3 Pułk Piechoty Legionów

3 Pułk Piechoty Legionów

Odznaka 3 Pułku Piechoty Legionów
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1918 i 1944
Rozformowanie	1939 i 1945
Nazwa wyróżniająca	Legionów
Tradycje
Święto	30 września
Nadanie sztandaru	30 września 1924
Dowódcy
Pierwszy	mjr Józef Szczepan
Ostatni	ppłk dypl. Jan Berek
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Mołodecznem (1–3 VII 1919) bitwa pod Borysowem (VIII-X 1919) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Jarosław, Nisko
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	2 DP Leg.

3 Pułk Piechoty Legionów (3 pp Leg.) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP (1918–1939) i Armii Krajowej (1944–1945).

Oddział został utworzony po wybuchu I wojny światowej z żołnierzy rozwiązanego wcześniej Legionu Wschodniego, uzupełnionego ochotnikami ze Śląska i Galicji. Uczestniczył w działaniach wojennych już od października 1914 roku, brał udział między innymi w bitwach pod Mołotkowem, Rafajłową, I i II bitwie pod Kostiuchnówką, starciach pod Rarańczą i Kaniowem. Rozbrojony w maju 1918 roku, odtworzony po odzyskaniu niepodległości już na początku 1919 roku. Uczestniczył w wojnie polsko-ukraińskiej lat 1918–1919 i polsko-bolszewickiej 1920 roku.

W okresie międzywojennym wchodził w skład 2 Dywizji Piechoty Legionów. Stacjonował początkowo w Łukowie i Grodnie. Ostatecznie dyslokowany w garnizonie Jarosław.

W trakcie kampanii wrześniowej w składzie Armii Łódź przeszedł szlak bojowy od Wygiełzowa przez Skierniewice, Pogroszew, Umiastów, Ołtarzew i Puszczę Kampinoską do Twierdzy Modlin, gdzie złożył broń 29 września 1939 roku.

Odtworzony w 1944 roku w ramach Armii Krajowej, w składzie 2 DPLeg. AK, przeznaczony został do wykonania Akcji „Burza” w Okręgu Radom-Kielce AK. Rozwiązany ostatecznie wraz z wszystkimi odtworzonymi jednostkami Armii Krajowej w styczniu 1945 roku.

Odtworzenie pułku. Walki o granice 1919 i 1920 roku

Walki o granice

Po odzyskaniu niepodległości odtworzono pułki Legionów. Ponowna organizacja 3 pułku piechoty rozpoczęła się w marcu 1919 roku w Zegrzu. 12 kwietnia niewyszkolony i słabo wyposażony I batalion pułku udał się na front północno-wschodni, gdzie 16 kwietnia nacierał na Lidę. Następnie został skierowany do Wilna, tam odparł rosyjskie natarcie i powrócił do Lidy, gdzie 18 maja dołączył do niego II batalion. Jednocześnie w Zegrzu formował się III batalion, który 21 czerwca 1919 roku skierowano na front galicyjski, gdzie walczył pod Tarnopolem przeciw Ukraińcom. W połowie lipca batalion ten przerzucono do Mołodeczna^[a]. Z początkiem sierpnia 1919 roku po zaciętych walkach pułk zajął Mińsk. W walkach pościgowych uczestniczył II batalion, który doszedł do Samolewicz^[1]. Pod Samolewiczami dołączył III batalion, wskutek czego nieprzyjaciel wycofał się do Borysowa, gdzie utworzył przedmoście. W natarciu na przedmoście wzięły udział wszystkie oddziały pułku i 18 sierpnia 1919 osiągnięto linię Berezyny. Oddziały pułku zajęły Borysów. 10 września kompania szturmowa pułku wraz z II batalionem utworzyły przedmoście na wschodnim brzegu rzeki, gdzie do października toczyły walki obronne. W krótkotrwałych wypadach do lutego 1920 odrzucono Rosjan ponad 25 kilometrów od własnych linii obronnych. W grudniu 1919 jego batalion zapasowy stacjonował w Radomiu^[2]. W czasie majowej ofensywy rosyjskiej pułk obsadzał Berezynę na odcinku Gliwień–Stachów. Równocześnie od 18 maja III batalion wspierał oddziały IV Brygady Legionów. Po zaciętych walkach pod folwarkiem Kimia(biał.)^[3] zmuszono bolszewików do odwrotu.

Początkiem lipca 1920 roku nieprzyjaciel przeszedł na froncie północnym do ponownej ofensywy. 4 lipca 1920 roku pierwsze uderzenie trzech armii rosyjskich zmusiło oddziały 1 Armii Polskiej do odwrotu. 3 pułk piechoty Legionów, zaatakowany przez przeważające siły, opuścił zajmowane stanowiska. W czasie odwrotu pod Warszawę przez Mińsk^[4], Wołkowysk, Białowieżę i Mielnik do Siedlec nocami pułk dokonywał forsownych marszów, a w dzień powstrzymywał napór nieprzyjaciela.

Na przełomie lipca i sierpnia pułk stoczył ciężkie walki pod Swięcicami, Porozowem i nad Narwią, gdzie poniósł duże straty. Po osiągnięciu linii Bugu walczył pod Mielnikiem, gdzie zginęło ponad 100 żołnierzy.

W decydującej bitwie wojny polsko-rosyjskiej 2 Dywizja Piechoty Legionów wchodziła w skład 2 Armii, której zadaniem była obrona Wisły od Karczewa do Dęblina. 3 pułk piechoty Legionów zajmował stanowiska w rejonie Piotrowic. Na odcinku 2 Armii w okresie bitwy warszawskiej panował spokój. Nieprzyjaciel nie zdążył rozwinąć się do natarcia, gdyż uderzenie znad Wieprza zmusiło bolszewików do panicznej ucieczki. 3 pułk piechoty przerzucono wówczas pod Krasnystaw, gdzie w rejonie Grabowiec–Hrubieszów walczył z oddziałami kawalerii Budionnego. Po zajęciu Hrubieszowa przeszedł do Zamościa, gdzie został uzupełniony i zreorganizowany. 23 września wysłany na front północny, wziął udział w pościgu za nieprzyjacielem rozbitym w bitwie niemeńskiej.

Po zajęciu Wilna przez generała Żeligowskiego, pułk ubezpieczał granicę polsko-litewską na odcinku Olkieniki–Druskieniki do kwietnia 1921 roku.

Okres międzywojenny

Organizacja i wyposażenie

Browning wz. 1928, podstawowa broń maszynowa pułków piechoty w 1939 roku

Od 17 kwietnia 1921 roku pułk tymczasowo stacjonował w Grodnie. 6 listopada tego roku przeszedł do Suwałk, a 14 maja następnego roku do Łukowa. 2 października 1922 roku pułk przeniesiony został do Jarosławia z wyjątkiem II batalionu, który został detaszowany w Nisku^[5].

Organizacyjnie wchodził w skład 2 Dywizji Piechoty Legionów^[6]. Składał się z: dowództwa, batalionu sztabowego, trzech batalionów piechoty i kadry batalionu zapasowego do 1924 roku, kiedy to zlikwidowano batalion sztabowy i kadrę batalionu zapasowego. Wprowadzono wtedy drużynę dowódcy pułku i plutony specjalne – pionierów i łączności.

27 października 1927 roku II batalion został przeniesiony z Niska do Jarosławia^[5].

Reorganizacja 1930 roku wprowadziła: dowództwo, kwatermistrzostwo z kompanią administracyjną, trzy bataliony piechoty (każdy po trzy kompanie strzeleckie i jedna kompania ckm) oraz oddziały specjalne: łączności, pionierów, artylerii piechoty (dwa działa 75 mm) i zwiad konny. W 1938 roku sformowano oddział zwiadu: pluton zwiadowców konnych i pluton kolarzy.

Pułk należał do typu I (normalnego), jego stan etatowy wynosił: 56 oficerów, 198 podoficerów i 1200 szeregowych. Etat posiadało również 88 koni. Stany osobowe pułku były zmienne w zależności od wcielenia rekrutów i zwolnienia szeregowych po odbyciu służby. Pułk szkolił rekrutów na potrzeby Korpusu Ochrony Pogranicza, posiadał też kompanię dla tzw. spóźnionych. W trakcie poboru zdarzały się przypadki spóźnionego stawiennictwa do armii. W związku z tym na terenie każdego Okręgu Korpusu organizowane były tzw. kompanie dla opóźnionych. W DOK X taka kompania znajdowała się w 3 pp Leg.^[7].

W latach trzydziestych wprowadzano sukcesywnie karabiny Mauser wz. 98. Do 1936 roku przezbrojono pułk w broń maszynową: erkaemy Browning wz. 28 i cekaemy Browning wz. 30. Wiosną 1939 roku pułk otrzymał karabiny przeciwpancerne Ur.

Wyszkolenie

Tradycje legionowe nakładały szczególną dbałość o wyszkolenie żołnierzy. Szkolenie obejmowało indywidualną pracę z rekrutami, doskonalenie szeregowych starszego rocznika i doskonalenie dowódców wszystkich szczebli. Szkolenie indywidualne odbywało się w garnizonie. Po zakończeniu szkolenia podstawowego odbywały się ćwiczenia letnie, organizowane na szczeblu dywizyjnym obozy szkoleniowe piechoty i koncentracje ogólne 2 DP Leg. Rejon ćwiczeń z reguły osiągano marszem pieszym. Podczas ostatnich ćwiczeń przed wybuchem wojny pododdziały ćwiczyły działania nocne i sposoby walki z bronią pancerną.

Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej^[8], pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza^[9].

W pułku zorganizowano też specjalną kompanię dla opóźnionych, która szkoliła rekrutów dla potrzeb całego DOK. Żołnierze ci wcześniej z różnych przyczyn opóźnili swoje stawiennictwo w macierzystej jednostce.

Wychowanie obywatelskie

Założenia wychowania obywatelskiego przewidywały, że po odbyciu służby żołnierz będzie czynny społecznie w życiu państwa i narodu. Za szczególnie ważne zadanie uważano opanowanie przez strzelców elementarnych umiejętności pisania, czytania i liczenia. Ze względu na wysoki odsetek analfabetów wśród poborowych organizowano żołnierskie szkoły początkowe. Program nauczania zawierał skrócony zakres szkoły powszechnej oraz wiadomości o prawach i obowiązkach żołnierza i obywatela. W świetlicach pododdziałowych odbywały się pogadanki i wykłady oficerskie, słuchano radia i wyświetlano filmy. W 1939 roku zwrócono szczególną uwagę na podniesienie morale wojska wobec zagrożenia wojennego.

Szczególną rolę wychowawczą pełniły uroczystości wojskowe, narodowe^[10] i kościelne^[b], przy czym wyjątkowe znaczenie miały uroczystości związane z kultywowanymi w pułku tradycjami legionowymi. Przysięga wojskowa zawsze odbywała się z zachowaniem praw wyznaniowych rekrutów. W trakcie święta pułku odczytywano rozkaz dowódcy pułku, wręczano nagrody, odznaki strzeleckie oraz odznaki pułkowe, odbywał się przegląd pododdziałów i defilada, wieczorem uroczysta akademia w kasynie garnizonowym.

Wojna obronna 1939

Pułk walczył w składzie 2 DPLeg^[15].

Pułk walczył w składzie 2 DPLeg^[16].

Tereny działania pułku we wrześniu 1939

Mobilizację alarmową przeprowadzono w dniach 27–29 sierpnia 1939 roku. Po jej zakończeniu, tuż przed wyruszeniem na front, dokonano zaprzysiężenia. Oddziały przetransportowano w rejon Pabianic. 1 września 3 pułk piechoty Legionów skoncentrowano w rejonie Czestaków–Zelów–Buczek. 2 września przeszedł w rejon Łasku i pozostawał w odwodzie dywizji.

5 września walczył na głównej linii oporu Armii „Łódź” w rejonie lasu Zygmuntowa – Murzynek i miejscowości Wygiełzów. Po ciężkich walkach pułk oderwał się od nieprzyjaciela i powrócił w rejon Łasku. 6 września nastąpił odwrót w rejon lasu Kolumna i Wronowice, gdzie 2 DP Leg. przeszła do obrony. Pułk, wzmocniony II dywizjonem 2 pal, zajął pozycje obronne na zachodnim skraju lasu, na odcinku Rembów-Wola Stryjewska. Około godziny 16.00 pod Łask podeszła niemiecka 17 DP, której czołowe oddziały po godzinnej walce złamały opór dywizyjnej kompanii kolarzy i 92 kompanii czołgów. Jednak główne siły niemieckiej 17 DP nie podeszły pod przedni skraj obronny pułku i nie podjęły walki.

Dowódca 2 DP Leg, biorąc pod uwagę fakt, że dywizja nie była związana walką z nieprzyjacielem, zdecydował się na przegrupowanie nocą z 6 na 7 września w rejon Konstantynów-Srebrna. Stosownie do tej decyzji pułk wycofywał się nocą przez Poleszyn, Dobroń, Kudrowice, osiągając rzekę Ner pod Konstantynowem. 8 września pułk przekroczył rzekę Mrogę i obsadził obronnie odcinek Kamień–Głowno. Tego dnia wieczorem płk Edward Dojan–Surówka opuścił dywizję i przestał nią dowodzić. W tym czasie 3 pp Leg. znów znajdował się w odwrocie, kierując się na Skierniewice i po nocnym marszu osiągnął 9 września las Ruda. 10 września przemaszerował przez Skierniewice i na linii Rawki nawiązał styczność z nieprzyjacielem. Następnie nocnym marszem przez Franciszków, Golę i Wiskitki skierował się na Warszawę. 12 września pod Błoniem i Święcicami stoczył bój z nieprzyjacielem zakończony udanym kontrnatarciem na Pogroszew, kontynuując następnie marsz na Ożarów w kierunku Warszawy.

Bitwa pod Umiastowem i Ołtarzewem

O świcie 12 września pułk zajmował stanowiska na lewo od szosy Błonie–Ołtarzew, w kierunku Białut.

Rano w rejonie Białut pułk zorganizował natarcie na Pilaszków i Borzęcin Duży. Na przedpolach Borzęcina natarcie załamało się, a pułk utracił łączność z resztą oddziałów dywizji. Łączność odzyskano około godz. 14.00 i pułk otrzymał rozkaz wykonania uderzenia na osi Witki-Pogroszew-Umiastów. Szosą warszawską miał prowadzić atak II batalion 4 ppLeg na kierunku Ołtarzew-Ożarów. Odwód stanowił 2 pp Leg. Pozostałe siły 4 pp Leg. zostały skierowane do Błonia celem osłony natarcia 2 DP od zachodu.

Termin rozpoczęcia natarcia wyznaczono na godzinę 16.00; miało ono ruszyć łącznie z natarciem 8 DP. Na czas natarcia podporządkowano pułkowi II batalion 4 pp Leg. 3 pp miał w pierwszej linii dwa bataliony: I na lewym i III na prawym skrzydle, odwodowy II batalion posuwał się za lewym skrzydłem pułku. II batalion 4 pp podczas akcji nie otrzymał żadnych rozkazów od ppłk. Berka z powodu braku łączności. Wsparcie natarcia zapewniał II i III dywizjon 2 pal Leg. oraz część III dywizjonu 3 pal Leg.

Natarcie ruszyło z dużym opóźnieniem dopiero o godzinie 18.30. Przygotowanie artyleryjskie prowadzone przez II i III dywizjon 2 pal Leg oraz część III dywizjonu 3 pal Leg szybko przerwano z braku amunicji. Na drodze natarcia pułk natrafił na tylne ubezpieczenie niemieckie, które zlikwidowano. Około 22.00 zdobyto dwór Pogroszew, gdzie pułk otrzymał rozkaz przerwania natarcia^[f]. W zajętym rejonie pułk spędził całą noc. Podporządkowany pułkowi II batalion 4 pp Leg., bez łączności z ppłk. Berkiem, ruszył do natarcia w kierunku Ołtarzewa, nie napotykając oddziałów niemieckich. W nocy dowódca batalionu zatrzymał swoje pododdziały w Płochocinie celem nawiązania łączności z dowództwem dywizji.

Rano 13 września generał Wiktor Thommée podjął decyzję wycofania swych wojsk do Modlina i około godziny 8.00 2 DP Leg. wznowiła natarcie. Oddziały otrzymały rozkaz posuwania się naprzód bez oglądania się na sąsiadów, aż do osiągnięcia punktu zbornego dywizji, na który wyznaczono Żoliborz.

3 pp Leg. około 9.00 uderzył wzdłuż drogi przez Pogroszew na Umiastów. W pierwszym rzucie nacierały dwa bataliony:

• I – mjr. T. Danilewicza – obejmował drogę^[17],
• III – mjr. M. Fastnachta^[g] – z prawej strony drogi,
• 2 baon znajdował się w odwodzie i posuwał za lewoskrzydłowym I batalionem.

Natarcie wspierały 2 i 3 bateria 2 pal Leg.^[18]. Rozwijało się powoli w silnym ogniu artylerii niemieckiej, a około południa całkowicie utknęło. Ppłk. Berek otrzymał wiadomość, że nieprzyjaciel posuwa się przez Truskaw na zachód, co zagroziło odcięciem drogi odwrotu do Modlina. Drugi, odwodowy batalion pułku skierowano do Borzęcina Dużego z zadaniem osłony na tym kierunku.

II batalion 4 pp Leg. kpt. E. Sikorskiego wtargnął do Ołtarzewa, gdzie napotkał opór oddziałów SS-Leibstandarte Adolf Hitler. Doszło do zaciętych walk wręcz, które doprowadziły do obustronnych krwawych strat. Natarcie to również utknęło. Tymczasem na tyłach polskiej 2 DP Leg. niemiecki 12 pp, wsparty dywizjonem 31 pułku artylerii, zajął Błonie.

Około godziny 13.00 dowódca 2 DP Leg. płk dypl. Antoni Staich powziął decyzję oderwania się od nieprzyjaciela i rozpoczęcia odwrotu do Modlina (w tym czasie również nadszedł podobny rozkaz gen. Thomméego^[19]). Rozkazy wykonawcze nie dotarły jednak do wszystkich oddziałów, a samo oderwanie się od nieprzyjaciela wojsk związanych walką przeciągnęło się w czasie.

O godzinie 15.00 ruszyło przygotowywane od rana natarcie niemieckiej 4 Dywizji Pancernej. Niemiecki 35 pułk czołgów uderzył na polski 3 pp Leg. w rejonie Pogroszewa, a wzdłuż szosy w rejonie Ołtarzewa nacierał niemiecki 12 pułk strzelców na II batalion 4 pp Leg. i resztki odwodowego 2 pp Leg. Czołgi niemieckie, wychodzące ławą z Umiastowa, przejechały na całej szerokości frontu 1 kompanii i III batalionu 3 pp Leg, przełamały polskie linie i przeniknęły na tyły. W walkach tych całkowicie rozbito III batalion pułku, a jego dowódca – mjr M. Fastnacht, dostał się do niewoli. Ciężkie straty poniósł również I batalion. Jedynie II batalion mjr. Żwirskiego pozostał w całości.

Obrona Twierdzy Modlin

Fort I Twierdzy Modlin, miejsce walk żołnierzy pułku w dniach 18-20 września 1939 roku

Oddziały pułku ostrzeliwane ogniem artylerii oderwały się od nieprzyjaciela i po południu 13 września wraz ze zgrupowaniem 2 DP Leg. podążyły przez Puszczę Kampinoską w kierunku Twierdzy Modlin. Nad ranem 14 września dotarły do Kazunia, gdzie II batalion podporządkowano czasowo 2 pp Leg.^[20]. 16 września pułk zajął odcinek obronny „Modlin-Twierdza”^[21]. 20 września, wobec pogarszającego się położenia ogólnego dokonano reorganizacji odcinków obronnych^[22]. W związku z tym 21 września pułk wraz z 4 batalionem marszowym 32 pułku piechoty przejął pododcinek „Modlin-Twierdza” i walczył do 29 września, do chwili kapitulacji twierdzy.

Pododdziały formowane przez 3 pp Leg.

Batalion marszowy 3 pp Leg.

Batalion sformowano z nadwyżek osobowych powstałych w trakcie mobilizacji. Ze względu na sytuację na froncie użyto go w obronie linii Sanu pod Jarosławiem. 10 września 1939 pozycje obronne na linii Sanu pod Jarosławiem zajmowało zgrupowanie „Jarosław” ppłk. Jana Wójcika, w którego składzie znalazł się batalion marszowy 3 pp Leg. Zgrupowanie osłaniało odwrót 10 Brygady Kawalerii. Około godziny 22 dowódca batalionu marszowego 3 pp Leg. otrzymał rozkaz wzmocnienia obrony mostu na Sanie w Radymnie. Do realizacji zadania wydzielił 3 kompanię strzelecką wraz z 3 plutonem karabinów maszynowych (bez broni ciężkiej). Kompania dotarła przez Surochów i Wietlin do Wysocka i 11 września zmuszona została do wycofania się w kierunku wsi Łazy i Laszki, gdzie prowadziła działania opóźniające. W ich trakcie uległa rozproszeniu.

2 kompania strzelecka broniła linii Sanu pod Leżachowem. Reszta batalionu marszowego znajdowała się w odwodzie zgrupowania „Jarosław” na wschód od Koniaczowa, obok wzgórza 190 „Mogiła”. W jego skład wchodziła zaledwie 1 kompania strzelców z plutonem karabinów maszynowych (bez broni ciężkiej) i plutony specjalne.

11 września około godziny 11.00 po silnym przygotowaniu artyleryjskim ruszyła do natarcia niemiecka 2 Dywizja Pancerna. W zażartych walkach przełamano polską obronę i około 15.00 rozpoczął się odwrót. W powstałym zamieszaniu rozkaz odwrotu nie dotarł do dowódcy batalionu marszowego 3 pp Leg., jednak rozpoczął on uporządkowany i planowy odwrót z własnej inicjatywy. W jego trakcie dwa samoloty niemieckie z małej wysokości zaatakowały zwarte oddziały, które poszły w rozsypkę i w całości już się nie zebrały.

Dowódca batalionu – por. rez. Michał Górski

1 kompania – ppor. rez. Karol Rybowicz

• 1 pluton – ppor. rez. Stanisław Sobecki
• 2 pluton – ppor. rez. Andrzej Mieczysław Bazanowski
• 3 pluton – nieustalony

2 kompania – nieustalony

3 kompania – nieustalony

kompania karabinów maszynowych – ppor. rez. Henryk Kaliński

Pozostałości zgrupowania „Jarosław” skierowały się do lasów na północ Radawy, gdzie 13 września ponownie je zbombardowano. Do 17 września kluczyły w lasach Puszczy Różanieckiej. Wobec beznadziejnej sytuacji zniszczono tam pozostały sprzęt, a oddział rozwiązano.

Batalion zbiorczy Ośrodka Zapasowego 2 DP Leg.

Pozostałości Ośrodka Zapasowego 2 DP Leg. wycofano wcześniej z Jarosławia do Lubaczowa, skąd 12 września dotarły do Bełżca. Z różnych luźnych grup sformowano tam zbiorczy batalion osłonowy Ośrodka Zapasowego. W jego skład weszły między innymi resztki batalionu marszowego 3 pp Leg. Batalion posiadał pluton ciężkich karabinów maszynowych na taczankach. Osłaniając wycofujący się na Rawę Ruską Ośrodek Zapasowy, odrzucił w lesie między Bełżcem a Lubyczą Królewską niemiecki oddział rozpoznawczy. Umożliwiło to wycofanie się Ośrodka w kierunku Mostów Wielkich i Kamionki Strumiłowej do lasów w rejonie Brodów. 16 września batalion wraz z Ośrodkiem rozpoczął marsz z Brodów przez Podkamień w kierunku Tarnopola. Rano 18 września w miejscowości Załoźce polskie oddziały otoczono i rozbrojono.

Dowódca Ośrodka Zapasowego – mjr Kazimierz Nizieński

Dowódca batalionu zbiorczego – kpt. Tadeusz Dawidowicz

• 1 kompania – por. Mieczysław Maroszek
• pluton karabinów maszynowych na taczankach – ppor. rez. Krokosz.

Symbole pułku

Sztandar 3 pp Leg. – strona lewa.

Sztandar 3 pp Leg. – strona prawa.

Sztandar pułku

Pierwszy sztandar pułk otrzymał w 1915 roku w Czerniowcach z inicjatywy węgierskich ochotników służących wówczas w jednostce. Drugą chorągiew ufundowało w styczniu 1917 społeczeństwo Podhala. Sztandary te utracono pod Rarańczą 15 lutego 1918, wpadły w ręce wojsk austro-węgierskich. Trzeci z kolei sztandar pułk otrzymał w dziesiątą rocznicę powstania.

27 września 1923 Prezydent RP zatwierdził chorągiew pułku^[24]. Chorągiew, ufundowana przez miasta Ostrowiec Świętokrzyski i Opatów, wręczona została 30 września 1924^[25]. Motywem kolorystycznym obu stron płata był czerwony krzyż maltański na białym tle. W środku prawego płata umieszczono wieniec wawrzynowy z haftowanym srebrnym orłem. Między ramionami krzyża, również w otoku wieńca wawrzynu, znajdował się numer pułku: 3. Środek lewego płata zajmował wieniec wawrzynowy z dewizą: Honor i Ojczyzna. W rogach herby Opatowa, Ostrowca, odznaki pułkowe z czasów Żelaznej Brygady. Na ramionach krzyża nazwy miejscowości i daty związane z tradycjami bojowymi pułku:

• Mołotków 29 października 1914
• Kaniów 11 maja 1918
• Mińsk 9 sierpnia 1919
• Borysów 17 września 1919

Drzewce zwieńczone było srebrną głowicą z orłem, zwróconym głową w lewo, rozchylonymi skrzydłami, siedzącym na podstawie z numerem pułku. Na drzewcu, poniżej podstawy orła umocowana była kokarda z biało-czerwoną wstęgą.

• Na wstędze białej napis: 3 p.p. LEG. NA JEGO 20-lecie
• Na wstędze czerwonej: KOŁO „TRZECIAKÓW” B. ŻOŁN. 3 p.p. L.P.

Od 28 stycznia 1938 chorągiew pułkowa zaczęła być oficjalnie nazywana sztandarem^[26].

W sierpniu 1939 roku sztandaru nie oddano do Ośrodka Zapasowego pułku. Wraz z pułkiem przeszedł cały szlak bojowy. Razem z dokumentami pułkowymi został zakopany w pobliżu cmentarza modlińskiego^[27]. Dalsze jego losy nie są znane.

Święto pułku

Święto pułku przypadało 30 września, w rocznicę wymarszu na front w 1914 roku. Obchodzone było uroczyście, z udziałem zaproszonych gości, wojskowych i cywilnych. Rozpoczynało się mszą polową, po defiladzie odbywał się uroczysty raport, odczytywano rozkaz dowódcy pułku, wręczano nagrody i odznaki strzeleckie oraz odznaki pułkowe. Odbywał się wspólny obiad z udziałem dowódcy, oficerów i zaproszonych gości. Święto kończył festyn i bal oficerski.

Odznaka pamiątkowa

Krzyż Honorowy

Krzyż Kaniowski

W czasie istnienia pułku używano kilku rodzajów odznak^[28]. Początkowo nie istniała odznaka wyróżniająca tylko żołnierzy pułku, używano odznaki II Brygady Legionów Polskich. Uczestnicy bitwy pod Kaniowem nosili Krzyż Kaniowski. W 1916 roku ustanowiono Krzyż Honorowy 3 pułku Legionów Polskich, nadawany do 1917 roku. Krzyż ten zatwierdzono jako odznakę pułkową pod koniec 1921 roku i oficjalnie używano do 1928 roku, do czasu wejścia do użytku nowej odznaki pamiątkowej.

Wzór tej odznaki wraz z regulaminem normował Dziennik Rozkazów MSWojsk. Nr 26 poz. 295 z 1928 roku. Wykonana była w formie krzyża kawalerskiego, połączonego ażurowymi poprzeczkami, na którą centralnie nałożono Gwiazdę Honorową – odznakę pułku z II Brygady Legionów. Była to ośmiopromienna gwiazda, w środku której znajdowała się cyfra pułkowa 3 z wieńcem wokoło (występowały również wersje ze złotą nakładką cyfry 3^[29]). Emaliowana była granatowo, zaś sam krzyż, w gwieździe – na żółto. Kolory nawiązywały do barw piechoty. Na ramionach poziomych krzyża – litery P-P (pułk piechoty). Na ramieniu dolnym litera L (Legionów). Na ażurowych poprzeczkach krzyża maltańskiego, które emaliowane były na biało, nazwy pól bitewnych:

• Mińsk
• Kaniów
• Mołotków
• Borysów.

Odznaka emaliowana, przeznaczona dla oficerów, wykonana była jako wieloczęściowa. Wersja nieemaliowana – jednoczęściowa, sporządzana była z tombaku srebrzonego i oksydowanego.

Legioniści

Dowódcy pułku^[h]

Michał Zabdyr

• mjr piech. Józef Szczepan (28 III 1919 – 17 VII 1920)
• mjr piech. Kazimierz Brożek (18 VII – 18 IX 1920)
• ppłk / płk piech. Michał Zabdyr (20 IX 1920 – 2 X 1929)
• płk piech. Leon Grot (XII 1929 – X 1935)
• płk Mieczysław Łukoski (1935 – 1939)
• ppłk Jan Zygmunt Berek (VII – IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[i]

• ppłk piech. Eustachy Serafinowicz (10 VII 1922 – 1924^[32])
• ppłk piech. Edmund Bohus (1925 – V 1927 → oficer placu Równe)
• ppłk piech. Stanisław I Śliwiński (V 1927 – 28 I 1931 → dowódca 77 pp^[33])
• ppłk piech. Edward Korwin-Kossakowski (28 I 1931^[34] – 7 VI 1934 → dowódca 85 pp)
• ppłk dypl. Stanisław IV Rutkowski (od 7 VI 1934)
• ppłk piech. Jan II Wójcik (X 1937 – VIII 1939 → dowódca OZ 3 DP Leg.)

Kwatermistrzowie

• kpt. piech. Stanisław Michocki (1922 – 1924)
• mjr piech. Konstanty Bilczyński (był w 1925 – V 1927^[35])
• mjr / ppłk piech. Franciszek Sudoł (V 1927 – IV 1928)
• mjr piech. Antoni Balko (IV 1928 – III 1929)
• mjr piech. Piotr Mienicki (VII 1929^[36] – IV 1934^[37])
• mjr piech. Tadeusz Brincken (IV 1934 – IV 1935)
• mjr piech. Kazimierz Nizieński (IV 1935 – 1939)
• kpt. piech. Franciszek Cieślar (IX 1939)

Inni oficerowie pułku

• kpt. piech. Wacław Zbrowski
• kpt. piech. Władysław Frączek
• mjr piech. Jan Świątecki
• mjr dypl. piech. Lucjan Stanek
• mjr / ppłk piech. Kazimierz Brożek
• mjr piech. Czesław Karol Czajkowski
• mjr piech. Jan Świątecki
• mjr piech. Władysław Frączek
• mjr piech. Jarosław Zawałkiewicz
• mjr piech. Antoni Balko
• mjr piech. Czesław Karol Czajkowski
• mjr dypl. łącz. Stanisław Jamka
• mjr piech. Tadeusz Brincken
• mjr piech. Stanisław Wyderka
• mjr piech. Kazimierz Nizieński
• mjr piech. Tadeusz Brincken

• kpt. piech. Antoni Hajzik
• kpt. piech. Tadeusz Pszonczak
• por. piech. Zdzisław Baczyński (1924–1932)
• por. piech. Stanisław Klimek
• por. piech. Franciszek Płatek (dowódca kompanii km)
• por. piech. rez. Mieczysław Stachowski
• ppor. piech. rez. Adam Ciołkosz
• ppor. piech. rez. Adam Wiesław Dołęga-Zakrzewski

Podoficerowie pułku

• Michał Zieliński

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze 3 Pułku Piechoty Legionów odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1919–1920^[38][39].

Ponadto 48 oficerów i 371 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych, w tym 5 trzykrotnie i 35 dwukrotnie^[43].

Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari za walki 1939 r.^[44][45]:

• ppłk Jan Zygmunt Berek – Virtuti Militari IV klasy,
• mjr Tadeusz Danilewicz – Virtuti Militari V klasy,
• mjr Stanisław Żwirski – Virtuti Militari V klasy,
• mjr Mieczysław Andrzej Fastnacht – Virtuti Militari V klasy.

Żołnierze 3 pułku piechoty Legionów – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[46] oraz Muzeum Katyńskie^[47][k][l].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Czesław Czajkowski: Zarys historji wojennej 3-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Eugeniusz Quirini: 3 Pułk Piechoty Legionów. W dwudziestą rocznicę 1914 – 30 IX – 1934. Jarosław: Zarząd Główny „Koła Trzeciaków” w Warszawie, 1934.
• L. Czyżewski: Od Gór Borowskich do Zakroczymia. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1982. ISBN 83-11-06741-4.
• R. Dalecki: Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r. Rzeszów: KAW, 1989, s. 125-126, 144-146, 172-174. ISBN 83-03-02830-8.
• K. Filipow: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921-1939. Piechota. Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, 1995, s. 11-12. ISBN 83-85057-26-9.
• Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina 1939. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1985. ISBN 83-11-07109-8.
• T. Jurga: Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 r. Warszawa: MON, 1975, s. 209-211.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• H. Lewartowski, B. Pochmarski, J.A. Teslar: Szlakiem bojowym Legionów. Krótki zarys organizacyi i dziejów 2 Brygady Legionów Polskich w Karpatach, Galicyi i na Bukowinie. Lwów: Fundusz Wdów i Sierot po Legionistach, 1915.
• W. Lipiński: Walka zbrojna o niepodległość Polski. Warszawa: Wolumen, 1990.
• S. Michalski (pod red.): Encyklopedia Powszechna „Ultima Thule”. Warszawa: 1927-1938.
• W. Pobóg Malinowski: Najnowsza Historia Polityczna Polski tom II. Gdańsk: Graf, 1990.
• płk. dypl. B. Prugar Ketling (pod red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• K. Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990, s. 32-33. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Jan Skłodowski: Rzeczpospolita Rafajłowska. Na szlaku II Brygady Legionów Polskich w Karpatach. Bellona, 2009.
• P. Weingertner: Żelazna Karpacka – II Brygada Legionów Polskich w fotografii. Łódź: 2003.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.

Linki zewnętrzne

• Bitwa ołtarzewska
• Odznaka pamiątkowa 3 pp Leg. w wersji oficerskiej