3 Armia (II RP)

3 Armia
Historia
Państwo

 II Rzeczpospolita

Sformowanie

19 kwietnia 1920
4 maja 1920
4 października 1920

Rozformowanie

3 maja 1920
23 września 1920
9 grudnia 1920

Dowódcy
Pierwszy

gen. ppor. Edward Rydz-Śmigły

Ostatni

gen. ppor. Władysław Sikorski

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
(wyprawa kijowska, Bitwa Warszawska, bitwa nad Niemnem)
Organizacja
Dyslokacja

Kijów (dowództwo – maj 1920)

Rodzaj sił zbrojnych

Wojska lądowe

Podległość

Front Ukraiński/Środkowy

Skład

patrz niżej

Odwrót oddziałów 3 Armii spod Kijowa, czerwiec 1920

3 Armia (3 A)związek operacyjny Wojska Polskiego, utworzony w trakcie wojny polsko-bolszewickiej rozkazem Wodza Naczelnego marsz. Józefa Piłsudskiego z 19 kwietnia 1920. W ciągu niecałych dziewięciu miesięcy była trzykrotnie formowana i rozformowana, podobnie jak 2 Armia. Po rozwiązaniu stała się zalążkiem inspektoratu armii.

Historia

W związku z przygotowaniami do wyprawy kijowskiej zreorganizowano WP, polegające na tym, że w marcu na miejsce frontów powołano armie. Nosiły one numery: 1, 2, 4, 6 i 7. 3 Armię powołano nieco później, z oddziałów różnego pochodzenia. Miała być główną siłą uderzeniową, która zniszczy 12 Armię i zdobędzie Kijów. Jej dowódcą został gen. ppor. Edward Śmigły-Rydz, ale faktyczne dowództwo podczas operacji objął marsz. Józef Piłsudski.

Ofensywa rozpoczęła się 25 kwietnia i była kierowana bezpośrednio przez marsz. Piłsudskiego. 3 Armia uderzyła na Żytomierz i Korosteń. Następnego dnia znalazła się pod wyznaczonymi celami, a w nocy kawaleria gen. Romera zdobyła Koziatyn, co doprowadziło do rozbicia i zniszczenia części sił 12 Armii bolszewickiej do tego stopnia, że do końca wojny nie odzyskała już pełnej sprawności bojowej. Ponadto jej dowództwo straciło łączność z resztkami swoich jednostek, bezładnie wycofujących za na Dniepr. Armia kontynuowała ofensywę, zdobywając Fastów i Makarów, a następnie zatrzymując się w celu rozeznania sytuacji i przegrupowania. 3 maja rozwiązano 3 A, po to by reaktywować ją dzień później. Uderzenie ruszyło się w nocy z 5 na 6 maja i po natrafieniu na słaby opór na przedpolach 1 DPLeg. 7 maja wkroczyła bez walki do Kijowa i po uchwyceniu przyczółka na Dnieprze 3 A rozpoczęła działania defensywne. Rozpoczął się miesiąc względnego spokoju, w czasie którego rozwiązano 2 A, resztę armii (3 i 6) podporządkowano Frontowi Ukraińskiemu.

Front polsko-bolszewicki w czerwcu 1920

27 maja ruszyła ofensywa sowiecka - 14 A uderzyła na 6 A, Konarmia Budionnego na przełom armii polskich, a 12 A i grupa Jakira na 3 A w rejonie Kijowa. 5 czerwca Armia Konna przerwała front i wkroczyła na tyły wojsk polskich. 10 czerwca zdobyła Fastów, a 12 Armia przeprawiła się przez Dniepr, przez co armia gen. ppor. Śmigłego została okrążona. To właśnie ją uratowało, gdyż dowództwo radzieckie uznało, że 12 Armia sama sobie poradzi z osaczonymi formacjami polskimi. 10 czerwca 3 Armia przerwała cienki kordon i ruszyła na Korosteń. Po walkach w nocy z 11 na 12 czerwca z oddziałami Golikowa oraz 15 czerwca z 1 AK przedostała się do wyznaczonego celu. W związku z niepowodzeniami NDWP reaktywowało 2 Armię, którą w walkach wspomógł 1 ppleg. z 3. armii. Formacja Śmigłego-Rydza musiała się jednak wycofać na Owrucz. Pod koniec czerwca rozpoczęła się realizacja planu okrążenia i zniszczenia armii Budionnego. Miała wziąć w niej udział 1 DP, lecz nie zdążyła i na początku lipca cała 3 A w wyniku walk pod Olewskiem ustąpiła za Uborć. Natarcie 1 DPLeg. rozpoczęło się dopiero 6 lipca, a skierowane było na 4 DK w Tuczynie.

Na początku lipca wojska Frontu Południowo-Wschodniego przegrupowały się i 3 Armia zajęła pozycje obronne nad Styrem. W tym czasie 12 Armia przedostała się bez przeszkód przez Horyń i toczyła walki wiążące z formacjami gen. Zielińskiego, które na początku sierpnia wycofały na Lubelszczyznę. Było to związane z przygotowaniami do rozstrzygającej bitwy wojny 1920 r.

W tej bitwie 3 Armia miała osłaniać Lubelszczyznę i wraz z 4 A nacierać na flankę wojsk nieprzyjaciela. Uderzenie rozpoczęła 16 sierpnia i tego dnia przeszła średnio po 45 km, zdobywając Włodawę i Wohyń, rozbijając Grupę Mozyrską. 17 sierpnia zniszczyła 58 DS i część pomniejszych jednostek, podchodząc pod Brześć i odbijając Białą Podlaską. Następnego dnia kontynuowała ofensywę, do momentu otrzymania rozkazów nr 8875/III i 8885/III, zgodnie z którymi Front Środkowy został zreorganizowany - 3 A została przesunięta na Chełmszczyznę i Lubelszczyznę do walki z Budionnym, a z części jej oddziałów utworzono nową, trzecią już 2 Armię.

Kontrofensywa wieprz 1920.png
Bitwa komarow 1920.png

3 A została zreorganizowana i od 26 sierpnia dowodził nią dotychczasowy dowódca 5 A, gen. ppor. Władysław Sikorski. 25 sierpnia ruszyła w kierunku Zamościa, który osiągnęła 29 sierpnia. Niewielka załoga (kilka batalionów i ukraińska 6 DS) stawiała zaciekły opór, co pozwoliło 3 Armii i grupie gen. Hallera z 6 Armii na wzięcie w kleszcze 1 Armię Konną. Udało jej się uciec, lecz doznała tak ciężkich strat (jak np. w bitwie pod Komarowem), że do końca wojny nie osiągnęła pierwotnej sprawności bojowej i dowództwo polskie mogło spokojnie planować kolejne operacje.

12 września zagon na Kowel, odcinający dowództwo 12 A od oddziałów, rozpoczął ofensywę 3. i 6. armii na froncie południowym. Grupa gen. Krajowskiego (7 i 18 DP, oddziały białoruskie) zdobyła Kowel, powodując odwrót przeciwnika nad Styr. Również grupa gen. Żeligowskiego (10 DP i brygada kozacka) poczyniła postępy, zdobywając Sokal, następnie Brody, Beresteczko i kierowała się na Krzemieniec. Oddziały 12 A i 1 AK próbowały stawić opór nad Horyniem, ale ostatecznie wycofały na Słucz i Uborć. Grupa gen. Krajowskiego wspomogła też oddziały walczące na północnym odcinku frontu 26 września zdobywając Pińsk, lecz było to już po rozwiązaniu 3 Armii rozkazem z 23 września.

4 października 3 Armia została reaktywowana i jej dowódcą został ponownie gen. Sikorski. Swoimi siłami wiązała armię litewską (2 i 3 DP) na odcinku od granicy z Niemcami do Oran. 8 października 1 DLB upozorowała bunt i następnego dnia zajęła Wilno. Polska formalnie odżegnywała się od akcji gen. Żeligowskiego, w rzeczywistości 3 A osłaniała od zachodu "zbuntowane" jednostki. W związku z tym, że zmalało ryzyko kontrataku litewskiego 9 grudnia NDWP rozwiązało dowództwo 3 Armii, które miało się stać zalążkiem inspektoratu armii.

Dowództwo i skład

Ordre de Bataille
V 19203 VIII 192028 VIII 1920IX 1920X 1920
1 DP Leg.2 Dywizja Piechoty Legionów1 DL-B
4 DP4 DP
6 Siczowa Dywizja Strzelców
7 Dywizja Piechoty17 DP
9 Dywizja PiechotyB Syb.
10 Dywizja Piechoty
18 DP
DJ4 BJ2 Dywizja Jazdy
kombinowana BJ
Grupa gen. Bułak-Bałachowicza
Dońska Brygada Kozaków[a]
Ochotnicza Brygada Kozaków[1][b]dwie brygady Kozaków
Białoruska Armia Narodowa
V dlot2 ew
14 ew
21 en

Obsada personalna dowództwa armii

Uwagi

  1. Brygada płk. Aleksandra Salnikowa
  2. Brygada Wadima Jakowlewa
  3. data nominacji

Przypisy

Bibliografia

  • Norman Davies, White Eagle, Red Star: The Polish-Soviet War, 1919-20, London: Pimlico, 2003, ISBN 83-03-01373-4.
  • Waldemar Jaskulski, Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939), Włocławek: Expol, 2013, ISBN 978-83-60541-09-8.
  • Tadeusz Wawrzyński, Dowództwa armii 1920-1922, „Biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego”, 22, 1999.
  • Mieczysław Wrzosek, Wojny o granice Polski Odrodzonej, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1992, ISBN 83-214-0752-8.
  • Lech Wyszczelski, Wojna o polskie Kresy 1918-1921, Bellona, 2013, ISBN 978-83-11-12866-8.

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
Retreat of 3rd Army of Polish Army from Kiev May 1920.jpg
Retreat of 3rd Army of Polish Army from Kiev June 1920
Kontrofensywa wieprz 1920.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kontruderzenie znad Wieprza (16-26 sierpnia 1920)
Bitwa komarow 1920.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bitwa pod Komarowem - 1920-08-31
PBW June 1920.png
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0