3 Pomorska Dywizja Piechoty

3 Pomorska Dywizja Piechoty im. Romualda Traugutta

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1944
Rozformowanie	1962
Nazwa wyróżniająca	Pomorska
Patron	Romuald Traugutt
Tradycje
Nadanie sztandaru	30 maja 1944[1]
Kontynuacja	3 Pomorska Dywizja Zmechanizowana 3 Brygada Zmechanizowana
Dowódcy
Pierwszy	gen. bryg. Stanisław Galicki
Ostatni	płk Jan Piróg
Działania zbrojne
Bitwa o Kołobrzeg
Organizacja
Numer	JW 1253[2][3]
Dyslokacja	Lublin
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	1 Korpus Polski w ZSRR 1 Armia Polska w ZSRR 1 Armia WP (do 1945) Lubelski OW (do 1949) Warszawski OW (do 1951) 9 Korpus Piechoty (do 1952) 9 Korpus Armijny (do 1956) Warszawski OW (do 1963)
Skład	7 pułk piechoty 8 pułk piechoty 9 pułk piechoty 3 pułk artylerii lekkiej
Odznaczenia

3 Pomorska Dywizja Piechoty im. Romualda Traugutta (3 DP) – związek taktyczny piechoty ludowego Wojska Polskiego.

Formowanie

3 Dywizja Piechoty została sformowana w Sielcach w okresie styczeń-marzec 1944 na podstawie rozkazu nr 95 dowódcy 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR z 27 grudnia 1943 według etatów nr 04/500-04/215. 16 marca 1944 dywizja weszła w skład 1 Armii Polskiej w ZSRR.

26 marca 1944 żołnierze dywizji złożyli w m. Lebowo n. Oką uroczystą przysięgę wojskową^[1][4].

Skład organizacyjny

• dowództwo 3 Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta
• 7 Kołobrzeski pułk piechoty
• 8 Bydgoski pułk piechoty
• 9 Zaodrzański pułk piechoty
• 3 pułk artylerii lekkiej (od maja 1945 roku przemianowany na 5 pułk artylerii lekkiej)
• 3 samodzielny dywizjon przeciwpancerny
• pluton dowodzenia dowódcy artylerii
• 3 samodzielny szkolny batalion piechoty
• 4 samodzielny batalion saperów
• 3 samodzielna kompania zwiadowcza
• 3 samodzielna kompania łączności
• 3 samodzielny batalion sanitarny
• 3 szpital (ambulans) weterynaryjny
• 3 samodzielna kompania chemiczna
• 3 samodzielna kompania samochodowo-transportowa
• ruchomy warsztat taborowo-mundurowy
• 3 piekarnia polowa
• 1942 kasa polowego Banku Polskiego
• oddział informacji dywizji
• 2930 wojskowa stacja pocztowa

Działania bojowe

W styczniu 1944 3 Dywizja Piechoty przegrupowana została w rejon Smoleńska, gdzie weszła w skład 1 Armii WP. W jej składzie uczestniczyła w wyzwoleniu ziem polskich oraz w operacji berlińskiej.

Szlak bojowy rozpoczęła od walk na przyczółku warecko-magnuszewskim w sierpniu 1944.

Niosąc we wrześniu 1944 pomoc powstańczej Warszawie, walczyła na przyczółku czerniakowskim (z 873 żołnierzy, którzy przeprawili się na lewy brzeg Wisły, zginęło 485).

W styczniu 1945 uczestniczyła w walkach o Warszawę, zdobyła Bydgoszcz, przełamała Wał Pomorski w rejonie Jastrowia oraz brała udział w zdobywaniu Kołobrzegu^[1].

Po ustawieniu słupów granicznych nad Odrą, dywizja zakończyła szlak bojowy walkami na polach Brandenburgii. 4 maja osiągnęła Neuwerder^[1].

Rozkazem Nr 078 Naczelnego Dowództwa Armii Czerwonej z dnia 4 maja 1945 r. otrzymała nazwę wyróżniającą „Pomorska”^[5][6].

Na podstawie rozkazu Nr 130 Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego z 21 maja 1945 roku dywizja została odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu II klasy.

W końcu maja 1945 jednostki 3 Dywizji Piechoty rozpoczęły drogę powrotną do kraju.

Okres powojenny

W czerwcu 1945 roku po zakończeniu służby okupacyjnej w Niemczech dywizja powróciła do kraju. Weszła w podporządkowanie Okręgu Wojskowego Lublin^[7]. Jej sztab rozlokował się w Lublinie. Wojska dywizji zostały wykorzystane do walki ze zbrojnym podziemiem (w tym do walki z UPA).

W związku z ogólną reorganizacją Wojsk Polskiego rozkazem Nr 046/Org. Naczelnego Dowódcy WP z 27 lutego 1946, dowódca Okręgu Wojskowego Nr VII – do dnia 31 marca 1946 przeniósł dywizję istniejącą według etatów 04/500 – 04/512 – na etaty Nr 2/50 – 2/56 o stanie osobowym 5197 wojskowych i 35 kontraktowych. Część „wojennych” oddziałów rozformowano (m.in. batalion szkolny, kompanię zwiadu, batalion sanitarny).

Od 26 lutego do 14 czerwca 1946 Dywizja Piechoty ponownie przystąpiła do akcji przesiedlania ludności ukraińskiej z powiatu Tomaszów Lubelski.

W połowie czerwca 1946 dowództwo i sztab 3 DP, wspólnie z pododdziałami dowodzenia, dyslokowano z Lublina do Zamościa.

Rozkazem Naczelnego Dowódcy WP Nr 0208/Org. z 22 listopada 1946 przeformowano dywizję na nowe etaty DP typu B (5015 wojskowych i 51 pracowników kontraktowych). Zmniejszono stan osobowy pułków piechoty z 1310 żołnierzy do 1249 żołnierzy. Korekty etatów dokonano rozkazem Naczelnego Dowódcy WP Nr 052/Org. z 17 lutego 1947 (4500 żołnierzy)

W celu wprowadzenia jednolitej struktury organizacyjnej w dywizjach piechoty WP rozkazem Dowódcy Wojsk Lądowych z 30 października 1948 przeprowadzono reorganizację 3 Dywizji Piechoty przenosząc ją na nowe etaty Nr 2/76, 2/77, 2/78, 2/79, 2/80 i 2/81 (o stanie osobowym 3697 wojskowych i 25 kontraktowych).

Na podstawie rozkazu Nr 0046/Org. Ministra Obrony Narodowej z 30 marca 1949 dowódca 3 DP przekazał dowódcy 14 DP 9 pułk piechoty z Hrubieszowa, a od 14 DP przyjął 45 pułk piechoty z Siedlec.

Rozkazem MON Nr 0200/Org. z 14 września 1949 przeformowano 3 Dywizję Piechoty na nowe etaty Nr 2/94 do 2/99 (4050 wojskowych i 28 pracowników kontraktowych). W tym samym czasie sztab dywizji i 20 bł powrócił z Zamościa do Lublina (ul. Uniwersytecka 3).

Medal okolicznościowy 3 DP

awers

rewers

Rozkazem MON Nr 0099/Org. z 2 września 1950 nakazano przeformować dywizję na etat Terytorialnej Dywizji Piechoty. Już w marcu 1951 zrezygnowano z tego zamiaru i przeniesiono dywizję na etaty dywizji piechoty typu B „konna mała”^[8].

Jesienią 1952 dywizja przyjęła w podporządkowanie z rozwiązywanej 25 DP 83 Pułk Piechoty z Chełma. W krótkim czasie 83 pp jednak rozwiązano.

W połowie lat 50. sztab dywizji przedyslokowano z Lublina do Siedlec, by kilka lat później powrócić do Lublina. Jednocześnie rozkaz MON Nr 0026/Org. z 4 września 1956 rozformowuje dywizyjny batalion łączności, a nakazuje przyjąć w podporządkowanie lubelski 53 Batalion Łączności rozformowywanego 9 KA.

Wiosną 1957 roku dywizja została zreorganizowana i otrzymała etaty dywizji piechoty typu B^[9][10]

Na podstawie zarządzenia Nr 023/Org. szefa Sztabu Generalnego WP z 7 marca 1962 roku 3 DP została przeformowana w 9 Dywizję Zmechanizowaną i skadrowana^[11].

Skład i rozmieszczenie (1949)

dowództwo – Zamość

• 7 pułk piechoty – Lublin
• 8 pułk piechoty – Zamość
• 9 pułk piechoty – Hrubieszów
• 5 pułk artylerii lekkiej – Chełm
• 3 dywizjon artylerii przeciwpancernej – Lublin
• 4 batalion saperów – Zamość

W składzie 9 Korpusu Armijnego

dowództwo – Lublin

• 7 pułk piechoty – Lublin
• 8 pułk piechoty – Hrubieszów
• 45 pułk piechoty – Siedlce
• 5 pułk artylerii lekkiej – Chełm
• 3 dywizjon artylerii przeciwpancernej – Hrubieszów
• 18 dywizjon artylerii przeciwlotniczej – Lublin
• 20 batalion łączności – Lublin
• 4 batalion saperów – Tomaszów Maz.

Żołnierze dywizji

Dowódcy dywizji

• gen. bryg. Stanisław Galicki (1 I – 1 XI 1944)
• gen. bryg. Stanisław Zajkowski (1 XI 1944 – X 1945)
• płk Władysław Mikołajczak (cz.p.o. X 1945 – I 1946)
• gen. bryg. Mieczysław Melenas (I 1946 – I 1948)
• płk Leon Sikorski (I – VII 1948)
• ppłk/płk Wilhelm Stanisław Zitta (VII – X 1948)
• płk Narcyz Rudziński (XI 1948 – XII 1949)
• płk Józef Bielecki (I 1950 – VII 1951)
• płk Dymitr Szarówka (VII – IX 1950)
• płk Wacław Zwierzański (IX 1951 – XII 1953)
• płk Michał Pazowski (I 1954 – XII 1955)
• płk Jan Piróg (XII 1955 – XI 1956)
• płk Jan Wyderkowski (XI 1956 – I 1958)
• płk dypl. Florian Siwicki (I 1958 – III 1961)
• płk Jan Piróg (III 1961 – III 1962)

Oficerowie sztabu dywizji

• Henryk Antoszkiewicz

Sztandar dywizji

Sztandar dywizyjny ufundowany został przez Związek Patriotów Polskich i wreczony 30 maja 1944 roku w Przebrażu koło Kiwerc. W czasie uroczystości gen. Zygmunt Berling wręczył sztandar gen. Stanisławowi Galickiemu. Dowódca dywizji złożył w imieniu żołnierzy przyrzeczenie: „Przyrzekam, że sztandar ten nigdy nie wypadnie z naszej ręki...”. W uroczystości wzięła udział delegacja KRN^[12].

Opis sztandaru:
Płat o wymiarach 101 × 92 cm, obszyty z trzech stron żółtą frędzlą, przymocowany do drzewca za pomocą pręta stalowego i dziewięciu kółek. Drzewce z jasnego, politurowanego drewna z dwóch części skręcanych za pomocą okuć stalowych. Głowica w kształcie orła wspartego na cokole skrzynkowym z napisem: „3 Dywizja Piechoty im. R. Traugutta”. Wstążka Orderu Krzyża Grunwaldu przyszyta przy płacie sztandaru^[12].

Strona główna:
Czerwony krzyż kawalerski, pola między ramionami krzyża białe. Pośrodku aplikowany i haftowany białą nicią orzeł w otoku wieńca laurowego. Wieniec aplikowany z żółtego jedwabiu i haftowany żółtym i brązowym jedwabiem. Na ramionach krzyża haftowane białą nicią napisy: „HONOR I OJCZYZNA” i „ZA NASZĄ I WASZĄ WOLNOŚĆ”. Na białych polach haftowane ponad gałązkami lauru białą nicią cyfry i inicjały pułków wchodzących w skład dywizji: „7 P.P.”; „8 P.P.”; „9 P.P.” i „3 P.A.L.”^[12].

Strona odwrotna:
Czerwony krzyż kawalerski. Poła między ramionami krzyża białe. Pośrodku, na aplikowanym białym kole, haftowana podobizna Romualda Traugutta, w otoku wieńca laurowego, haftowanego jak na stronie głównej. Pod wizerunkiem, w półokrąg, haftowany białą nicią napis: „3 DYWIZJA PIECHOTY IM. R. TRAUGUTTA”. Na dwu białych polach haftowane białą nicią daty: „1863”; „1944.26.III”^[a] oraz gałązki laurowe^[12].

Tradycje

Pomnik w Ostrołęce upamiętniający walki Dywizji na przyczółku warecko-magnuszewskim

Tablica upamiętniająca 3 Pomorską Dywizje Piechoty im. Romualda Traugutta i jej walki o wyzwolenie Warszawy w 1944 r., znajdująca się w Al. Jerozolimskich w Warszawie

Tradycje 3 Dywizji Piechoty kontynuowała 3 Brygada Zmechanizowana Legionów im. Romualda Traugutta z Lublina, wchodząca w skład 1 Warszawskiej Dywizji Zmechanizowanej im. Tadeusza Kościuszki.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Wanda Bigoszewska, Henryk Wiewióra: Sztandary ludowego Wojska Polskiego 1943 – 1974. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1974.
• Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej, T. 1, Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego: formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek piechoty. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1965.
• Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
• Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.