• 39 pułku piechoty (I baonu w Lubaczowie),
• kompanii kolarzy nr 104 (dla 36 DP)^[31],
• samodzielnej kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszących nr 103 (dla 24 DP),
• samodzielnej kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszących nr 104 (dla 36 DP)^[31],
• kompanii asystencyjnej nr 198 (dla 24 DP),
• parku intendentury typ I nr 13,
• kolumny taborowej parokonnej nr 18 (w Lubaczowie dla 24 DP),
• kolumny taborowej parokonnej nr 19 (w Lubaczowie dla 24 DP),
• Obozu Jeńców Lubaczów,

w II rzucie mobilizacji powszechnej:

• III batalionu 154 pułku piechoty,
• batalionu marszowego 39 pp,
• uzupełnienia marszowego samodzielnej kompanii km i broni towarzyszących nr 103^[32].

Pod względem mobilizacji materiałowej dowódcy pułku była podporządkowana Komenda Rejonu Uzupełnień Jarosław^[32].

Mobilizację powszechną ogłoszono 31 sierpnia o godz. 11.30. I batalion mobilizował się w Młodowie pod Lubaczowem, pozostałe pod Jarosławiem – II w Tywonii, III we Wierzbnej. Mobilizacja przebiegała zgodnie z planami mobilizacyjnymi, które przewidywały całkowitą gotowość pododdziałów szóstego dnia. Jednak z uwagi na niepomyślną sytuację na froncie pułk otrzymał rozkaz zakończenia jej do godziny 12.00, 3 września.

Załadunek pododdziałów na eszelony odbywał się na stacjach Munina i Jarosław w następującej kolejności: pluton artylerii piechoty i kompania ppanc., I batalion, dowództwo pułku i kompania zwiadu, II batalion. Odjazd nastąpił o godz. 15.00. Załadunek III batalionu odbył się późną nocą na rampie w Jarosławiu, skąd wyruszył w rejon koncentracji 24 Dywizji Piechoty o godz. 3.00, 4 września.

Obrona na linii Dunajca

Pierwszy transport wyładował się w Tarnowie 4 września. I batalion został wtedy zbombardowany i poniósł pierwsze straty. Zginął podoficer żywnościowy 2 kompanii, rozbita została kuchnia i wóz przykuchenny. II batalion wyładunek rozpoczął w południe, zbombardowany dwukrotnie nie poniósł żadnych strat. III batalion wyładował się dopiero rano 5 września, również dwukrotnie zbombardowany dołączył do pułku w dniu następnym i pozostał w odwodzie w rejonie Koszyc.

W składzie Armii Kraków pułk zorganizować miał obronę wschodniego brzegu Dunajca, na odcinku: Zgłobice–Zbylitowska Góra, na odcinku około 8 km. Pułk przygotował się do obrony stałej, nie mając jednak wsparcia artylerii. Pierwsze walki stoczono z niemieckimi dywersantami w nocy 5/6 września, w ich trakcie poległo dwóch żołnierzy^[33]. Do pierwszej styczności z oddziałami niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej doszło 6 września w Wojniczu, podczas próby opanowania mostu drogowego nad Dunajcem przez zmotoryzowany pododdział rozpoznawczy niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej. Po południu pułk oddał swój III batalion na rzecz 38 pp. Jednocześnie dotarł do dywizji 24 pułk artylerii lekkiej, którego 1 bateria wzmocniła artylerię pułku. Około północy dotarł rozkaz wycofania się w kierunku Pilzna.

Odwrót na linię Wisłoka, Wisłoki i Sanu. Walki pod Jawornikiem Ruskim

Odwrót rozpoczął się rano 7 września. Po południu pułk przeszedł Wisłokę i zajął stanowiska na skraju lasu na wschód od rzeki i południe od Pilzna. W trakcie marszu pułk poniósł znaczne straty marszowe, z uwagi na chaos panujący na drodze marszu pułku, wywołany przez oddziały 17 pułku piechoty i 38 pułku piechoty oraz tabory, rozbite częściowo pod Tuchowem przez niemiecką 4 DLek. Część pogubionych żołnierzy pomaszerowała na Dębicę. W batalionie III/39 pp pozostała tylko połowa stanu osobowego, ponieważ batalion w trakcie 80 km marszu toczył walki z opóźniające z niemieckimi patrolami rozpoznawczymi^[34]. Przed zmrokiem batalion odparł niemiecki podjazd pancerno-motorowy. 8 września od rana 39 pp wzmocniony baterią 9/24 pal, podjął marsz jako straż tylna 24 DP, w południe dotarł do Wielopola, a wieczorem doszedł do Kozłówka. W nocy 8/9 września, z uwagi na rozkaz dalszego marszu za rzekę San, pułk podjął marsz dochodząc o świcie do wsi Węglówka. Gdzie z uwagi na zatarasowanie drogi odwrotu przez 11 Dywizję Piechoty, zajął przejściową obronę w Bonarówce i jej najbliższej okolicy. Tu do pułku dołączył 60 dywizjon artylerii ciężkiej - bez dwóch baterii. Po zwolnieniu drogi po godz. 16.00, 39 pp wraz z artylerią podjął marsz docierając wieczorem ok. 23.00 do Domaradza, gdzie pozostał na postoju. 10 września po godz. 2.00 w trakcie dalszego marszu w kierunku Baryczy, pułk został zatrzymany przed umocnioną zawałami i przeszkodami obroną 11 DP. Pułku nie przepuszczono, więc pomaszerował drogą do Sanu przez wieś Wara. Ostatecznie pułk po marszu polnymi drogami przeprawił się przez San w godzinach wieczorowo nocnych. 11 września po nocnym odpoczynku, 39 pp podjął marsz z okolic Siedlisk przez Jawornik Ruski, gdzie kolumna marszowa pułku została ostrzelana z zasadzki artylerią i bronią maszynową przez niemieckie oddziały 137 pułku strzelców górskich i 111 pułku artylerii górskiej ze składu 2 Dywizji Górskiej. Schodząca po zboczu kolumna pułku pod niemieckim ostrzałem podzieliła się na dwie części. Jedna z części kolumny 39 pp w składzie III/39 pp i części II/39 pp wsparty plutonem artylerii piechoty, zajęła obronę i odparła o godz. 11.00 niemieckie natarcie. O godz. 12.00 ta część kolumny wykonała przeciwuderzenie na stanowiska niemieckie, co umożliwiło pozostałej części pułku odejście na wschód w rejon Kotowa, a dalej na Jasienicę Sufczyńską. Po godz. 14.00 niepełne bataliony II i III pod dowództwem mjr. Józefa Bieńka wycofały się w kierunku Piątkowej. Po dojściu tej grupy do Iskań, a potem Tarnawki oba bataliony przeszły na odpoczynek. Podczas walk pod Jawornikiem Ruskim, 39 pp poniósł ciężkie straty w zabitych, wśród nich kpt. Leopold Arendt i wielu rannych, wśród nich ciężko por. Stanisław Trondowski. Utracono większość taborów i część moździerzy^[35]. O świcie 12 września pułk ruszył na Birczę^[36]. Grupa mjr. Bieńka szła wzdłuż Sanu, przez Krasiczyn do Kruhela Wielkiego. I batalion wraz z resztą II batalionu, 9 kompanią III batalionu i częścią oddziałów specjalnych zdołał przejść przez Kotów i dotarł 12 września do rejonu na wschód od Birczy, a wieczorem do odwodu dywizji w Kruhelu Wielkim. Tam nastąpiło połączenie się obu grup. Po tych walkach siły pułku spadły do siły dwóch batalionów. W trakcie boju pod Jawornikiem Ruskim i dalszego marszu ppłk. dypl. Roman Szymański był na odprawie w sztabie dywizji.

Kierunek: Lwów. Bój pod Boratyczami i Husakowem

Armata ppanc. Bofors wz. 36

Wieczorem 13 września dowódca Armii Małopolska gen. K. Sosnkowski nakazał 24 DP forsowny marsz w kierunku Lwowa w celu obrony przyczółka rumuńskiego na linii Dniestr–Stryj. W związku z tym rozkazem 39 pp otrzymał rozkaz marszu do Husakowa poprzez Pikulice i Nehrybkę^[37]. W czasie postoju w Prałkowcach i Kruhelu Wielkim uzupełniono oddziały rozbitym batalionem „Nowy Sącz”. Resztki III batalionu utworzyły 7 kompanię strzelecką – dowódca por. L. Zalasiński. Rozwiązana została również orkiestra pułkowa. Skład pułku po reorganizacji:

• I i II batalion z etatowymi kompaniami ckm
• kompania zwiadu z 2 ckm
• 4 moździerze 81 mm
• 4 armatki ppanc. 37 mm
• 2 działony artylerii 75 mm

Rano 14 września w rejonie Tyszkowice, Boratycze, Chodnowice na zajmujące obronę oddziały 24 DP uderzyły jednostki niemieckiej 2 DGór. Po załamaniu niemieckiego natarcia przystąpiły do kontrataku na las Boratycze 155 pułk piechoty i batalion 38 pp. Strona niemiecka wprowadziła do walki nowe bataliony i przy silnym wsparciu artylerii ponowiono atak na pozycje 155 pp i batalion 38 pp, spychając je z lizjery lasu, w jego głąb. Rozkazem dowódcy 24 DP płk. Bolesława Schwarzenberg-Czernego do odzyskania poprzednich pozycji skierowano 39 pp i pułk zbiorowy 24 DP. Od strony Chodnowic w kierunku północnym, pułk uderzył na zalesione wzgórze na zachód od Boratycz. Idący w straży przedniej I batalion ppłk. Piotra Kaczały uderzył z zaskoczenia na oddział rozpoznawczy niemieckiej 2 Dywizji Górskiej i zmusił go do odwrotu. W I rzucie natarcie prowadziły 6 i 7 kompanie strzeleckie i dywizyjna 103 kompania km i bt. Następnie pułk wraz z 155 pułkiem piechoty przeszedł do natarcia na las pod Boratyczami. Po ciężkich walkach zmuszono Niemców do wycofania się. W krytycznym momencie na polu walki pojawił się poczet ze sztandarem pułku. Zwycięstwo zostało okupione bardzo wysokimi stratami, wśród poległych był por. Kazimierz Czabanowski. W pułku pozostały trzy niepełne kompanie, liczące po kilkudziesięciu żołnierzy^[38]. Walki trwały do godzin wieczornych. Następnie pułk wycofał się do Husakowa i po przejściu płonącego po bombardowaniach miasta pomaszerował w kierunku Balic.

Walki pod Mużyłowicami Kolonią. Marsz do Lasów Janowskich

Tereny działań pułku w okolicach Lwowa we wrześniu 1939 r.

Po dojściu 39 pp w rejon Mościsk, rozkazem dowódcy dywizji podjął dalszy marsz przez Tuligłowy do lasów Zarzecze, na miejsce dotarł 15 września po południu. Podczas postoju dołączył do pułku batalion marszowy mjr. Henryka Dyducha i dwie armatki przeciwpancerne z III batalionu, które wzięły udziały w obronie Przemyśla oraz resztki innych pododdziałów z garnizonu Przemyśla. Po południu pułk wyruszył na pozycję wyjściową do przewidywanego nocnego uderzenia przez Słomianki. Rano 16 września straż przednia pułku dotarła pod Mużyłowice Kolonię, gdzie napotkała zdecydowany opór resztek – rozbitego w nocy przez 11 KDP, III batalionu, pułku zmotoryzowanego SS-Standarte „Germania”. Do natarcia przeszedł I batalion ppłk. Piotra Kaczały, obronę niemiecką oskrzydliła kompania zwiadu 39 pp. Niemiecki pododdział został zniszczony, po stronie polskiej poległ por. Kazimierz Bukowy. 39 pułk dotarł do Mołoszkowic, a następnie do Lasów Janowskich (na północny zachód od Lwowa), obsadzając odcinek obronny lasu „Na Chmurowem” od strony południowo wschodniej i południowej. 17 września o świcie pod stanowiska obronne 24 DP, podeszły grupy bojowe niemieckiej 1 DGór. Po silnym ostrzale artylerii uderzyła piechota górska na oddziały 24 DP, w tym na odcinek 39 pp. Szczególnie atakowany był batalion I/39 pp. Wszystkie natarcia niemieckie zostały odparte. Po zmroku pułk oderwał się od nieprzyjaciela i podjął marsz przez las 336 do Kertyny. Dołączył do sił głównych 24 DP wraz z nią pomaszerował w kierunku Janowa^[39]. Kompanie miały wówczas po około 50 strzelców, a kompania zwiadu przestała istnieć. Rankiem 18 września pułk dotarł do Janowa, tu ppłk. dypl. Roman Szymański dokonał kolejnej reorganizacji 39 pułku piechoty formując z niego zbiorczy batalion piechoty i kompanię ckm.

Ostatnie boje pod Lwowem i rozwiązanie pułku

Po krótkim postoju w Janowie batalion zbiorczy 39 pp ruszył na Jamelnę – Kozice – Rzęsnę Ruską. Dalszy marsz zatrzymany został na przedpolu Rzęsnej Ruskiej przez oddziały niemieckiej 1 Dywizji Górskiej. Wobec zamknięcia drogi na Lwów zgrupowaniu gen. Sosnkowskiego, wydał rozkaz uderzenia na Rzęsną Ruską. W celu jej zdobycia ppłk. dypl. Szymańskiemu oprócz batalionu zbiorczego 39 pp, podporządkowano zbiorcze bataliony 38 i 17 pp oraz dwa zbiorcze bataliony KOP i ON. Z rejonu Kozic przy wsparciu artylerii 24 DP, wyprowadzone zostało natarcie batalionu 39 pp mjr. Bieńka, batalionu 38 pp mjr. Böhma i batalionu 17 pp mjr. Weisbacha oraz batalionu zbiorczego KOP i ON mjr. Dembowskiego. Batalion 39 pp w ciężkiej walce wdarł się do północno-zachodniej części Rzęsny Ruskiej i toczył walkę o poszczególne budynki. Batalion 38 pp zdobył folwark Rzęsna Ruska i podszedł pod południowo zachodnią część wsi Rzęsna Ruska. Pozostałe dwa bataliony zostały zatrzymane przed Dworem Skitniki. O godz. 10.00 na prośbę ppłk. dypl. Szymańskiego wprowadzono zbiorowy batalion 1 pułku strzelców podhalańskich mjr. Serafiniuka. Batalion ten wdarł się do lasu na północ od Dworu Skitnik, z którego niemieckim przeciwnatarciem został wyrzucony do opanowanego Dworu Skitnik, który utrzymał. W dalszej walce batalion 39 pp opanował zachodnią część wsi, a batalion 38 pp południowy skraj wsi. Po gwałtownej walce, wobec braku wsparcia, natarcie utknęło w połowie miejscowości. Poległo i rannych zostało wielu żołnierzy wśród nich ciężko ranny został mjr. Józef Bieniek i por. Marian Żurawski, dowódcę batalionu zastąpił ppłk. Piotr Kaczała. Po godz. 16.00 wprowadzono do walki pozostałość 155 pp, który zdobył część lasu na północ od Rzęsny Ruskiej. Oddziały 24 DP w Rzęsnej Ruskiej i okolicy były atakowane przez lotnictwo niemieckie. Dalsze natarcie powstrzymano o godz. 17.00 z uwagi na pojawienie się niemieckich czołgów z 5 Dywizji Pancernej. Czołgi ostrzelały pozycje batalionu ppłk. Piotra Kaczały, a następnie ostrzelane zostały przez broń ppanc. batalionu 38 pp i armaty 75 mm, 24 pal i 40 pułku artylerii lekkiej ponosząc straty w unieruchomionych i zniszczonych czołgach. Z uwagi na brak odwodów natarcie zatrzymano^[40]. Na rozkaz gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego postanowiono wycofać się do Lasów Brzuchowickich. Zniszczono samochody i pozostałe działa oraz ciężki sprzęt i tabory. Pozostali żołnierze po oderwaniu się od nieprzyjaciela o zmroku zebrali się punktach zbiórek, gdzie dokonano zniszczeń i reorganizacji pododdziałów. Z 39 pp pozostało wówczas dwie kompanie ckm i dwie kompanie strzeleckie z 200 żołnierzami. O godz. 22.00 pułk rozpoczął nocny marsz do Brzuchowic. O północy gen. Sosnkowskiemu udało się nawiązać łączność z dowódcą 11 Karpackiej Dywizji Piechoty, wobec czego odwołał swój poprzedni rozkaz o rozwiązaniu oddziałów i zniszczeniu ciężkiego sprzętu. Niestety, pułk zniszczył już swoje moździerze i dwa działony artylerii piechoty. Pozostało jednak dwadzieścia ckm, pięć armatek ppanc., cztery karabiny ppanc. oraz większość rkm. Z batalionów 39 pp i 38 pp i resztek 155 pp zorganizowano jeden zbiorczy pod dowództwem mjr. Józefa Böhma. 19 września resztki pułku weszły do akcji w Lasach Brzuchowickich. Zacięte walki o przebicie się do Lwowa rozpoczęły się od godzin popołudniowych 19 września, na odcinku działań pod Hołoskiem Małym i nieprzerwanie trwały do wieczora 20 września. Ze zbiorczego batalionu 38 pp, 39 pp i 155 pp oraz pozostałości 1 pspodh. pozostało ok.: 400 żołnierzy, cztery armatki ppanc. i osiem ckm. Około godz. 20.00 przystąpiono do ostatniej próby przebicia się do Lwowa wąwozem biegnącym od strzelnicy wojskowej do Zboisk, a następnie uderzeniem przez tę miejscowość, jednak nie zdołano przełamać linii niemieckich. W nocy 20/21 września ostatnia grupa żołnierzy w liczbie 300-400, w tym kilkudziesięciu z 39 pp wraz z ppłk. dypl. Szymańskim, kpt. Domiterem towarzysząc gen. Sosnkowskiemu próbowała przebić się do Dublan i do granicy węgierskiej. Wobec natrafienia na niemiecką obronę ppłk Szymański rozwiązał grupę i pułk, każdy w grupkach miał dotrzeć do granicy lub udać się do domu. 21 września 1939 roku jarosławski 39 pułk piechoty Strzelców Lwowskich przestał istnieć^[41].

Pododdziały formowane przez 39 pp

III batalion 154 pułku piechoty

Zmobilizowany został dla 45 Dywizji Piechoty Rezerwowej, która miała być odwodem Armii „Kraków”. Oprócz oficerów z 39 pp odeszło do mobilizowanego batalionu 200 strzelców z pełnym uzbrojeniem. Mobilizacji 45 DP (rez.) nie zakończono, nie udało się również scalić dowództwa 154 pp (rez.) i wszystkich jego pododdziałów. Z rozkazu dowódcy Okręgu Korpusu nr X gen. Wacława Wieczorkiewicza batalion ppłk Franciszka Herzoga przeznaczony został do organizowanej obrony linii Sanu i 9 września zajmował pozycje obronne w Nowosielcach koło Przeworska. Wieczorem opuścił stanowiska i wymaszerował pod Leżajsk w celu wzmocnienia obsady przyczółka mostowego pod Kuryłówką. Niestety, rano 10 września na postoju w lasach w rejonie Dębna został zaskoczony i rozbity przez oddziały niemieckiej 2 Dywizji Pancernej.

I batalion improwizowany 39 pp

Utworzony został z nadwyżek osobowych pokojowego I batalionu 39 pułku piechoty. Utworzony w ramach Ośrodka Zapasowego 24 DP. 7 września obsadzał odcinek obronny pod Przemyślem: Lipowica–Winna Góra–zakole Sanu pod Buszkowicami. Wycofany 14 września, obsadził odcinek drogi od Dobromila przez Zniesienie i Podzamcze do Krasiczyna i skutecznie odpierał wielokrotne ataki niemieckiej 7 Dywizji Piechoty. Batalion miał 68 zabitych i 97 rannych. Wieczorem wycofał się w lasy janowskie, gdzie uzupełnił stany osobowe macierzystego pułku.

Dowódca – kpt. Franciszek Wylęgała

• 1 kompania – por. Józef Przybylski
• 2 kompania – ppor. Jerzy Górkiewicz
• 3 kompania – ppor. rez. Szczepański
• 1 kompania karabinów maszynowych – ppor. Marian Kadlec
  • I pluton – ppor. Kazimierz Sokół + 14 IX 1939 Przemyśl

II batalion improwizowany 39 pp

Zmobilizowany w 39 pp jako batalion marszowy, potem w Ośrodku Zapasowym 24 Dywizji Piechoty z nadwyżek mobilizacyjnych pułku. W związku z załamaniem frontu batalion przewidziany został do obrony Przemyśla. Obsadzał odcinek obrony na Zasaniu. 14 września wycofany został do wschodniej części miasta i nie dopuścił do przeprawy przez San niemieckiego podjazdu, który sforsował rzekę pod Buszkowicami. Wieczorem wycofał się do Mościsk, gdzie dołączył do 24 Dywizji Piechoty.

Dowódca – mjr Henryk Dyduch

• 4 kompania – ppor. Piotr Michał Kurek
• 5 kompania – kpt. Marian Ostrowski
• 6 kompania – ppor. rez. Leszek Winiarski
• 2 kompania karabinów maszynowych – por. rez. Józef Kupka

III batalion improwizowany 39 pp

Zorganizowany został w koszarach 5 psp z nadwyżek mobilizacyjnych 39 pp. Wszedł w skład OZ 24 DP. W trakcie obrony Przemyśla batalion obsadzał główną pozycję obronną w rejonie mostu kolejowego i drogowego. W nocy 13/14 września opuścił dotychczasową pozycję i zajął odcinek w południowo-wschodnim rejonie Przemyśla, od koszar 22 pal do cmentarza przy ul. Słowackiego. Podczas walk o miasto poniósł duże straty pod ogniem niemieckiej artylerii i broni maszynowej (54 zabitych i kilkudziesięciu rannych). Wieczorem 14 września wycofał się do Mościsk, gdzie dołączył do 24 Dywizji Piechoty.

Dowódca – kpt. Jakub Szutt

• adiutant – ppor. Kazimierz Radwański
• 7 kompania – por. rez. mgr Tomasz Sajdłowski
• 8 kompania – por. Józef Kuś
• 9 kompania – por. rez. Bolesław Osierda
• 3 kompania karabinów maszynowych – por. rez. Stanisław Kamiński

batalion Obrony Narodowej „Jarosław”

Symbole pułku

Odznaka oficerska

Sztandar pułku

9 maja 1923 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski zatwierdził wzór chorągwi 39 pp^[45][46].

29 kwietnia 1924 roku generał broni Lucjan Żeligowski, w imieniu Prezydenta RP, wręczył chorągiew ówczesnemu dowódcy oddziału, pułkownikowi Edwardowi Kańczuckiemu. Chorągiew została ufundowana przez Polonię amerykańską z Detroit^[1].

Motywem kolorystycznym obu stron płata był czerwony krzyż maltański na białym tle. W środku prawego płata umieszczono wieniec wawrzynowy z haftowanym srebrnym orłem. Między ramionami krzyża, również w otoku wieńca wawrzynu znajdowały się numery pułku: „39”. Środek lewego płata zajmował wieniec wawrzynowy z dewizą Wojska Polskiego Honor i Ojczyzna. W rogach herby Lwowa i Jarosławia i wizerunek Matki Bożej. Na ramionach krzyża nazwy miejscowości i daty związane z tradycjami bojowymi pułku:

• zwycięstwo pod Brzuchowicami i Zboiskami 29 IV 1919
• zajęcie Hłuboczka i Tarnopola 1 VI 1919
• zdobycie Nowokonstantynowa 24 II 1920
• bój nad rzeką Autą 4 VII 1920

Drzewce zwieńczone było srebrną głowicą z orłem, zwróconym głową w lewo, rozchylonymi skrzydłami, siedzącym na podstawie z numerem pułku. Na drzewcu, poniżej podstawy orła umocowana była kokarda z biało-czerwoną wstęgą.

We wrześniu 1939 roku, w związku z odejściem pułku na front, sztandaru nie oddano do Ośrodka Zapasowego pułku. Pojechał na front wozem sztabowym kapelana i przeszedł cały szlak bojowy^[1]. 14 września, w boju pod Boratyczami i Husakowem, w obliczu przełamania obrony przez Niemców – poczet sztandarowy wprowadzony został na pole walki, przyczyniając się do opanowania paniki^[47]. Zakopany nocą 18 września koło leśniczówki w Lasach Brzuchowickich zaginął i dalsze jego losy nie są znane. Jednak w Muzeum Wojska w Paryżu odnalazł się orzeł od sztandaru z numerem 39 na podstawie^[48].

Odznaka pamiątkowa

23 kwietnia 1929 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 39 pp^[49]. Odznaka o wymiarach 40×28 mm ma kształt ośmiobocznej tarczy otoczonej stylizowanym wieńcem laurowym. Na wieńcu data: 22 XI 1918 – walki w obronie i wyzwolenie Lwowa. W środku wieńca ośmiobok z podwójną krawędzią, na nim numer i inicjały pułku: „39 P.P.S.L”. Nad ośmiobokiem herb Jarosławia, pod ośmiobokiem herb Lwowa. Odznaka oficerska była tłoczona w srebrze i częściowo emaliowana. Pole ośmioboku granatowe, jego obwódka – żółta. Kolorystyka ta związana była ściśle z granatowymi mundurami z żółtymi wyłogami piechoty polskiej epoki napoleońskiej i powstania listopadowego. Odznaka żołnierska była tłoczona z mosiądzu, nie była emaliowana^[50].

Strzelcy lwowscy

Ppłk dypl. Zygmunt Durski

Dowódcy pułku^[51][i]

• ppłk Jan Ryszard Hausner (25 XI 1918 – 20 VI 1919^[53])
• mjr Czunikin Krasowiecki (23 VI – 1 VII 1919^[53])
• mjr Kazimierz Topoliński (qqq2 VII – 7 VIII 1919^[53])
• płk Stanisław Eulagiusz Sobolewski (8 VIII – 15 VI 1920^[53])
• kpt. art. Karol Battaglia (16 VI – 15 VII 1920^[53])
• płk Stanisław Eulagiusz Sobolewski (16 VII – 28 VII 1920^[53])
• ppłk Franciszek Goliński (29 VII – 27 VIII 1920^[53])
• mjr piech. Bolesław Pytel (27 VIII 1920^[53] – 23 II 1921)
• ppłk / płk piech. Edward Kańczucki (1 VI 1921 – 31 III 1927 → praktyka poborowa w PKU Kalisz^[54])
• ppłk / płk dypl. piech. Zygmunt Durski (5 V 1927^[55] – 22 XII 1934 → dowódca piechoty dywizyjnej 22 DP)
• ppłk dypl. Józef Gruszka (22 XII 1934^[56] – † 18 XI 1937)
• ppłk dypl. piech. Roman Władysław Szymański (1938 – 20 XI 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[j]

• ppłk piech. Stefan Wyspiański (1923 – IV 1924 → zastępca dowódcy 68 pp)
• tyt. płk piech. Stanisław Palle (IV 1924^[58] – V 1925)
• ppłk piech. Tadeusz Jeziorański (1925 – 11 X 1926 → dyspozycja dowódcy pułku^[59])
• ppłk piech. Konrad Witold Sieciński (11 X 1926^[60] – 31 III 1927 → praktyka poborowa w PKU Jarosław^[54])
• mjr / ppłk piech. Franciszek Szyszka (od 5 V 1927^[55] – VIII 1932 → stan spoczynku z dniem 30 XI 1932)
• ppłk dypl. sap. inż. Henryk Bagiński (10 VIII 1932 – 8 IV 1934)
• ppłk dypl. piech. Stanisław Sztarejko (8 V 1934 – X 1935 → Sztab Główny)
• ppłk piech. Stanisław Tworzydło (do VIII 1939 → dowódca OZ 24 DP)

II zastępca (kwatermistrz)

• mjr / ppłk piech. Piotr Kaczała (VIII 1935^[61] – VIII 1939 → dowódca I baonu

Żołnierze 39 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[62] oraz Muzeum Katyńskie^[63][k][l].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Eugeniusz Buczyński: Smutny wrzesień. Wspomnienia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1985. ISBN 978-83-08-01208-6.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Jerzy Kłoczewski: Polska gospodarka wojskowa 1918-1939 (zarys systemu). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07488-7.
• Zygmunt Kubrak: 39 Pułk Piechoty. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1999, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 109. ISBN 978-83-87103-84-2.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Kazimierz Satora, Na tropach wrześniowych sztandarów, Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Warszawa Śródmieście Fundacja Moje Wojenne Dzieciństwo, Warszawa 2001, ISBN 83-911280-5-9.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Henryk Smotrecki: Zarys historji wojennej 39-go pułku strzelców Lwowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2021-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-02-10)].
• Przemysław Dymek: 24. Dywizja Piechoty 1921-1939. Tom I Meritum. Poznań: Wydawnictwo PIU Geopertius, 2020. ISBN 978-83-951987-6-2.
• Przemysław Dymek: 24. Dywizja Piechoty 1921-1939. Tom II Annexis. Poznań: Wydawnictwo PIU Geopertius, 2020. ISBN 978-83-951987-7-9.
• Jakub Kruppop: 24 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2017. ISBN 978-83-7945-616-1.