43 Eskadra Towarzysząca

43 Eskadra Towarzysząca

43 Eskadra Obserwacyjna

Godło eskadry
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1 lipca 1929
Rozformowanie	18 września 1939
Dowódcy
Pierwszy	kpt. pil. Kazimierz Benz
Ostatni	kpt. obs. Władysław Dawidek
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Toruń we wrześniu 1939 I pluton Podgórz Popioły Walentynowo Falborz Lubień II pluton Niedźwiedź Chełmoniec Kiełpiny Jastrzębie Poczałkowo Wieniec Łagiewniki Lubień cała eskadra Piotrów Grabów Luszyn Brzezia
Rodzaj sił zbrojnych	Wojsko[a]
Rodzaj wojsk	Lotnictwo
Podległość	4 Pułk Lotniczy

43 eskadra towarzysząca – pododdział lotnictwa Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

W 1929 w Toruniu została utworzona 43 eskadra towarzysząca. W kampanii wrześniowej, jako eskadra obserwacyjna, walczyła w składzie Armii „Pomorze”.

Godło eskadry^[1][2][3]:

• „Chrabąszcz” w kolorze czarnym, z błękitnobiałymi końcówkami skrzydeł na tle białego pięcioboku z czerwoną obwódką.

Formowanie, szkolenie i zmiany organizacyjne

43 eskadra towarzysząca został sformowana na podstawie rozkazu dowódcy 4 pułku lotniczego w Toruniu nr 150/29 z 1 lipca 1929, wydanym w wykonaniu rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 1513/29 tjn. Og.-Org. Początkowo utworzono dwa plutony po trzy samoloty^[4]. Na ich uzbrojeniu znajdowały się samoloty różnych typów m.in. Potez XV, Potez XXVII, Hanriot 28 i PWS-5^[5]. Eskadra wchodziła w skład I dywizjonu liniowego^[6]. W lipcu 1930 eskadra poleciała na swoją pierwszą szkołę ognia lotniczego na poligon Toruń-Podgórze. W drugiej połowie 1930 przystąpiono do organizacji III/43 plutonu^[5]. Na przełomie czerwca i lipca 1931, I/43 pluton wziął udział w ćwiczeniach szkieletowych w rejonie Brześcia. Wyniki pracy załóg potwierdziły przydatność lotnictwa towarzyszącego dla potrzeb bliskiego wsparcia i łączności lotniczej między sztabami. W lipcu eskadra otrzymała pierwsze samoloty PZL Ł-2^[5]. W sierpniu i wrześniu I/43 pluton współpracował podczas ćwiczeń na Pomorzu z Brygadą Kawalerii „Toruń”. Pozostałe plutony, startując z lotniska Sławkowo, działały na korzyść 18 pułku ułanów. Latając w trudnych warunkach atmosferycznych, uszkodzono 2 PWS-5. W grudniu wszystkie trzy plutony zostały wyposażone w samoloty PZL Ł-2. W czerwcu 1932 II/43 pluton odleciał na poligon Biedrusko. Tam ćwiczył z jednostkami DOK nr VII. W sierpniu I/43 pluton odbył ćwiczenia na terenie Pomorza, a III/43 pluton startując z lotnisk Ruda, Rozprza, Częstochowa, Olkusz i Chrzanów, działał na korzyść sztabów ogólnowojskowych podczas ćwiczeń międzydywizyjnych. Na przełomie lat 1932 i 1933 eskadra została wyposażona w nowe samoloty Lublin R-XIII^[7]. W lutym 1934 poszczególne plutony ćwiczyły z pułkami 4 Dywizji Piechoty, a w lecie z 16 Dywizją Piechoty i Brygadą Kawalerii „Poznań”. Na szkole ognia ćwiczono z oddziałami 8 Grupy Artylerii^[8]. W styczniu 1935, podczas międzygarnizonowych ćwiczeń zimowych, plutony współpracowały z jednostkami 16 Dywizji Piechoty. ćwiczenia letnie eskadra odbywała w rejonie Włocławka i na poligonie Czerwony Bór. Wzięła też udział w koncentracji lotnictwa w Warszawie. W zawodach sportowych 4 pułku lotniczego, w konkurencji „wielobój oddziałowy”, zespół 43 eskadry zajął II miejsce. W czasie ćwiczeń letnich w 1936, I pluton ćwiczył z 15 Dywizją Piechoty, a II pluton, po ćwiczeniach z 16 Dywizją Piechoty, uczestniczył w koncentracji i manewrach 16. i 4 Dywizji Piechoty. III pluton wspierał oddziały 10 Dywizji Piechoty^[9]. W wyniku reorganizacji lotnictwa, jesienią zaczęto tworzyć 46 eskadrę towarzyszącą. Jednostka została utworzona na bazie III/43 plutonu. 43 eskadra została zredukowana do 2 plutonów i weszła w skład nowo tworzonego II/4 dywizjonu towarzyszącego^[10]. W lutym 1938 załogi ćwiczyły działania taktyczne, a latem prowadzono strzelania lotnicze na poligonie Toruń^[11].

Działania 36 eskadry obserwacyjnej w 1939

Zagrożenie militarne ze strony Niemiec spowodowało konieczność intensyfikacji doskonalenia personelu latającego i technicznego. Już od marca 1939 do eskadry wcielano rezerwistów powoływanych indywidualnie kartami MOB. Przygotowywano też sprzęt lotniczy i tabor samochodowy dla obu plutonów usamodzielniając je taktycznie^[11].

Mobilizacja eskadry

Mobilizacja eskadry została przeprowadzona w dniach 24 i 25 sierpnia 1939 na macierzystym lotnisku w Toruniu. W zasadzie było to tylko uzupełnienie wyposażenia technicznego oraz taboru samochodowego, gdyż jednostki bojowe 4 pułku lotniczego osiągnęły wcześniej pełną gotowość bojową ze względu na bliskość granicy z Niemcami. Od 26 sierpnia personel eskadry przebywał stale na terenie lotniska. Zgodnie z planem I/43 pluton oddany został do dyspozycji dowódcy Armii „Pomorze”, a II/43 pluton miał podlegać dowódcy Grupy Operacyjnej „Wschód”^[12][13]. 31 sierpnia rzut kołowy eskadry odjechała na lotnisko Toruń-Katarzynki, a samoloty obu plutonów z załogami pozostawały nadal na lotnisku toruńskim^[1].

Działania eskadry w kampanii wrześniowej

W kampanii wrześniowej eskadra walczyła w składzie lotnictwa Armii „Pomorze”^[3][14][15]. Na uzbrojeniu pododdziału znajdowało się początkowo siedem samolotów obserwacyjnych Lublin R-XIIID i dwa samoloty łącznikowe RWD-8^[16][12]}.

1 września dowódca eskadry i załogi II/43 plutonu odleciały na lądowisko Niedźwiedź. Samoloty I/43 plutonu pozostawały na lotnisku w Toruniu. Pierwszy lot bojowy wykonali por. obs. Tadeusz Galler i ppor. pil. Andrzej Wojciechowski. Załoga miała sprawdzić, czy zostały wysadzone mosty w Tczewie oraz przekazać rozkaz dla dowódcy 2 batalionu strzelców o wykonaniu podtopień^[17]. Po wykonaniu zadania, załoga wróciła na lotnisko^[18]. W tym czasie Luftwaffe bombardowała toruńskie lotnisko. Po kolejnym ataku bombowców, załogi odleciały na lotnisko Katarzynki. Po południu na rozpoznanie w okolicach Nakła nad Notecią poleciała załoga ppor. Bernard Owczarczak i kpr. pil. Józef Andrzejewski. Samolot został ostrzelany przez własną obronę przeciwlotniczą i przymusowo lądował. Ranny obserwator wrócił po 3 dniach do jednostki, a pilot odwieziony został do szpitala w Bydgoszczy^[19]. Kolejna załoga: ppor. obs. Wieczorek i kpr. pil. Jasiński rozpoznawali odcinek Brodnica–Grudziądz. Zostali ostrzelani przez niemieckie samoloty, a lądując przygodnie, rozbili samolot. Załoga większych obrażeń nie odniosła. W tym czasie załogi II/43 plutonu prowadziły rozpoznanie na wschodnim brzegu Wisły. Rejon jeziora Święte aż po Freistadt oraz obszar na północ od Jabłonowa rozpoznawała załoga: ppor. obs. Marian Stefański i kpr. Michał Andrzejewski. Po południu sytuację na kierunku Jabłonowo śledzili ppor. obs. Włodzimierz Scheunert i kpr. pil. Kazimierz Gawenda. Obie załogi wróciły na lotnisko z postrzelanymi samolotami^[20]. 2 września załoga: por. obs. Eugeniusz Siedlecki i ppor. pil. Andrzej Wojciechowski wykonała lot rozpoznawczy na korzyść sztabu armii. Por. obs. Tadeusz Galler poleciał na RWD-8 z meldunkami do Kwatery Głównej lądując na lotnisku Mokotowskim. Z powodu ciemności, w locie powrotnym, lądował w Płocku, skąd rano następnego dnia przyleciał do Torunia. W tym dniu II/43 pluton przeniósł się na lądowisko Kiełpin. W południe załoga ppor. Słomiński i ppor. Targowski kierowała ogniem artylerii. W trakcie wykonywania zadania Polacy byli dwukrotnie spędzani przez Messerschmitty asekurujące własny samolot rozpoznawczy. Po południu kpt. Władysław Dawidek i kpr. Ryszard Kopytowski prowadzili rozpoznanie na korzyść dowódcy armii. Tego dnia, z rozkazu dowódcy Pomorskiej Brygady Kawalerii, przyleciały do Torunia 3 samoloty I/46 plutonu, które wraz z załogami wcielono do I/43 plutonu^[21]. 3 września por. obs. Eugeniusz Siedlecki z ppor. pil. Jerzym Sobolewskim rozpoznawali na RWD-8 rejon Świecia, a por. obs. Mirosław Pszczółkowski z ppor. pil. Janem Elsnerem patrolowali obszar na zachód od przepraw pod Chełmnem. Po południu por. Tadeusz Jesionowski z kpr. Michałem Andrzejewskim polecieli na rozpoznanie Wisły na odcinkach Fordon–Grudziądz i Gniew–Grudziądz. Załoga wylądowała w rejonie stanowiska dowodzenia 65 pułku piechoty i tam przekazała wyniki rozpoznania^[21]. 4 września I/43 pluton przegrupował się na lotnisko Toruń-Podgórz. Stamtąd por. Siedlecki z kpr. Michałem Andrzejewskim rozpoznawali tereny na zachód od Inowrocławia. II/43 pluton przemieścił się na lądowisko Chełmoniec. Stąd wykonał dwa loty rozpoznawcze na korzyść GO „Wschód”. 5 września nastąpiły kolejne zmiany lotnisk. II pluton został przesunięty na lądowisko Jastrzębie i miał nadal pracować dla potrzeb Grupy Operacyjnej generała Mikołaja Bołtucia z zadaniem rozpoznania ubezpieczeń czołowych wroga. I/43 pluton odszedł na lądowisko Popioły do dyspozycji Grupy Operacyjnej gen. Juliusza Drapelli. Po południu kpt. obs. Władysław Dawidek z kpr. Ryszardem Kopytowskim rozpoznawali rejon Grudziądza, a podporucznicy Wieczorek z Elsnerem współpracowali z artylerią 16 Dywizji Piechoty. Po południu ppor. Słomiński z ppor. Targowskim rozpoznawali kolumny na drogach Kowalewo–Chełmża–Unisław–Lubicz. W okolicy Grębocina samolot ostrzelały oddziały własne. Załoga wyszła bez obrażeń. W tym czasie ppor. Stefański i kpr. Gawenda penetrowali drogi Kowalewo–Wąbrzeźno–Golub-Dobrzyń. Wieczorem samoloty II/43 odleciały do Poczałkową. Przy lądowaniu st. sierż. Henryk Rejchel rozbił samolot^[22].

6 września załogi obu plutonów wykonały po kilka zadań rozpoznawczych. 7 września I/43 pluton przegrupował się na lądowisko Walentynowo. Stąd latano między innymi w rejon Torunia rozpoznając na korzyść dowódcy grupy operacyjnej. O zmroku także II/43 pluton zmienił lotnisko – samoloty poleciały do Wieńca. 8 września I pluton wykonał 3 loty rozpoznawcze w rejon Chełmży i 1 lot łącznikowy. Wieczorem przeniósł się na lotnisko Folborz. Natomiast załogi 11/43 odleciały do Łagiewnik. 9 września załoga ppor. Słomiński i st. sierż. Rejchel rozpoznawała drogi Brześć Kujawski–Piotrków Kujawski–Sępólno–Koło. Ponadto miała sprawdzić, czy most na Warcie w Kole jest zniszczony, a w drodze powrotnej rozpoznać po osi Koło–Kłodawa–Krośniewice. Równolegle por. Jesionowski z kpr. M. Andrzejewskim rozpoznawali sytuację na szosie Koło–Strzałkowo. W tym dniu nastąpiło połączenie obu plutonów na lotnisku Lubień 10 września lotów nie wykonywano. W tym dniu eskadra posiadała 4 samoloty R-XIII i 1 niesprawny RWD-8^[23][b] 11 września załoga: ppor. Słomiński z ppor. Targowskim rozpoznawała drogi Kowal–Włocławek–Nieszawa i przeprawy przez Wisłę w okolicy Nieszawy. Na drodze Służewo–Podgórz zauważono drobne patrole nieprzyjaciela. Przepraw nie wykryto. Załoga por. Siedleckiego z ppor. Wojciechowskim rozpoznawała na kierunkach Radziejów i Piotrków Kujawski. Wykryto jedynie mały oddział zmotoryzowany w okolicy Radziejowa. W nocy eskadra zmieniła lotnisko, przechodząc do Piotrkowa. 12 września lotów prawdopodobnie nie było^[23]. 13 września por. obs. Pszczółkowski z ppor. pil. Elsnerem polecieli na rozpoznanie rejonu Żyrardów–Łowicz.
Przebieg lotu opisał dowódca eskadry we wniosku odznaczeniowym dla ppor. Elsnera^[25]:

Po południu nastąpiło przesunięcie eskadry na lądowisko Grabów^[26]. 14 września eskadra przeniosła się na lotnisko Luszyn. Stąd wykonano 1 lot rozpoznawczy na korzyść dowódcy Armii „Pomorze”. 15 września załoga kpt. Dawidek i kpr. Andrzejewski wystartowała na rozpoznanie zachodniego skraju Puszczy Kampinoskiej. Po wykonaniu zadania załoga wylądowała na Polu Mokotowskim. W tym czasie zostało zbombardowane lotnisko Luszyn. Eskadra przeniosła się na lądowisko we wsi Brzezia. Podczas startu z Luszyna rozbito ostatni samolot 1/43 plutonu^[27]. 16 września do Brzezia przyjechał rzut kołowy. Załoga: ppor. Słomiński i ppor. Targowski wykonała lot rozpoznawczy nad południowym rejonem walk. Było to ostatnie zadanie bojowe eskadry. 17 września dowódca eskadry nakazał odlot 3 załogom do Bazy nr 4 w Lublinie. Wystartowali: ppor. obs. Stefański i kpr. pil. Kopytowski. Ich dalszy los nie jest znany. Kolejnym samolotem lecieli: ppor. obs. Słomiński i ppor. pil. Targowski. Z braku paliwa lądowali koło Białej Podlaskiej. Po uzupełnieniu paliwa, dolecieli do Lublina, ale nie zastali tam żadnej jednostki lotniczej. Skierowali się zatem do Lwowa, a następnie do Brzeżan. Tam dołączyli do rzutu kołowego 151 eskadry myśliwskiej i przekroczyli granicę rumuńską w Śniatyniu. Trzecia załoga: ppor. obs. Soltysiński i kpr. pil. Gawenda musiała przymusowo lądować koło Radzynia Podlaskiego. Tam dostała się do niewoli^[27].

Żołnierze eskadry

Wypadki lotnicze

• 15 grudnia 1934 w wypadku pod Sokołowem zginęli por. pil. Józef Zacharewicz i por. obs. Bronisław Dubniewicz^[41].
• 23 marca 1936 w locie służbowym na samolocie Lublin R-XIII nr 56.26 w okolicach Jachcic zginęła załoga: ppor. obs. Józef Korsak i kpr. pil. Edward Szulc^[9].

Samoloty eskadry

W 1928 na uzbrojeniu eskadry znajdowały się samoloty różnych typów m.in. Potez XV, Potez XXVII, Hanriot 28 i PWS-5^[5]. W 1935 samoloty eskadry otrzymały kolejne numery: od 51T do 66T^[41]. We wrześniu 1939 na uzbrojeniu eskadry znajdowało się 7 samolotów Lublin R.XIII^[42].

• 

  Hanriot H.28

• 

  PWS-5

• 

  PZL Ł.2

• 

  Lublin R.XIII
  (1933–1939)

• 

  RWD-8
  (szkolny)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
• Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06793-7.
• Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
• Kazimierz Sławiński: Lotnisko toruńskie 1920-1945. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0378-1.
• Bolesław Stachoń: Sprawozdanie z działań lotnictwa Armii „Pomorze”. [w:] teczka B.I.25b [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1941. [dostęp 2019-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-24)].
• Kazimierz Sławiński: Zarys historii 43 i 46 eskadry obserwacyjnej 1939. Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie. [dostęp 2019-09-11].
• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2021-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-11)].