3 Batalion Pancerny

3 Batalion Pancerny

Odznaka batalionu
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1935
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	7 sierpnia[a]
Dowódcy
Ostatni	ppłk Julian Głowacki
Organizacja
Dyslokacja	Warszawa[b]
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	bronie pancerne
Podległość	1 Grupa Pancerna

7TP - czołg podstawowy batalionu

Czołgi 7TP batalionu podczas zajmowania Zaolzia w Czeskim Cieszynie w 1938 roku

Bronie Pancerne Wojska Polskiego w 1939 przed wybuchem II wojny światowej

3 Batalion Pancerny (3 bpanc) – oddział broni pancernych Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej, Polskich Sił Zbrojnych i Armii Krajowej.

W II Rzeczypospolitej batalion był jednostką wojskową istniejącą w okresie pokoju i spełniająca zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów broni pancernej. Spełniał również zadania organizacyjne i szkoleniowe. Stacjonował w warszawie. W 1939, po zmobilizowaniu jednostek przewidzianych planem mobilizacyjnym, został rozwiązany.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W 1933, w garnizonie Warszawa, sformowany został 3 batalion czołgów i samochodów pancernych. Batalion powstał z połączenia 1 dywizjonu samochodowego z 1 batalionem 3 pułku pancernego, który przeniesiony został z Twierdzy Modlin do Warszawy. Dowództwo batalionu miesiło się początkowo przy ul. Górczewskiej 44a, a następnie przeniesione zostało na Marymont, gdzie zajęło obiekty po Szkole Gazowej. Na ulicy Górczewskiej pozostały Warsztaty, natomiast część pododdziałów stacjonowała w Forcie Wola. 26 lutego 1935 jednostka przemianowana została na 3 batalion pancerny. Należał do typu III^[1].

Jesienią 1938 roku czołgi 3 Batalionu Pancernego użyto do zajęcia Zaolzia. W składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Śląsk” znalazł się batalion czołgów lekkich wystawiony przez 3 Batalion Pancerny liczący dwie kompanie wyposażone w 32 maszyny 7TP. Była to pierwsza operacja wojskowa, w której użyto tych maszyn^[2].

15 lipca 1939 na ewidencji batalionu znajdowało się 56 czołgów 7TP, w tym 7 dwuwieżowych oraz 213 samochodów ciężarowych, 31 samochodów specjalnych, 20 samochodów osobowych, 4 ciągniki, 12 przyczep i 102 motocykle. W 1939 batalion stacjonował w Warszawie^[3]

Mobilizacja 1939

3 bpanc był jednostką mobilizującą. W sierpniu 1939, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem czarnym, wystawił:

• batalion czołgów lekkich nr 1 (7 TP)
• kolumnę samochodów osobowych nr 11
• kolumnę samochodów sanitarnych typ I nr 101 (Fiat 621)
• kolumnę samochodów ciężarowych typ I nr 151 (Fiat 621)
• kolumnę samochodów ciężarowych typ I nr 152 (Ursus)
• kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 153 (Berliet) – dowódca por. Jerzy Laskowski
• kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 154 - dowódca por. rez. Ignacy Jabłoński
• kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 155
• polową rozlewnię MPS nr 11

w I rzucie mobilizacji powszechnej

• kolumnę samochodów osobowych Kwatery Głównej NW
• kolumnę samochodów osobowych M.S.Wojsk.
• kolumnę samochodów osobowych nr 12
• kolumnę samochodów osobowych i Sanitarnych w Kraju nr 1
• kolumnę samochodów ciężarowych w Kraju nr 11
• kolumnę samochodów sanitarnych PCK typ I nr 102 (Fiat 614) dowódca: kpt. Stanisław Marczewski.
• kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 156
• czołówka reperacyjna nr 11^[c]

w II rzucie mobilizacji powszechnej

• park stały broni pancernych nr 11^[4][d]
• Ośrodek Zapasowy Broni Pancernych typ I nr 1 w Warszawie

Wymienione wyżej pododdziały przydzielone zostały dowódcom broni pancernych i szefom służby zdrowia poszczególnych związków operacyjnych, a pozostające na obszarze kraju - szefowi służby samochodowej Okręgu Korpusu Nr I.

3 batalion pancerny w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie i Armii Krajowej

Na początku 1940 w Cairanne we Francji, w składzie Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych, zorganizowany został zalążek 3 batalionu pancernego pod dowództwem kpt. Mariana Warpechowskiego. 20 maja zalążek batalionu wszedł w skład Zgrupowania Pancernego pod dowództwem ppłk. dypl. Antoniego Korczyńskiego. Na bazie liczącego cztery bataliony czołgów Zgrupowania Pancernego miała być sformowana brygada czołgów lekkiej dywizji zmechanizowanej. W trzeciej dekadzie maja uzyskano zgodę władz francuskich na organizację Brygady Lekkiej Mechanicznej, wkrótce przemianowanej na 10 Brygadę Kawalerii Pancernej. W skład brygady weszły 1 i 2 bataliony czołgów, które utworzyły pułk czołgów. Zawiązki 3 i 4 batalionu pozostały na południu Francji w składzie Oddziałów Pancerno-Motorowych pod dowództwem gen. bryg. Bronisława Regulskiego. Jednostka nie wzięła udziału w kampanii francuskiej 1940, lecz przegrupowana została nad wybrzeże Atlantyku. 24 czerwca w porcie Saint-Jean-de-Luz została zaokrętowana na MS „Batory” i tego samego dnia ewakuowana do Wielkiej Brytanii.

Renault UE

Na początku sierpnia 1941 w Alyth, w hrabstwie Perthshire (Szkocja), w składzie 1 pułku czołgów, sformowana została kadra III batalionu czołgów. Podstawę dla formowania kadry batalionu stanowił rozkaz Naczelnego Wodza z 27 czerwca 1941, natomiast bazę szwadron czołgów wyłączony ze składu 1 dywizjonu rozpoznawczego. Szwadron był pododdziałem czołgów jedynie z nazwy, gdyż na jego wyposażeniu znajdowały się jedynie transportery opancerzone Renault UE. Zgodnie z etatem kadra liczyć miała 33 oficerów i 109 podoficerów. Rozwinięcie kadry w batalion nastąpić miało po wcieleniu ochotników z Ameryki Południowej.

20 września 1941 1 pułku czołgów przeformowany został w 16 Brygadę Czołgów, a kadra III batalionu czołgów przemianowana na 67 batalion czołgów. 15 stycznia 1942 na ewidencji batalionu znajdowało się 34 oficerów i 587 szeregowców.

13 sierpnia 1942 16 Brygada Czołgów przeformowana została w 16 Brygadę Pancerną, a 67 batalion czołgów w 3 pułk pancerny.

Jesienią 1941 w okupowanej Warszawie byli żołnierze służby stałej i rezerwy 3 batalionu pancernego zorganizowali w konspiracji oddział broni pancernej, który otrzymał nazwę VI Zgrupowania III Rejonu I Obwodu Śródmieście. Batalion walczył w powstaniu warszawskim. 20 września 1944 włączony został w skład 72 pułku piechoty AK.

Żołnierze batalionu

Dowódcy

• mjr dypl. Marian Strażyc (19 XII 1933 – 6 VI 1934)
• ppłk Rudolf Kostecki (7 VI – 21 XII 1934)
• ppłk Eugeniusz Wyrwiński (22 XII 1934 – IX 1935)
• ppłk dypl. Karol Hodała (IX 1935 – IX 1937)
• ppłk Andrzej Meyer (IX 1937 – 1939)
• mjr Julian Głowacki^[5] (1939)

dowódcy w PSZ

• kpt. Marian Warpechowski (1940)
• kpt. Marian Żebrowski (1941)
• mjr Bolesław Sokołowski
• mjr Bronisław Brągiel p.o. (do 20 IX 1942)
• mjr Stefan Golędzinowski ps. „Golski” (1942–1944)

Organizacja i obsada personalna w 1939

Obsada personalna batalionu w marcu 1939 roku^[6][e]:

Żołnierze 3 batalionu pancernego – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[8]

Symbole batalionu

Znaki taktyczne malowane na czołgach lekkich i rozpoznawczych^[f]

Znaki taktyczne malowane na pojazdach pancernych^[g]

Sztandar

Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 25 marca 1938 nadano batalionowi sztandar. Jak wszystkie sztandary broni pancernych, posiadał on ujednoliconą prawą stronę płatu. Zamiast numeru oddziału, na białych tarczach między ramionami krzyża kawaleryjskiego występował Znak Pancerny^[11]. Znak ten umieszczony był również na przedniej ściance podstawy orła.

Na lewej stronie płatu sztandaru umieszczono^[12]:

• w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej
• w lewym górnym rogu – wizerunek św. Michała
• w prawym dolnym rogu – godło Warszawy
• w lewym dolnym rogu – odznaka honorowa 3 batalionu pancernego

Uroczyste wręczenie sztandaru odbyło się 26 maja 1938 na Polu Mokotowskim w Warszawie. Sztandar wręczył reprezentujący Prezydenta RP i Naczelnego Wodza – minister Spraw Wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki.

W 1939, przed przekroczeniem granicy rumuńskiej, sztandar spalono^[13].

Odznaka pamiątkowa

Wzór odznaki zatwierdzony został Dz.Rozk.MSWoj. nr 16 poz. 192 z 14 grudnia 1937. Stanowił ją srebrny krzyż maltański pokryty czarną emalią. Pośrodku sylwetką czołgu na pomarańczowym tle otoczona kołem zębatym, wymiary 41,5 x 41,5 mm^[14].

Do odznaki był dołączany specjalny dyplom. U góry pod napisem 3. BATALION PANCERNY, w części centralnej, widniała miniaturka odznaki, a po jej prawej stronie jej kolejny numer. Poniżej znajdował się czarno-czerwony napis: DYPLOM NA PRAWO NOSZENIA ODZnakI PAMIĄTKOWE) 3. BATALIONU PANCERNEGO, stopień oraz nazwisko i imię żołnierza. Niżej było miejsce na datą i podpis dowódcy batalionu, który nadawał odznaką przed odejściem żołnierza do cywila lub w dniu święta pułkowego^[15].

Brak jest danych o autorze projektu odznaki. Odznaki wykonywane były wersjach: oficerskiej – emaliowanej i żołnierskiej – srebrzonej, bez emalii. Spotykane są również odznaki z emaliowanym na czarno krzyżem, lecz bez pomarańczowego tła.

Znaki taktyczne na czołgach

Czołgi batalionu posiadały specjalne oznakowanie. To okrąg z sylwetką żubra. Kompanie posiadały swoje kolory: biały, żółty i błękitny. Plutonu w kompanii oznaczano dodatkowo jedną, dwiema lub trzema pionowymi kreskami, które u dowódców połączone były u dołu poziomym pasem.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku - organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
• Adam Jońca: Wrzesień 1939 : pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
• Rajmund Szubański, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 37 3 Batalion Pancerny, Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-51-2
• Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918–1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”; Londyn : Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
• Juliusz S. Tym, 1. Dywizja Pancerna. Organizacja i wyszkolenie, Wydawnictwo ZP Grupa Sp. z o.o., ISBN 978-83-61529-27-9
• Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3
• Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 - 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.