42 Batalion Celny
| Historia | |
| Państwo |  II Rzeczpospolita |
|---|---|
| Sformowanie | 1921 |
| Rozformowanie | 1922 |
| Tradycje | |
| Kontynuacja | 42 batalion SG |
| Dowódcy | |
| Pierwszy | płk Władysław Nowakowski |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | Sejny Sopoćkinie[1] |
| Formacja | Bataliony Celne |
| Podległość | MSW |
42 Batalion Celny – jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych L.11069/Mob. z dnia 13 sierpnia 1921 roku w miejsce batalionów etapowych i wartowniczych utworzone zostały bataliony celne. 42 batalion celny powstał w granicach odpowiedzialności dowództwa 2 Armii, a zorganizowano go na bazie 2 Armii z posiadanych w jej dyspozycji batalionów etapowych. Etat batalionu wynosił 14 oficerów i 600 szeregowych[2]. Podlegał Ministerstwu Spraw Wewnętrznych[3].
We wrześniu 1921 IV Kielecki batalion etapowy został przemianowany na 42 batalion celny. Batalion wzmocniony został także żołnierzami ze zlikwidowanych I Kieleckiego batalionu etapowego oraz II Poznańskiego batalionu etapowego. Dowództwo jednostki rozlokowano początkowo w Sejnach, a następnie przeniesiono do Sopoćkiń. Batalion objął ochronę pododdnka kordonowego nr 2 od wsi Wólka Derguńska [wył.] do wsi Leszkiemie [wył.]. Dowództwo 1 kompanii rozlokowano w Rudawce, 4. w Nowinkach, 3. w Radziwiłkach, 2. w Szabanach. Kompanie wystawiły 14 placówek. Ponadto służbę pełniły posterunki żandarmerii w Świętojańsku, Sopoćkiniach i Rudawce oraz posterunki policji w Kadyszu, Kaletach i Sopoćkiniach[4].
Mimo że batalion był w całym tego słowa znaczeniu oddziałem wojskowym, nie wchodził on w skład pokojowego etatu armii. Uniemożliwiało to uzupełnianie z normalnego poboru rekruta. Ministerstwo Spraw Wojskowych zarówno przy ich formowaniu, jak i uzupełnianiu przydzielało mu często żołnierzy podlegających zwolnieniu, oficerów rezerwy oraz szeregowców i oficerów zakwalifikowanych przez dowództwa okręgów generalnych jako nie nadających się do dalszej służby wojskowej[5].
Wykonując postanowienia uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922 roku, Minister Spraw Wewnętrznych rozkazem z 9 listopada 1922 roku zmienił nazwę „Baony Celne” na „Straż Graniczna”[3]. Wprowadził jednocześnie w formacji nową organizację wewnętrzną[6]. 42 batalion celny przemianowany został na 42 batalion Straży Granicznej.
Służba celna
Odcinek batalionowy podzielony był na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki wystawiano wzdłuż linii granicznej w taki sposób, by mogły się nawzajem widzieć w dzień[7]. W tym zakresie batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej. Współpraca polegała na tym, że te pierwsze wystawiały wzdłuż linii granicznej stale posterunki i patrole, natomiast policja tworzyła je w głębi strefy, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy batalion podlegał staroście[8].
42 batalion celny wystawiał do ochrony linii kordonowej trzy kompanie. W ocenie przełożonych, był najsłabszą jednostką na tym odcinku, a jego dowódca uznawany był za „pozbawionego silnej woli, energii i wszelkiej inicjatywy”. Pod koniec sierpnia 1922, ze względu na katastrofalny stan liczebności żołnierzy, dowództwo 2 Armii zmuszone zostało do przejściowego obsadzenia pododcinka kordonowego od wsi Rudnia do Oran przez kombinowaną kompanię z Grupy Operacyjnej „Marcinkańce”[9][a]. Nowe rozmieszczenie kompanii na linii kordonowej wymusiło przeniesienie z Sejn do Sopoćkiń[9].
- Sąsiednie bataliony
- 41 batalion celny ⇔ 43 batalion celny – XII 1921[10]
Kadra batalionu
- Dowódcy batalionu
| stopień | imię i nazwisko | okres pełnienia służby | kolejne stanowisko |
|---|---|---|---|
| major | Józef Sorokowski[4] | ||
| pułkownik | Władysław Nowakowski[1] | IX – X 1922[11] |
Struktura organizacyjna
| OdeB 42 batalionu celnego w Sopoćkiniach na dzień 1 września 1922 roku[11] | ||||
|---|---|---|---|---|
| kompania | 1. Rudawka | 2. Szabany | 3. Osoczniki | 4. Pieszczany |
| dowódcy | ppor. Władysław Gajewski | por. Stanisław Bartnik | ppor. Henryk Chaciej | ppor. Jan Rapcewicz |
| placówki | Rygol | Dąbrowo | Przełom | |
| Tartak | Świętojańsk | Podniemnowo | ||
| Kudrynki | Szabany | Niemnowo | ||
| Kurzyniec | Mielniki | Czortek | ||
| Wołkuszek | Zagórniki | Dąbrówka | ||
Uwagi
Przypisy
- ↑ a b Prengel-Boczkowska 2009 ↓, s. 15.
- ↑ Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 24.
- ↑ a b Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 25.
- ↑ a b Ochał 2017 ↓, s. 108.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 75.
- ↑ Prengel-Boczkowska 2009 ↓, s. 5.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 72.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 73.
- ↑ a b c Ochał 2017 ↓, s. 113.
- ↑ WIG – mapa operacyjna Polski 1:300 000 ↓.
- ↑ a b OdeB batalionów celnych ↓, s. 42bc.
Bibliografia
- Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Artur Ochał: Na litewskiej rubieży Brygada KOP Grodno (1929-1939). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017. ISBN 978-83-8098-148-5.
- Teresa Prengel-Boczkowska, Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
- Ordre de Bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin
Media użyte na tej stronie
.svg)
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Szkic rozmieszczenia 42 batalionu celnego Sopoćkinie
Rozmieszczenie Batalionów Celnych w grudniu 1921 roku (III faza organizacji)