45 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych

45 pułk piechoty Strzelców Kresowych (45 pp) - oddział piechoty Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego II RP.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Sformowany jako 3 pułk strzelców polskich (franc. 3e Régiment de Chasseurs Polonais) Armii Polskiej we Francji gen. Józefa Hallera. W 1919 w Wojsku Polskim przemianowany na 45 pułk strzelców Kresowych.

22 czerwca 1918 roku w okolicy Dienville pułk otrzymał chorągiew ufundowaną przez miasto Nancy, stolicę Lotaryngii oraz złożył przysięgę. 6 października 1918 roku na polach Haussonville pułk wziął udział w rewii 1 Dywizji Strzelców Polskich^[2].

W połowie października 1918 roku 1 Dywizja Strzelców Polskich została włączona w skład X Korpusu francuskiej 7 Armii i objęła spokojny odcinek frontu „Saint Dié-Nord” w górach Wogezach. W nocy z 17 na 18 października 1918 roku pułk zluzował Amerykanów na dwukilometrowym pododcinku „Ravines”. 21 października 1918 roku 3. kompania odparła niemiecki wypad. W czasie walki zginął szeregowiec Jan Suchomski. 4 listopada pułk został zluzowany przez Francuzów i rozpoczął kilkudniowy marsz do Ramberville, gdzie miał wejść w skład francuskiej 8 Armii i wziąć udział w ofensywie na Metz i Strasburg. Zawieszenie broni podpisane 11 listopada 1918 roku wstrzymały ofensywę. W grudniu 1918 roku pułk powrócił w okolicę Bayon. 18 kwietnia 1919 roku pierwszy transport pułku wyjechał do Polski. 24 kwietnia 1919 roku pułk przybył do Kowla.

1 września 1919 roku rozpoczęła się reorganizacja jednostki, w ramach której oddział otrzymał nazwę „45 pułk piechoty Strzelców Kresowych” i został włączony w skład XXVI Brygady Piechoty. Zmieniono wówczas etat i system gospodarczy, a także „porzucono zbyt ciężkie dla polskich dróg francuskie wozy, wymieniono nieznoszące polskiego klimatu konie, częściowo zdemobilizowano starsze roczniki Amerykanów. Wszystko to wniosło czasowo pewną dezorganizację, osłabiało siłę materialną, tworzyło ferment. Wkrótce jednak silny organizm pułku opanował ten kryzys i pułk nadal przedstawiał nie mniej silną jednostkę bojową”^[3].

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował we Włodzimierzu Wołyńskim^[4].

Pułk w walce o granice

W trzeciej dekadzie maja 1920 45 pułk piechoty ppłk. Michała Bajera utworzył cztery „węzły obronne”: pod wsią Skitki, na południe od wsi Rossosza, na wschód od Napadówki oraz w Lipowcu. Na prawym skrzydle pułk współdziałał z oddziałami 18 Dywizji Piechoty rozmieszczonymi w Hordyjówce, a na lewym jego skrzydle rozwinął swoje punkty oporu 50 pułk piechoty^[6]. Dowództwo pułku znajdowało się w Lipowcu^[7]. 30 maja na lewym skrzydle pułku, ale jeszcze w rejonie odpowiedzialności sąsiedniego 50 pp, zauważono sowiecką kawalerię. Dowódca 45 pp ppłk Bajer postanowił skierować na Oczeretnię swój II batalion, wzmocniony 2 baterią 13 pułku artylerii polowej, z zadaniem opanowania miejscowości i ochrony swojego skrzydła. Tymczasem 50 pułk piechoty już poprzedniego dnia został rozbity pod Nowo-Żywotowem i Medówką, a w polskim froncie wytworzyła się siedemnastokilometrowa luka, w którą wchodziły oddziały 6 Dywizji Kawalerii z armii Siemiona Budionnego^[8].

Bój pod Napadówką

Sowieci napotkali jednak pod Pohrebyszczem silny opór grupy podpułkownika Arnolda Szyllinga; skierowali się na Napadówkę i Lipowiec^[9]. Dowództwo 45 pp, nie znając sytuacji ogólnej, realizowało swój plan zaczepny^[10]. Rano 31 maja, wzmocniony artylerią II batalionu kpt. Wincentego Rusieckiego, wyruszył z Napadówki na Oczeretnię. Po przejściu kilkuset metrów zauważono kolumny sowieckie. Towarzysząca batalionowi bateria zajęła natychmiast stanowiska u wylotu drogi z Napadówki na Oczeretnię i otworzyła ogień, a piechota ruszyła w tyralierach do ataku. Szarżowała też sowiecka kawaleria, ale jej pierwszy atak został powstrzymany ogniem artylerii i karabinów maszynowych. Przy drugim ataku czerwonoarmistom towarzyszyły, nieznane jeszcze żołnierzom 45 pp, taczanki oraz samochód pancerny. Dzięki skuteczności polskiej artylerii i ten atak odrzucono, a samochód pancerny został zdobyty przez polskich żołnierzy. W tym samym czasie kolumna sowieckiej jazdy, maszerując brzegiem Ulianówki, obeszła lewe skrzydło II batalionu i wdarła się do Napadówki. Kontratakowała kompania odwodowa batalionu i w walce wręcz wyparła przeciwnika z miejscowości. Kompanię wspierali taboryci i kanceliści sztabu pułku^[11][12].

W tym czasie III/45 pp atakowany był w Lipowcu przez kilka szwadronów 6 DK, wzmocnionych samochodem pancernym. Sowiecka kawaleria w pierwszym impecie weszła do Lipowca, ale w walce w terenie zabudowanym poniosła duże straty i musiała wycofać się porzucając dwa ckm-y. Żołnierze 3 kompanii km zaatakowali i zdobyli samochód pancerny^[13]. Kawaleria sowiecka ponowiła atak w szyku pieszym i ponownie została odrzucona^[11]. Także III batalion 45 pp walczył z oddziałem sowieckiej 6 DK. Na tym kierunku czerwonoarmiści otrzymali wsparcie w postaci trzech pociągów pancernych, a polskiej artylerii w tym obszarze nie było. Mimo to III/45 pp z powodzeniem odpierał ponawiane ataki^[14].

Walki na całym odcinku obrony 45 pułku piechoty trwały do godzin wieczornych. Około 18.00 oddziały 6 Dywizji Kawalerii rozpoczęły odwrót^[14][15].

Walki obronne na linii Bugu

18 sierpnia 1920 XXVI Brygada Piechoty cofała się na Kurowice i Winniki. W awangardzie maszerował 45 pułk piechoty Strzelców Kresowych ppłk. Michała Bajera, wzmocniony 2 i 3 baterią 13 pułku artylerii polowej. Oddziały sowieckiej 6 Dywizji Kawalerii Iosifa Apanasienki prowadziły pościg równoległy. Walkę prowadziła artyleria i pododdziały ubezpieczeń bocznych obu stron. Przed południem 18 sierpnia oddziały 11 Dywizji Kawalerii wyprzedziły maszerującą polską piechotę, zajęły stanowiska na zachód od Kurowic i zagrodziły XXVI Brygadzie Piechoty drogę na Lwów^[16][17].

II batalion 45 pułku piechoty kpt. Wincentego Rusieckiego po wyjściu z Kurowic został ostrzelany ogniem artylerii i broni maszynowej. Dowódca batalionu rozwinął swój pododdział i zepchnął nieprzyjaciela w kierunku na Mogiłę. Tutaj jednak został zatrzymany silnym ogniem karabinów maszynowych na taczankach. Tym samym zatrzymana została kolumna marszowa całego 45 pułku piechoty. Wówczas z kierunku północno-zachodniego Sowieci wyprowadzili natarcie^[18]. Baterie 13 pułku artylerii polowej zajęły stanowiska po obu stronach drogi (bateria 13 pułku artylerii ciężkiej bezpośrednio na drodze) i przystąpiły do zwalczania sowieckiej broni maszynowej pod Mogiłą. Przeciwko atakującym kozakom płk Michał Bajer skierował I batalion kpt. Bronisława Grzebienia. Ten uszykował swój batalion w dwuszereg, a karabiny maszynowe rozmieścił na skrzydłach. Szarżującą sowiecką kawalerię dopuszczono na 600 m i rozpoczęto walkę ogniową^[19]. Kawaleryjska szarża załamała się około 150 kroków od ugrupowania polskiej piechoty.

Kolejne szarże Sowieci wyprowadzili od zachodu i od północy. W odpowiedzi batalion rozwinął się wzdłuż drogi, ruszył do ataku i zepchnął przeciwnika na północny zachód. Atakujące polskie kompanie powstrzymał jednak ogień sowieckich baterii artylerii^[18], a sowieckie dowództwo wprowadziło do walki świeże oddziały ze składu 6 Dywizji Kawalerii. Uderzyły one na czoło i skrzydła I i II batalionu 45 pułku piechoty. W niektórych miejscach pękła polska obrona, ale działania kompanii odwodowych w walce wręcz odtworzyły przedni skraj obrony. Po tej akcji przeciwnik zaczął wycofywać się na północny wschód. Pojedynek artyleryjski trwał jeszcze do godziny 22.00. Po północy oddziały XXVI Brygady Piechoty podjęły dalszy marsz odwrotowy w kierunku Lwowa^[16][20].

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

13 Dywizja Piechoty w 1938

Święto 13 Dywizji Piechoty w Równem - dobosze 45 pp w historycznych strojach legii gen. Józefa Zajączka

W okresie międzywojennym 45 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr II^[23] w garnizonie Równe^[24], a batalion zapasowy we Włodzimierzu Wołyńskim^[23]. Wchodził w skład 13 Kresowej Dywizji Piechoty^[1].

29 czerwca 1926 roku w katastrofie pod Powurskiem śmierć poniosło 3 oficerów i 38 szeregowców III batalionu, a kolejnych 44 żołnierzy zostało rannych.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 45 pułk piechoty zaliczony został do typu III pułków piechoty o stanach zbliżonych do wojennych. Na czas wojny przewidywany był do działań osłonowych. Corocznie otrzymywał około 1010 rekrutów. Jego obsadę stanowiło 68 oficerów i 2200 podoficerów i żołnierzy^[25].

Pułk w kampanii wrześniowej

Symbole pułkowe

Wręczenie sztandarów 44 pp i 45 pp w Równem - msza polowa; 14 czerwca 1931.

Wręczenie sztandarów 44 pp i 45 pp. Wiceprezydent Paryża Georges Contenot wpisuje się do księgi pamiątkowej pułku.

Sztandar

Stary, nietypowy sztandar pułk otrzymał w 1918 roku. W 1931 roku pułk otrzymał sztandar typowy ufundowany przez społeczeństwo Paryża. Wręczył go pułkowi w Równem gen. Jan Romer^[29]. Sztandary zostały w 1939 roku spalone. W 1966 roku do Muzeum Wojska Polskiego trafiło kilka gwoździ ze sztandaru^[30]

Odznaka pamiątkowa

9 stycznia 1931 roku kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych, generał dywizji Daniel Konarzewski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 45 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych^[31]. Odznaka ma kształt srebrnego krzyża nawiązującego do herbu Wołynia, z ramionami pokrytymi błękitną emalią. Na krzyż nałożono tarczę rycerską z pionową wstęgą o barwach narodowych, na której wpisano numer i inicjały 45 PSK. Z lewej strony miniatura emblematu Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", z prawej miniatura oznaki rozpoznawczej noszonej przez 3 Pułk Strzelców Polskich we Francji (cyfra 3 nad trąbką strzelecką). Na szczyt tarczy nałożony srebrny orzeł państwowy wz. 1927. Oficerska - trzyczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana, łączona pięcioma nitami. Wymiary: 40x32 mm. Wykonanie: Wiktor Gontarczyk - Warszawa^[24].

Strzelcy kresowi

Dowódcy pułku^[32][c]

• mjr armii franc. Stanisław Till (II - 2 III 1918)
• płk Leon Pachucki (od 26 III 1918 - 29 VI 1919)
• płk Michał Bajer (20 VI 1919 - 1 IX 1921)
• mjr Zygmunt Polak p.o. (1 IX - 15 X 1921)
• ppłk / płk piech. Kazimierz Rybicki (15 X 1921 - 6/9 VII 1929^[34])
• ppłk / płk dypl. piech. Bronisław Prugar-Ketling (6/10 VII 1929 - 1/27 X 1935 → szef Dep. Piech. MSWojsk.)
• ppłk dypl. piech. Marian Morawski (p.o. 27 X - 9 XII 1935)
• ppłk/płk piech. Stanisław Piotr Hojnowski (1 X / 9 XII 1935 - 6/7 IX 1939)^[35]

Zastępcy dowódcy pułku^[d]

• ppłk piech. Edward Dojan-Surówka (VII 1922 - VIII 1926)
• ppłk piech. Ludwik Franciszek Maciejowski (do 12 III 1929 → dowódca 25 pp)
• ppłk piech. Wiktor Eichler (IV 1929^[e] – IV 1934 → dowódca 32 pp^[37])
• ppłk dypl. piech. Marian Morawski (od IX 1934)
• ppłk piech. Rudolf Ksieniewicz (11 IV 1938 - 1939)

II zastępca (Kwatermistrz)

• mjr / ppłk piech. Zygmunt Kostkiewicz (III 1932 – 1939)

Żołnierze 45 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[38]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Piotr Bieliński: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. 13 Dywizja Piechoty Legionów. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017. ISBN 978-83-7945-605-5.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Piotr Bieliński, 45 pułk strzelców Kresowych, Oficyna Wydawnicza "Ajaks", Warszawa 2010.
• Jerzy Dąbrowski: Zarys historji wojennej 45-go Pułku Piechoty Strzelców Kresowych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.

• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.