40 Eridani

40 Eridani A
ο² Eri A
Ilustracja
Położenie w gwiazdozbiorze (gwiazda oznaczona ο²)
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Erydan

Rektascensja

04h 15m 16,320s[1]

Deklinacja

−07° 39′ 10,34″[1]

Paralaksa (π)

0,19857 ± 0,00051[1]

Odległość

16,426 ± 0,042 ly
5,036 ± 0,013 pc

Wielkość obserwowana

4,43[1]m

Ruch własny (RA)

−2240,52 ± 0,45[1] mas/rok

Ruch własny (DEC)

−3421,43 ± 0,36[1] mas/rok

Prędkość radialna

−42,32 ± 0,08[1] km/s

Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy

pomarańczowy karzeł

Typ widmowy

K0,5 V[1]

Masa

0,78 ± 0,08[2] M

Promień

0,812 ± 0,017[2] R

Metaliczność [Fe/H]

−0,42 ± 0,04[2]

Wielkość absolutna

5,92[a]m

Jasność

0,4[3] L

Okres obrotu

34–44,5 d[2]

Wiek

6,9 ± 4,7 mld[2] lat

Temperatura

5072 ± 53[2] K

Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół

Centrum Galaktyki

Półoś wielka

10 977 pc[4]

Mimośród

0,5400[4]

Alternatywne oznaczenia
2MASS: J04151651-0739068
Bonner Durchmusterung: BD−07°780
Boss General Catalogue: GC 5138
Katalog Gliesego: GJ 166 A
Katalog Henry’ego Drapera: HD 26965
Katalog Hipparcosa: HIP 19849
Katalog jasnych gwiazd: HR 1325
SAO Star Catalog: SAO 131063
Keid
40 Eridani B
ο² Eri B
ilustracja
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Erydan

Rektascensja

04h 15m 21,786s[5]

Deklinacja

-07° 39′ 29,22″[5]

Paralaksa (π)

~0,19824[5]

Odległość

16,453 ly
5,04 pc

Wielkość obserwowana

9,50[5]m

Ruch własny (RA)

−2228,3 ± 5,1[5] mas/rok

Ruch własny (DEC)

−3377 ± 4,1[5] mas/rok

Prędkość radialna

−21 ± 10[5] km/s

Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy

biały karzeł

Typ widmowy

DA2,9[5]

Masa

0,575 ± 0,018 M[6]

Promień

1,48 R🜨[3]

Wielkość absolutna

10,99[a]m

Jasność

0,013[3] L

Wiek

5,0 ± 1,0 mld lat[7]

Temperatura

16 700[3] K

Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół

składnika A

Półoś wielka

~400 au[3]

Okres orbitalny

~7200 lat[3]

Alternatywne oznaczenia
Bonner Durchmusterung: BD−07°781
Boss General Catalogue: GC 5140
Katalog Gliesego: GJ 166 B
SAO Star Catalog: SAO 131065
40 Eridani C
ο² Eri C
ilustracja
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Erydan

Rektascensja

04h 15m 21,539s[8]

Deklinacja

-07° 39′ 20,72″[8]

Paralaksa (π)

0,19945 ± 0,00032[8]

Odległość

16,353 ± 0,026 ly
5,0137 ± 0,0081 pc

Wielkość obserwowana

11,17[8]m

Ruch własny (RA)

−2239[8] mas/rok

Ruch własny (DEC)

−3419[8] mas/rok

Prędkość radialna

−45 ± 5[8] km/s

Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy

czerwony karzeł

Typ widmowy

M4,5 V[8]

Masa

0,2041 ± 0,0064 M[6]

Wielkość absolutna

12,67[a]m

Jasność

0,022[3] L

Wiek

5,2 ± 1,2 mld lat[7]

Temperatura

3500[3] K

Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół

składnika B

Półoś wielka

6,931 ± 0,05 au[6]

Okres orbitalny

230,09 ± 0,68 roku[6]

Mimośród

0,4300 ± 0,0027[6]

Alternatywne oznaczenia
2MASS: J04152173-0739173
Bonner Durchmusterung: BD−07°781C
Katalog Gliesego: GJ 166 C
DY Eridani

40 Eridani (Keid, Omikron-2 Eridani) – gwiazda potrójna w gwiazdozbiorze Erydanu, odległa od Słońca o około 16,5 roku świetlnego. Wokół głównego składnika krąży planeta.

Nazwa

Tradycyjna nazwa gwiazdy, Keid, wywodzi się od arabskiego ‏القيض‎ al-qaiḍ, co oznacza „skorupy jaj” i, podobnie jak nazwa sąsiedniej gwiazdy Beid („jajo”), nawiązuje do arabskiego wyobrażenia strusiego gniazda[3][9]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna formalnie zatwierdziła użycie nazwy Keid dla określenia 40 Eridani A[10].

Charakterystyka obserwacyjna

Główną gwiazdę układu, 40 Eridani A, można bez problemu dostrzec gołym okiem. W 1783 roku angielski astronom William Herschel odkrył, że nie jest ona gwiazdą pojedynczą. W 1851 roku rosyjski astronom Otto Wilhelm von Struve stwierdził, że ciemniejszy składnik sam jest gwiazdą podwójną. Wreszcie w 1910 r. Henry Norris Russell, Edward Charles Pickering i Williamina Fleming stwierdzili, że składnik B pomimo małej jasności jest białą gwiazdą typu widmowego A. To oznaczało, że musi mieć bardzo małe rozmiary; był to pierwszy odkryty biały karzeł[7].

System 40 Eridani obecnie zbliża się do Słońca w ruchu dookoła Centrum Galaktyki, które obiega po ekscentrycznej orbicie. Za 19 tysięcy lat osiągnie minimalną odległość 4,57 pc (15,5 ly), pojaśnieje wówczas do 4,24m, po czym ponownie zacznie się oddalać[4].

Charakterystyka fizyczna

40 Eridani A

40 Eridani A jest gwiazdą ciągu głównego, pomarańczowym karłem należącym do typu widmowego K0,5. Ma ona niższą temperaturę niż Słońce, około 5070 K[2] i jasność równą 40% jasności Słońca[3]. Gwiazda ma promień około 0,81 promienia Słońca i masę równą 0,78 masy Słońca[2]. Charakteryzuje ją aktywność magnetyczna przejawiająca się w cyklu trwającym 10,1 roku, podobnym do cyklu słonecznego[11].

40 Eridani BC

40 Eridani to rozległy układ potrójny. Parę gwiazd 40 Eridani BC dzieli od głównej gwiazdy A odległość kątowa równa 83,7 sekundy kątowej (pomiar z 2016 r.)[12], co odpowiada odległości w przestrzeni około 400 au[3]. Okres orbitalny tego układu jest oceniany na około 8000 lat[2]. Składniki B i C dzieli około dziesięciokrotnie mniejsza odległość: na niebie są oddalone o 8,3″ (w 2016 r.)[12], a w przestrzeni średnio o 35 au[6]. Ze względu na eliptyczność orbity, gwiazdy te zbliżają się na odległość 20 au i oddalają na 49 au w okresie 230 lat[6].

Składnik B jest białym karłem o obserwowanej wielkości 9,5m (typu widmowego DA2,9), który ma masę 0,58 masy Słońca[6], wysoką temperaturę 16 700 K i promień równy zaledwie 1,48 promienia Ziemi[3]. Gęstość materii tej gwiazdy to około ćwierć tony na centymetr sześcienny. Jest to jądro gwiazdy, która w przeszłości była najjaśniejszym i najmasywniejszym składnikiem układu (przypuszczalnie o masie bliskiej masy Słońca), ale zakończyła już swe życie, przechodząc przez etap czerwonego olbrzyma i odrzucając otoczkę[3]. Wiek całego układu jest oceniany na około 5 miliardów lat, gwiazda B stała się białym karłem i stygnie od około 100 milionów lat[7].

40 Eridani C jest czerwonym karłem 11. obserwowanej wielkości. Ma masę zaledwie 0,2 M[6]. Jest to gwiazda rozbłyskowa, której pole magnetyczne wywołuje silne rozbłyski i pojaśnienie w całym zakresie spektralnym[3]. Należy ona do typu widmowego M4,5, jako gwiazda zmienna ma oznaczenie DY Eridani[8].

Towarzysze optyczni

40 Eridani ma także dwóch towarzyszy wizualnych. Składnik D jest oddalony od głównej gwiazdy o 481,4″ i ma wielkość gwiazdową 12,62m. Składnik E dzieli od A odległość 569,9″ (prawie 10 minut kątowych), ma on wielkość 12,99m i obserwacje ruchu własnego ukazują, że nie jest fizycznie związany z układem 40 Eridani[12].

Układ planetarny

W 2018 roku metodą pomiaru zmian prędkości radialnej odkryto pierwszą planetę krążącą wokół 40 Eridani A. Jest to superziemia o masie 8,5 razy większej niż masa Ziemi, okrążająca gwiazdę w okresie 42 dni. Sygnał zmian prędkości radialnej gwiazdy, wynikający z przyciągania planety, został niezależnie wykryty przez dwa zespoły naukowców. Planeta krąży blisko gwiazdy, ale może mieć atmosferę[2][13].

Towarzysz
Masa
(MJ)
Okres orbitalny
(dni)
Półoś wielka
(au)
Ekscentryczność
b[14]0,02665 ± 0,0014842,378 ± 0,010,215 ± 0,0080,04 +0,05−0,03

Ekosfera 40 Eridani A, czyli zakres orbit planet, które przy odpowiedniej atmosferze mogłyby mieć na powierzchni ciekłą wodę, rozciąga się od 0,556 do 1,103 au od gwiazdy[7]. Hipotetyczna planeta krążąca w niej w odległości 0,613 au od gwiazdy miałaby okres obiegu równy 202,5 dnia ziemskiego (na podstawie III prawa Keplera). Gwiazda A widziana z takiej planety miałaby średnicę kątową 0,92°, czyli jej tarcza byłaby o 70% szersza niż Słońce widziane z Ziemi. Na niebie gwiazda podwójna 40 Eri BC świeciłaby z jasnością −7,68m[15]. Pomiary prędkości radialnej gwiazd układu jak na razie wykluczyły obecność planet o masie większej niż 4 masy Jowisza krążących po orbitach ciaśniejszych niż 5,2 au[7].

Jest bardzo mało prawdopodobne, że planety krążą w ekosferze wokół gwiazdy B, ponieważ w trakcie przekształcania się 40 Eridani B w czerwonego olbrzyma, a następnie białego karła takie planety zostałyby zniszczone. Obecnie ekosfera znajduje się zaledwie 0,06 au od gwiazdy, co odpowiada okresowi obiegu ok. 7,8 dnia[7]. Gwiazda 40 Eridani C jest skłonna do rozbłysków, które czasowo znacznie zwiększają emisję nie tylko światła widzialnego, ale także promieniowania rentgenowskiego, przez co są niebezpieczne dla potencjalnego życia w klasycznie definiowanej ekosferze gwiazdy[7].

W fikcji

Ekosfery wokół Słońca i 40 Eri A, w której krąży planeta Wolkan (w serialach i filmach z serii Star Trek).

W uniwersum Star Trek wokół gwiazdy 40 Eridani A krąży planeta Wolkan, z której pochodzi rasa Wolkan, pierwszy gatunek inteligentnych istot pozaziemskich poznany przez ludzkość[11].

Zobacz też

Uwagi

  1. a b c Obliczona na podstawie paralaksy i wielkości obserwowanej.

Przypisy

  1. a b c d e f g h 40 Eridani A w bazie SIMBAD (ang.) [dostęp 2018-09-21].
  2. a b c d e f g h i j Bo Ma, et al.. The first super-Earth detection from the high cadence and high radial velocity precision Dharma Planet Survey. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 480 (2), s. 2411–2422, 2018. DOI: 10.1093/mnras/sty1933. arXiv:1807.07098. (ang.). 
  3. a b c d e f g h i j k l m n Jim Kaler: Keid. STARS. [dostęp 2017-02-04]. (ang.).
  4. a b c Anderson E., Francis C: HIP 19849. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-09-12]. (ang.).
  5. a b c d e f g h 40 Eridani B w bazie SIMBAD (ang.)
  6. a b c d e f g h i Brian D. Mason, William I. Hartkopf, Korie N. Miles. Binary Star Orbits. V. The Nearby White Dwarf - Red Dwarf pair 40 Eri BC. „Astronomical Journal”. arXiv:1707.03635. (ang.). 
  7. a b c d e f g h 40 (Omicron2) Eridani 3. Sol Station. [dostęp 2017-03-04]. (ang.).
  8. a b c d e f g h i 40 Eridani C w bazie SIMBAD (ang.) [dostęp 2018-09-21].
  9. Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 220. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
  10. Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2018-06-01. [dostęp 2018-09-21].
  11. a b Exploring Strange New Worlds: “Star Trek” Planet Vulcan Found. University of Florida, 2018-09-18. [dostęp 2018-09-21]. (ang.).
  12. a b c Mason et al.: WDS J04153-0739A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
  13. Matías R. Díaz, et al.. The Test Case of HD 26965: Difficulties Disentangling Weak Doppler Signals from Stellar Activity. „The Astronomical Journal”. 155 (3), 2018. DOI: 10.3847/1538-3881/aaa896. (ang.). 
  14. HD 26965 b w serwisie The Extrasolar Planets Encyclopaedia (ang.)
  15. Omicron(2) Eridani. Internet Stellar Database. [dostęp 2017-03-04]. (ang.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Eridanus IAU.svg
Autor: IAU and Sky & Telescope magazine (Roger Sinnott & Rick Fienberg), Licencja: CC BY 3.0
IAU Eridanus chart
Vulcan hz-590.jpg

Comparison of the habitable zone of 40 Eridani with the habitable zone in our solar system.

See also: 40 Eridani in fiction (Vulcan homeworld of Spock in Star Trek)