3 Regiment Pieszy Buławy Polnej Litewskiej

3 Regiment Pieszy
Buławy Polnej Litewskiej
Regiment 1 Pieszy Buławy Polnej Litewskiej
Historia
Państwo I Rzeczpospolita
Sformowanie1775
Tradycje
Rodowódpułk infanterii hetmana polnego Wielkiego Księstwa Litewskiego
Dowódcy
OstatniPaweł Jerzy Grabowski
Działania zbrojne
Wojna w obronie Konstytucji 3 maja
Powstanie kościuszkowskie
Organizacja
DyslokacjaKowno
Rodzaj wojskWojska lądowe
Żołnierze regimentu 1 Buławy Polnej Litewskiej w 1775
Żołnierz 3 pp z czasów wojny polsko-rosyjskiej 1792
Żołnierz 3 pp z czasów wojny polsko-rosyjskiej 1792

3 Regiment Pieszy Buławy Polnej Litewskiej – oddział piechoty armii Wielkiego Księstwa Litewskiego wojska I Rzeczypospolitej.
Inna nazwa: Regiment 1 Pieszy Buławy Polnej Litewskiej

Formowanie i zmiany organizacyjne

Była to jednostka taktyczna składająca się z kilku kompanii piechoty, będąca odpowiednikiem późniejszego pułku piechoty. Nazwa regimentu odzwierciedlała fakt, iż szefem jednostki był każdorazowo hetman polny litewski.

Początkowo w 1717 nazywany "pułkiem infanterii hetmana polnego Wielkiego Księstwa Litewskiego", około 1759 regimentem pieszym buławy polnej Wielkiego Księstwa Litewskiego, w 1776 regimentem 3 buławy polnej Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w 1793 regimentem 3 litewskim[1].

Regiment Pieszy 3 (Regiment 1) Buławy Polnej Litewskiej powstał w 1775 roku w wyniku spieszenia regimentu Dragonii Buławy Polnej[2]?.

W 1776 roku liczył etatowo 220 żołnierzy. Stan faktyczny według „raty marcowej” z 1777 roku wynosił 215 żołnierzy[3]. Regiment składał się ze sztabu, kompanii pułkownika, kompanii sec. pułkownika, kompanii podpułkownika i kompanii sec. podpułkownika[4]. Reformy sejmu czteroletniego przewidywały w 1789 przyrost liczebności wojsk do armii 100 tysięcznej. Etat regimentu przewidywał 2153 osób[5]. Nieco później zmniejszono jej etat do 65 tysięcy. Ten jak i wcześniejsze etaty nie zostały zrealizowane. Nie udało się też rozbudować jednostki do ośmiu kompanii. Powiększono jedynie już istniejące[6]

W 1792 roku etat przewidywał 1440 żołnierzy. W połowie kwietnia jednobatalionowy regiment liczył 724 osoby. We wrześniu służyło rzeczywiście 864 osób. Rozbudowano istniejące kompanie[6]. W sierpniu 1793 roku redukowano wojsko polskie. Etat wynosił 752 żołnierzy, a w rzeczywistości służyło 712 żołnierzy[6]. Etat ten podwyższono i w końcu grudnia 1793 roku etatowy stan regimentu wynosił 1432 żołnierzy, a faktyczny 636[7].

Przy zachowaniu etatu z 1776, nowy zaciąg dla jednostki przewidywał 320 ludzi, co razem miało stanowić 540 żołnierzy w służbie[8]. Stan oddziału w 1792 roku, do czasu przejęcia wojska litewskiego przez konfederację targowicką, wynosił etatowo 1440 żołnierzy, a praktycznie 864[9]. Można przyjąć, że w kwietniu 1794 roku stan regimentu wynosił etatowo 1432 żołnierzy, a faktyczny 673[10].

Regiment posiadał dwa bataliony złożone z 4 kompanii[11]. Jego stan liczebny na dzień 1 sierpnia 1793 wynosił 712 ludzi, a 16 kwietnia 1794 roku około 600[11].

Barwa regimentu

  • Po 1776: wyłogi czarne, guziki złote. Piechota litewska używała rajtroków chabrowych[12].
  • Podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi zielone, guziki złote[12].

Stanowiska

Regiment stacjonował w następujących miejscowościach[1]:

Żołnierze regimentu

Regiment przynależał do Buławy Polnej Litewskiej i do 1791 roku szefowali mu hetmani polni litewscy. Po zniesieniu Buławy Polnej szefem jednostki został w 1792 roku gen. inspektor Paweł Grabowski, którego za czasów konfederacji targowickiej zastąpił hetman polny litewski Szymon Kossakowski, a tego z kolei w 1793 roku Michał Kossakowski[2]?. Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik. Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szefowie posiadali prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów[13]. W 1777 roku w sztabie winno znajdować się poza szefem i regimentsfelczerem: sześciu oficerów - pułkownik, podpułkownik[a], major, regimentskwatermistrz, audytor i adiutant. W regimencie występowało zwiększenie rang tytularnych. Faktycznie każdy z oficerów miał wyższy stopień „w wojsku” niż rzeczywiście pełniony. Początkowo kwatermistrzowie i audytorowie posiadali niższe rangi niż kapitańska. W kompaniach miało być po trzech oficerów: kapitan sztabowy, porucznik i chorąży. Wyjątek stanowiła kompania podpułkownika, w której nie było kapitana. Razem poza szefem i regimentsfelczerem w jednostce powinno być 17 oficerów. Faktycznie było ich 15[6].

W 1792 roku w regimencie służyło czterech sztabsoficerów z nadetatowym podpułkownikiem Buchowieckim, 16 osób średniego i niższego sztabu, 16 oficerów w kompaniach, 44 podoficerów, 12 doboszów, 632 szeregowych, w tym 8 cieśli[6].

Szefowie regimentu[1]?:

Pułkownicy[1]:

  • Brzostowski (starosta orszański 1754, gen. lejtn. 1755),
  • Józef Osipowski (13 lutego 1778) (podkomorzy smoleński 1787),
  • książę Ignacy Giedroyć (1789),
  • Paweł Jerzy Grabowski (1794).

Walki regimentu

3 Regiment Pieszy uczestniczył w 1792 w wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Dowódca: gen. Paweł Jerzy Grabowski. Stan osobowy: 901 ludzi.

Bitwy i potyczki[1]

Uwagi

  1. ↑ Przez cały czas było dwóch podpułkowników, w tym jeden bez gaży[6].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Gembarzewski 1925 ↓, s. 34.
  2. ↑ a b c Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 362.
  3. ↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. XXI.
  4. ↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 362-363.
  5. ↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 344.
  6. ↑ a b c d e f Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 363.
  7. ↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 364.
  8. ↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. XXIII.
  9. ↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. XXIV.
  10. ↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. XXVI.
  11. ↑ a b Ratajczyk i Teodorczyk 1987 ↓, s. 102.
  12. ↑ a b Linder 1960 ↓, s. barwy pułkowe.
  13. ↑ Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. XI.

Bibliografia

  • Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
  • Mariusz Machynia, Valdas Rakutis, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sztab, kawaleria, artyleria, wojska inżynieryjne i piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-7188-239-4.
  • Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
  • Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.

Media użyte na tej stronie

Chorągiew królewska króla Zygmunta III Wazy.svg
Autor: Olek Remesz (wiki-pl: Orem, commons: Orem), Licencja: CC BY-SA 2.5
Chorągiew królewska z okresu panowanie dysastii Wazów (1587-1668) w Polsce
Polish soldier of 3rd Lithuanian Infantry Regiment in 1792.PNG
Polish soldier of 3rd Lithuanian Infantry Regiment in 1792
69. 1 Regiment Pieszy Buławy Polnej Litewskiej.JPG
69. 1 Regiment Pieszy Buławy Polnej Litewskiej
Polish soldiers of 3rd Lithuanian Infantry Regiment in 1792.PNG
Polish soldiers of 3rd Lithuanian Infantry Regiment in 1792