42 Batalion WOP
 Dawny budynek koszarowy WOP w Cieszynie (marzec 2010) | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | 1951; 1984 |
| Rozformowanie | 1976; 1991 |
| Nazwa wyróżniająca | |
| Tradycje | |
| Nadanie sztandaru | 12 października 1983 |
| Rodowód | |
| Kontynuacja | batalion |
| Dowódcy | |
| Ostatni | płk Bolesław Cader |
| Organizacja | |
| Numer | |
| Kryptonim | Magnezyt[a] |
| Dyslokacja | ul. Wojsk Ochrony Pogranicza 5 |
| Formacja | |
| Podległość | |
42 Batalion Wojsk Ochrony Pogranicza/Batalion szkolno-odwodowy/Jednostka Wojsk Ochrony Pogranicza imienia Ziemi Cieszyńskiej/Batalion graniczny Wojsk Ochrony Pogranicza Cieszyn – zlikwidowany samodzielny pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy polsko-czechosłowackiej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Pierwszą siedzibą jednostek ochraniających granicę państwową na odcinku Cieszyna był Zamek[b] (bzmot I KPanc – dowódca kpt. Alfred Zniczewski), od lipca 1945 roku 4 pp 2 DP[2], następnie 45 Komenda Odcinka Jastrzębie Zdrój, która została przeniesiona do Cieszyna przed wrześniem 1946 roku Rozkazem nr 0153[3] od 24 kwietnia 1948 roku 63 Batalion Ochrony Pogranicza, do jesieni 1949 roku, kiedy to strażnica i batalion zostały przeniesione do koszar na ul. Parkowej (później Wojsk Ochrony Pogranicza, a obecnie Wojska Polskiego).
Na podstawie rozkazu MBP nr 043/org z 3 czerwca 1950 roku, na bazie 21 Brygady Ochrony Pogranicza, sformowano 4 Brygadę Wojsk Pogranicza w Gliwicach[4], a 1 stycznia 1951 roku 63 batalion Ochrony Pogranicza przemianowano na 42 batalion WOP[5].
W kwietniu 1976 roku, w związku z przejściem na dwuszczeblowy system dowodzenia, rozwiązano batalion. W jego miejsce zorganizowano batalion szkolno-odwodowy, który funkcjonował do października 1983 roku[6]. Strażnice podporządkowano bezpośrednio pod sztab Górnośląskiej Brygadzie WOP w Gliwicach[7].
13 grudnia 1981 roku po wprowadzeniu stanu wojennego na terytorium w kraju, dowódca GB WOP wewnętrznym rozkazem w miejscu stacjonowania poszczególnych batalionów, utworzył tzw. „wysunięte stanowiska dowodzenia” (zalążek przyszłych batalionów granicznych), którym podporządkował strażnice znajdujące się na odcinkach dawnych batalionów granicznych. Brygada wykonywała zadania ochrony granicy i bezpieczeństwa państwa wynikające z dekretu o wprowadzeniu stanu wojennego[8].
.jpg)
W 1983 roku na wniosek Wojewody Bielskiego Minister Spraw Wewnętrznych nadał batalionowi nazwę Jednostka Wojsk Ochrony Pogranicza im. Ziemi Cieszyńskiej. Aktu nadania na ręce dowódcy batalionu, dokonał minister Andrzej Gdula na uroczystym apelu, na Rynku Cieszyńskim 12 października 1983 roku. Obecny był dowódca WOP gen. bryg. Feliks Stramik oraz dowódca Górnośląskiej Brygady WOP gen. bryg. Bolesław Bonczar[9]. Jednostka WOP im. Ziemi Cieszyńskiej funkcjonowała do drugiej połowy 1984 roku[9].
Po stanie wojennym w drugiej połowie 1984 roku utworzono batalion graniczny WOP Cieszyn[7], który funkcjonował do 15 maja 1991 roku[10].
- Straż Graniczna:
15 maja 1991 roku przestała istnieć Górnośląska Brygada WOP, a 16 maja 1991 roku powstała Straż Graniczna[11] i Beskidzki Oddział Straży Granicznej w Cieszynie, który przejął obiekty koszarowe, strażnice i GPK [13]. Następnie w grudniu 1998 roku obiekt, część strażnic SG i GPK SG przejął Śląski Oddział Straży Granicznej w Raciborzu[14], po jego likwidacji 1 lipca 2013 roku Śląsko-Małopolski Oddział Straży Granicznej w Raciborzu.
27 lutego 2015 roku, budynki na terenie cieszyńskich koszar, które zajmowane były przez Śląsko-Małopolski Oddział Straży Granicznej, zostały przekazane Starostwu Powiatowemu w Cieszynie. Ostatnim użytkownikiem koszar była Placówka Straży Granicznej w Bielsku-Białej z siedzibą w Cieszynie do 15 lutego 2015 roku[15].
Struktura organizacyjna
- dowództwo i pododdziały przysztabowe[16] – Cieszyn
W 1954 roku batalionowi WOP Cieszyn podlegały:
- 211 strażnica WOP Cieszyn
- 212 strażnica WOP Pogwizdów
- 213 strażnica WOP Zebrzydowice
- 214 strażnica WOP Ruptawa
- 215 strażnica WOP Skrebieńsko
- 216 strażnica WOP Godów.
31 grudnia 1959 roku batalionowi WOP Cieszyn podlegały:
- 20 strażnica WOP III kategorii Godów
- 21 strażnica WOP IV kategorii Skrbeńsko
- 22 strażnica WOP III kategorii Ruptawa
- 23 strażnica WOP II kategorii Zebrzydowice
- 24 strażnica WOP III kategorii Pogwizdów
- 25 strażnica WOP I kategorii Cieszyn
- 26 strażnica WOP III kategorii Leszna Górna.
1 stycznia 1964 roku batalionowi WOP Cieszyn podlegały:
.jpg)
- 20 strażnica WOP lądowa III kategorii Gorzyce
- 21 strażnica WOP lądowa III kategorii Godów
- 22 strażnica WOP lądowa IV kategorii Skrbeńsko
- 23 strażnica WOP lądowa IV kategorii Ruptawa do 1974[17]
- 24 strażnica WOP lądowa II kategorii Zebrzydowice
.jpg)
- 25 strażnica WOP lądowa III kategorii Pogwizdów
- 26 strażnica WOP lądowa I kategorii Cieszyn
- 27 strażnica WOP lądowa III kategorii Leszna Górna
- 28 placówka WOP lądowa II kategorii Poniwiec
- 29 placówka WOP lądowa II kategorii Wisła
- 30 strażnica WOP lądowa IV kategorii Jaworzynka
- 31 strażnica WOP lądowa IV kategorii Krężelka do 1964[16].
Dowództwo batalionu 1976 rok[c][18]:
- dowódca batalionu – ppłk Jan Krasowski
- szef sztabu batalionu – mjr Władysław Wodka
- zastępca dowódcy batalionu do spraw politycznych – mjr Edward Trzaska
- zastępca dowódcy batalionu do spraw zwiadu – mjr Zdzisław Wędrowczyk[19]
- kwatermistrz – mjr Aleksander Ozga.
W 1976 roku batalionowi WOP Cieszyn podlegały[18]:
- Placówka kadrowa WOP Jaworzynka
- Placówka kadrowa WOP Wisła
- Placówka kadrowa WOP Poniwiec
- Strażnica WOP Leszna Górna
- Strażnica WOP Cieszyn
- Strażnica WOP Pogwizdów
- Strażnica WOP Zebrzydowice
- Strażnica WOP Skrbeńsko
- Strażnica WOP Godów
- Strażnica WOP Gorzyce
Dowództwo batalionu szkolno-odwodowego[20]:
- dowódca batalionu – mjr/ppłk Stefan Gacek
- szef sztabu – kpt./mjr Janusz Narolski, kpt./mjr Jerzy Rychel
- zastępca do spraw politycznych – mjr/ppłk Edward Trzaska
- kierownik grupy operacyjnej zwiadu – mjr Kazimierz Nowak, mjr/ppłk Włodzimierz Węgierkiewicz
- kierownik grupy zabezpieczenia kwatermistrzowskiego – mjr Aleksander Ozga
- kierownik grupy zabezpieczenia technicznego – mjr Jan Abramczyk.
W kwietniu 1976 roku do II połowy 1984 roku batalionowi szkolno-odwodowemu podlegały[21]:
- 2 kompanie odwodowe
- kompania dowodzenia
- grupa operacyjna zwiadu
- grupa zabezpieczenia kwatermistrzowskiego
- grupa zabezpieczenia technicznego.
Dowództwo batalionu II połowa 1984 roku[22]:
- dowódca batalionu – ppłk/płk Bolesław Cader
- szef sztabu batalionu – mjr/ppłk Zenon Skowron
- zastępca dowódcy batalionu do spraw politycznych – mjr/ppłk Zygmunt Staszewski
- zastępca dowódcy batalionu do spraw zwiadu – ppłk Bolesław Sowa
- zastępca dowódcy batalionu do spraw technicznych i zaopatrzenia – ppłk Aleksander Ozga, por.Józef Ruchała[23].
W II połowie 1984 roku do maja 1991 roku batalionowi podlegały:
Wykaz placówek i strażnic WOP podano za: Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. s. 15,20,22–24.
- Strażnica kadrowa WOP Zawoja – od.10.1989–13.03.1991
- Strażnica kadrowa WOP Korbielów – od 10.1989
- Strażnica kadrowa WOP Soblówka – od 10.1989
- Strażnica kadrowa WOP Rycerka – od 10.1989
- Strażnica kadrowa WOP Zwardoń – od 10.1989
- Strażnica WOP Jaworzynka
- Strażnica WOP Wisła – od 03.1990
- Strażnica WOP Poniwiec
- Strażnica WOP Leszna Górna
- Strażnica WOP Cieszyn
- Strażnica WOP Pogwizdów
- Strażnica WOP Zebrzydowice
- Strażnica WOP Skrbeńsko – do 12.12.1989
- Strażnica WOP Godów
- Strażnica WOP Gorzyce
- grupa operacyjna zwiadu
Układ organizacyjny i personalny batalionu przed rozformowaniem w maju 1991 roku[24]:
- dowódca – płk Bolesław Cader
- szef sztabu – ppłk Zenon Skowron
- zastępca do spraw wychowawczych – ppłk Zygmunt Staszewski
- zastępca do spraw zwiadu – ppłk Bolesław Sowa
- zastępca do spraw techniki i zaopatrzenia – kpt. Henryk Kamrowski
- grupa operacyjna w Żywcu – ppłk mgr Albin Kłodnicki
- kompania odwodowa – kpt. Krzysztof Olejnik
- Strażnica kadrowa WOP Korbielów
- Strażnica kadrowa WOP Soblówka
- Strażnica kadrowa WOP Rycerka
- Strażnica kadrowa WOP Zwardoń
- Strażnica kadrowa WOP Jaworzynka
- Strażnica kadrowa WOP Wisła
- Strażnica kadrowa WOP Poniwiec
- Strażnica kadrowa WOP Leszna Górna
- Strażnica kadrowa WOP Cieszyn
- Strażnica kadrowa WOP Pogwizdów
- Strażnica kadrowa WOP Zebrzydowice
- Strażnica kadrowa WOP Godów
- Strażnica kadrowa WOP Gorzyce.
Dowódcy batalionu
- kpt. Bronisław Wasowski (był w 1952)
Wykaz dowódców batalionów podano za: Sławomir Żurawlow: Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922-2008. s. 44.
- mjr Jan Baran (1958–1962)
- płk Jan Krasowski (1962–1976)
- mjr Stefan Gacek (1976–1983) – batalion szkolno-odwodowy
- ppłk Stefan Gacek (1983–21.11.1984) – Jednostka Wojsk Ochrony Pogranicza im. Ziemi Cieszyńskiej
- ppłk/płk Bolesław Cader (22.11.1984–15.05.1991) – batalion graniczny WOP.
Wydarzenia
- 1956 – koniec czerwca, początek lipca w okresie tzw. „Wypadków poznańskich”, przy linii granicznej i w strefie działania, odnajdywano pakunki zawierające ulotki z tzw. „bibułą”, przytwierdzone do balonów leżących na ziemi[25]. W związku z masowością zjawiska, żołnierze otrzymali zezwolenie na użycie broni, celem zestrzelenia nisko przelatujących balonów (nawet jeśli znajdowały się na terytorium czechosłowackim, ale w zasięgu ognia – to samo czynili pogranicznicy czechosłowaccy)[26].
- 1964 – rozformowano Strażnicę WOP Krężelka[16].
- 1971 – grudzień, w Wodzisławiu Śląskim sformowano Referat Zwiadu, podległy sekcji zwiadu batalionu[8].
- 1974 – sztab batalionu wizytował wiceminister Ministerstwa Spraw Wewnętrznych gen. bryg. Tadeusz Pietrzak oraz dowódca WOP gen. bryg. Czesław Stopiński[27].
- 1974 – rozformowano Strażnicę WOP Ruptawa[17].
- 1976 – rozformowanie batalionu granicznego i przeformowanie na batalion szkolno-odwodowy, strażnice przeszły pod dowództwo sztabu brygady. Obowiązki dowództw batalionów przeszły na oficerów kierunkowych ze sztabu brygady, wydziału zwiadu i politycznego[6].
- 1980 – dla uczczenia zasług żołnierzy batalionu, decyzją Rady Miejskiej w Cieszynie ul. Parkowa przybrała imię Wojsk Ochrony Pogranicza[28].
- 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną, zamknięte zostały szlaki turystyczne. W stan gotowości były postawione pododdziały odwodowe[29].
- 1984 – na nowo w Cieszynie sformowano batalion graniczny WOP Cieszyn, przechodząc na nowy system dowodzenia[9].
- 1984 – batalion odwiedził jeden z twórców batalionu, oficer Armii Radzieckiej i Wojska Polskiego płk Wasilij Chomienko[30].
- 1989 – 31 grudnia rozformowano Strażnicę WOP Skrbeńsko[31].
- 1990 – marzec, odtworzono Strażnicę WOP Wisła[31].
- 1991 – 13 marca Strażnica WOP Zawoja została przekazana Karpackiej Brygadzie WOP w Nowym Sączu[10].
- 1991 – 15 maja rozformowano wszystkie struktury Górnośląskiej Brygady WOP.
Upamiętnienie
17 czerwca 2015 roku w Cieszynie miało miejsce uroczyste odsłonięcie Tablicy Pamięci żołnierzy, funkcjonariuszy, pracowników polskich formacji granicznych na Śląsku Cieszyńskim. Tablica zawisła na froncie budynku dawnych koszar przy ul. Wojska Polskiego 5[32].
Uwagi
Przypisy
- ↑ ASGran., sygn. 2825/1 ↓.
- ↑ Margules 1984 ↓, s. 79.
- ↑ Jackiewicz 1998 ↓, s. 142.
- ↑ Jackiewicz 1998 ↓, s. 143.
- ↑ Prochwicz 2011 ↓, s. 194.
- ↑ a b Gacek 2005 ↓, s. 16.
- ↑ a b Jackiewicz 1998 ↓, s. 145.
- ↑ a b Żurawlow 2011 ↓, s. 41.
- ↑ a b c Gacek 2005 ↓, s. 19.
- ↑ a b Gacek 2005 ↓, s. 23.
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 stycznia 2019 roku w sprawie wykonywania niektórych uprawnień przez funkcjonariuszy Straży Granicznej (Dz.U. 2019 nr 156, poz. 718). (pol.). isap.sejm.gov.pl, 2019-01-25. [dostęp 2021-04-02].
- ↑ a b muzeumsg ↓.
- ↑ Zarządzenie nr 021 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 07.05.1991 roku utworzono Beskidzki OSG według etatu nr 44/06[12].
- ↑ Decyzja nr 34 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 05.08.1998 roku w sprawie powołania zespołów do spraw nadzoru nad likwidacją Beskidzkiego OSG oraz rodzajów czynności likwidacyjnych. Polecił w niej przekazać podległe jednostki organizacyjne, majątek i sprzęt komendantom Karpackiego OSG i Śląskiego OSG[12].
- ↑ Straż Graniczna opuszcza cieszyńskie koszary (pol.). slaski.strazgraniczna.pl.
- ↑ a b c Gacek 2005 ↓, s. 11.
- ↑ a b Gacek 2005 ↓, s. 13.
- ↑ a b Gacek 2005 ↓, s. 15.
- ↑ Zdzisław Wędrowczyk (pol.). W: Biuletyn Informacji Publicznej IPN [on-line]. katalog.bip.ipn.gov.pl, 2016. [dostęp 2017-05-20].
- ↑ Gacek 2005 ↓, s. 17.
- ↑ Gacek 2005 ↓, s. 16–17.
- ↑ Gacek 2005 ↓, s. 20.
- ↑ Mariusz Kolanko: Ostatnie pożegnanie śp. por. WOP w st. sp. Józefa Ruchały (pol.). emeryci-sg.org.pl, 2022-04-16. [dostęp 2022-04-23].
- ↑ Gacek 2005 ↓, s. 23–24.
- ↑ Robert Spałek: Agenci w balonach – mniej znany aspekt „wojny balonowej” (pol.). ipn.gov.pl.
- ↑ Kudasiewicz 2003 ↓, s. 8.
- ↑ Gacek 2005 ↓, s. 41.
- ↑ Gacek 2005 ↓, s. 38.
- ↑ Żurawlow 2011 ↓, s. 37.
- ↑ Gacek 2005 ↓, s. 45.
- ↑ a b Gacek 2005 ↓, s. 22.
- ↑ Cieszyn: Odsłonili pamiątkową tablicę.
Bibliografia
- Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
- Sławomir Żurawlow: Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008. Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011.
- Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza: (1945–1991): krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
- Jan Ławski: Ochrona granic Polski Ludowej 1945–1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowe, 1974.
- Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
- Józef Margules: Druga Warszawska Dywizja Piechoty 1943–1947. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1984.
- Mirosław Kudasiewicz. Z archiwum odkrywcy - Balonowa propaganda. „Tygodnik Prudnicki”. 19(649), s. 8, 2003-05-07. ISSN 1231-904X.
- Straż Graniczna od 1991 – Beskidzki Oddział Straży Granicznej (pol.). W: Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.pl. [dostęp 2016-12-27].
- Archiwum Straży Granicznej, DWOP sygn. 2825/1. Rejestr główny jednostek WOP.
Media użyte na tej stronie
płk Stefan Gacek szef sztabu Górnośląskiej Brygady WOP.
Cieszyn, rynek. Poczet sztandarowy: (od lewej) ppor. Roman Mazur, chor. Andrzej Telesiński i sierż. Czesław Biernat otrzymują sztandoar z rąk ppłk. Blesława Cadera – Uroczystość nadania batalionowi WOP w Cieszynie nazwy Jednostka Wojsk Ochrony Pogranicza imienia „Ziemi Cieszyńskiej“
Cieszyn, żołnierze batalionu WOP Cieszyn na zbiórce w podczas Święta Wojsk Ochrony Pogranicza
Kadra batalionu i d-cy podległych strażnic oraz sztabu GB WOP – batalion graniczny Wojsk Ochrony Pogranicza w Cieszynie.
Dowódca batalionu płk Jan Krasowski – 42 batalion Wojsk Ochrony Pogranicza w Cieszynie.
Autor: commons:Schweppes / pl-wiki: Schweppes, Licencja: CC BY 3.0
Dawne koszary w Cieszynie przy ul. Błogockiej
Wyjazd odwodu batalionu do działań granicznych – 42 batalion Wojsk Ochrony Pogranicza w Cieszynie.
Żołnierze WOP – batalion WOP Cieszyn
Pożegnanie d-cy batalionu ppłk. Stefana Gacka z kadrą i przekazanie obowiązków dla ppłk. Bolesława Cadera – 42 batalion Wojsk Ochrony Pogranicza w Cieszynie.
ppłk Włodzimierz Węgierkiewicz kierownik Grupu Operacyjnej Zwiadu batalionu szkolno-odwodowego WOP Cieszyn.