4 Armia (ZSRR)
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | sierpień 1939 |
| Rozformowanie | 1991–1992 |
| Dowódcy | |
| Pierwszy | A.A. Korobkow |
| Działania zbrojne | |
| II wojna światowa zimna wojna | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | Iran (1945) |
| Rodzaj sił zbrojnych | wojska lądowe |
| Rodzaj wojsk | piechota, kawaleria, wojska pancerne |
| Podległość | Białoruski Specjalny Okręg Wojskowy, Front Zachodni, Front Wołchowski, Front Zakaukaski, Zakaukaski Okręg Wojskowy (lata 50. – 90.) |
| Skład | dwa lub więcej korpusów strzeleckich |
4 Armia (ros. 4-я армия) – związek operacyjny Armii Czerwonej podczas II wojny światowej, który prowadził swoje działania wpierw na froncie wschodnim w czasie II wojny światowej, a potem na Kaukazie podczas zimnej wojny. Został rozwiązany po rozpadzie Związku Radzieckiego.
I formowanie
4 Armia została sformowana w sierpniu 1939 roku w Białoruskim Specjalnym Okręgu Wojskowym z Bobrujskiej Grupy Armijnej jako samodzielna armia[1]. We wrześniu 1939 roku 4 Armia wzięła udział w inwazji Związku Radzieckiego na Polskę. Armią dowodził wtedy przyszły marszałek ZSRR Wasilij Czujkow, przyszły obrońca Stalingradu. Orkiestra i batalion z 29 Lekkiej Brygady Pancernej z 4 Armii brały udział w niemiecko-radzieckiej paradzie wojskowej w Brześciu 22 września 1939 roku[2].
W czerwcu 1941 roku w skład 4 Armii wchodziły:
- 28 Korpus Strzelecki: 6 Dywizja Strzelecka, 42 Dywizja Strzelecka, 49 Dywizja Strzelecka, 75 Dywizja Strzelecka, 447 korpuśny pułk artylerii, 455 korpuśny pułk artylerii, 28 samodzielna korpuśna eskadra lotnicza, 298 samodzielny batalion łączności, 235 batalion saperów, 12 samodzielny dywizjon artylerii przeciwlotniczej,
- 14 Korpus Zmechanizowany: 22 Dywizja Pancerna, 30 Dywizja Pancerna, 205 Dywizja Zmotoryzowana, 20 pułk motocyklowy, 519 samodzielny batalion łączności, 67 samodzielny zmotoryzowany batalion inżynieryjny,
- 10 Mieszana Dywizja Lotnicza: 33 pułk lotnictwa myśliwskiego, 123 pułk lotnictwa myśliwskiego, 74 pułk lotnictwa szturmowego, 39 pułk lotnictwa bombowców lekkich,
- 62 Brzeski Rejon Umocniony,
- 120 pułk artylerii haubic Odwodu Naczelnego Dowództwa[3].
W dniu ataku Niemiec na Związek Radziecki (22 czerwca 1941 roku) 10 Armia była częścią Frontu Zachodniego. Generał pułkownik Pawłow, dowódca Frontu Zachodniego, postanowił przenieść wcześniej niektóre oddziały 4 Armii (było to początkiem 1941 roku). 42 Dywizja Strzelecka została przesunięta do Brześcia, a kwatera główna 14 Korpusu Zmechanizowanego do Kobrynia, co według słów historyka Johna Ericksona pozbawiło 4 Armię zarówno sił rezerwowych, jak i sił drugiego rzutu[4]. Naprzeciw 4 Armii za rzeką Bug stała 4 Armia niemiecka, składająca się z dwunastu dywizji piechoty, jednej dywizji kawalerii i 2 Grupy Pancernej. Niektóre jednostki 4 Armii stały w obliczu poważnych trudności. Kiedy dowódca armii gen. mjr A.A. Korobkow, spotkał się 10 czerwca ze swoimi oficerami, to wówczas dowódca 14 Korpusu Zmechanizowanego gen. mjr S.I. Oborin, podkreślał z naciskiem, że ponad połowa jego żołnierzy to nieprzeszkoleni rekruci, że wojska artyleryjskie otrzymały armaty do których nie było amunicji i że liczba ciężarówek pozwalała im czynić korpus mobilnym w zaledwie 25%, reszta musiała maszerować pieszo[5].
W przeddzień ataku 4 Armia stała się ofiarą niemieckiego sabotażu łącznościowego. Poszczególne jednostki straciły ze sobą połączenie telefoniczne, odcięto zasilanie, a sama twierdza Brześć utraciła swoje magazyny wody pitnej. Od godz. 5:00 rano 22 czerwca toczyły się wokół twierdzy we Brześciu zacięte walki, choć siedem batalionów wokół fortecy z 28 Korpusu Strzeleckiego cierpiało na braki w ludziach, dezorganizację i nieefektywność. Pomimo tych mankamentów ostateczne zdobycie twierdzy przez Niemców zajęło trochę czasu w związku z zawziętym oporem radzieckim. O 16:00 22 czerwca sztab 4 Armii był z powrotem w Zaprudzie, a Sztab Generalny frontu rozkazał 14 Korpusowi Zmechanizowanemu rozpocząć atak w celu wycofania się z Brześcia i dotarcia do linii frontu. Jednak sztab armii przeczuwał, że plan nie ma szans powodzenia i tak się zresztą stało. Kiedy następnego dnia rozpoczęto działania zaczepne, powiodły się one tylko w bardzo niewielkim stopniu[6]. W związku z tym trzy dni później dowódca Frontu Zachodniego rozkazał całkowity odwrót w celu uniknięcia okrążenia. 4 Armia została wycofana na linię od Bytina do Pińska. Tego samego dnia nadeszły kolejne instrukcje od gen. Pawłowa. Aby móc osłonić koncentrację armii rezerwowych przy rzece Dniepr 4 Armia miała utrzymać swoje pozycje przy rzece Szczara, rejon umocniony Słuck oraz linię rzeki Słucz. Niestety rejon umocniony Słuck, tak jak zostało to przypomniane Korobkowi, dużo wcześniej otrzymał instrukcje o przeniesieniu arsenałów uzbrojenia do twierdzy w Brześciu (która się wciąż broniła). Tym samym zaplanowana obrona rejonu umocnionego Słuck nie mogła się powieść i Słuck padł już 27 czerwca[7]. Następnie 4 Armia wzięła udział w obronie rejonu wokół Bobrujska.
Pod koniec lipca 1941 roku rozpoczął się proces rozpadu 4 Armii. Dowódcy (gen. mjr Aleksandr Korobkow i gen. mjr Oborin) zostali rozstrzelani. 24 lipca armia została rozformowana, a na bazie dowództwa Armii utworzono dowództwo Frontu Centralnego.
II formowanie
Pod koniec września 1941 roku 4 Armia została sformowana ponownie utrzymując status samodzielnej jednostki aż do grudnia i będąc przez ten czas w rezerwie Stawki. Sztaby polowe 52. i 54. Armii użyto do uzupełnienia dowództwa armii. Nowa formacja na dzień 1 października 1941 roku była złożona z:
- 32 Dywizji Strzeleckiej,
- 285 Dywizji Strzeleckiej,
- 292 Dywizji Strzeleckiej,
- 311 Dywizji Strzeleckiej,
- 27 Dywizji Kawalerii,
- 9 Brygady Pancernej,
- 119 samodzielny batalion czołgów,
- 883 pułk artylerii,
- 2 Rezerwowej Grupy Lotniczej.
4 Armia brała udział w kontrataku na Tichwin w celu odblokowania Leningradu. 17 grudnia 1941 roku 4 Armia została włączona w skład Frontu Wołchowskiego. Od stycznia 1942 do listopada 1943 roku 4 Armia walczyła na froncie wołchowskim i leningradzkim wykonując także działania na tyłach frontu. W odróżnieniu od innych części frontu wschodniego Armia Czerwona nie wykazywała się dużymi zdobyczami na północy do 1943 roku. 4 Armia została rozformowana w listopadzie 1943 roku.
III formowanie
Armia została ponownie sformowana w styczniu 1944 roku jako część Frontu Zakaukaskiego. Sztab 4 Armii powstał ze sztabu 34 Armii. 4 Armia stacjonowała w Iranie aż do sierpnia 1945 roku, co było zgodne z traktatem radziecko-irańskim z 1921 roku.
W lutym 1944 roku 4 Armia składała się z[8]:
- kwatera główna,
- 58 Korpus Strzelecki: 68 Górska Dywizja Strzelecka, 75 Dywizja Strzelecka, 89 i 90 Brygada Strzelecka,
- 15 Korpus Kawalerii: 1 Dywizja Kawalerii, 23 Dywizja Kawalerii i 39 Dywizja Kawalerii, 1595 pułk artylerii przeciwpancernej, 15 samodzielny dywizjon artylerii przeciwpancernej i 17 dywizjon moździerzy,
- 28 bateria artylerii przeciwlotniczej,
- 492 pułk lotnictwa szturmowego,
- 167 pułk lotnictwa myśliwskiego.
Przy Armii działały 3 samodzielne kompanie karne[9].
Dowódcy armii podczas II wojny światowej
- generał major Aleksandr Korobkow (pierwsze formowanie) 1939 – 8.07.1941,
- pułkownik Leonid Sandałow (pierwsze formowanie) 8 – 23.07.1941,
- generał porucznik Wsiewołod Jakowlew (drugie formowanie) 26.09.1941 – 09.11.1941
- generał armii Kirył Mierieckow (drugie formowanie) 09.11.1941 – 16.12.1941
- generał major Piotr Iwanow (drugie formowanie) 16.12.1941 – 03.02.1942
- generał major Piotr Lapin (drugie formowanie) 03.02.1942 – 25.06.1942
- generał porucznik Nikołaj Gusiew (drugie formowanie) 26.06.1942 – 30.10.1943
- generał porucznik Iwan Sowietnikow (trzecie formowanie) 1944 –
Służba po wojnie
W latach powojennych 4 Armia stacjonowała na terenie Azerbejdżańskiej SRR w ramach Zakaukaskiego Okręgu Wojskowego. Sytuacja ta utrzymywała się aż do rozpadu Związku Radzieckiego. 4 Armia miała swój sztab generalny w Baku po tym, jak została przeniesiona z Iranu w 1946 roku, i tym samym Okręg Wojskowy Baku został wówczas rozwiązany. Z dywizji wojskowych czasu II wojny światowej pod koniec lat. 80 pozostała tylko jedna, a mianowicie 60 Dywizja Zmechanizowana (najpierw 296., później 6. Dywizja Strzelecka im marsz. ZSRR Fiodora Tołbuchina).
Struktura organizacyjna
- w 1989[10]
w składzie Zakaukaskiego Okręgu Wojskowego
- 23 Dywizja Zmechanizowana[a]
- 60 Dywizja Zmechanizowana[a]
- 216 Dywizja Zmechanizowana[b]
- 295 Dywizja Zmechanizowana[a]
- 136 Brygada Rakiet Operacyjno-Taktycznych
- 117 Brygada Rakiet Przeciwlotniczych
- 215 pułk artylerii
- 941 pułk artylerii rakietowej
- 941 pułk rozpoznania artyleryjskiego
- 87 pułk radiotechniczny
- 95 pułk łączności
Uwagi
Przypisy
- ↑ BOWO (00 СВЭ, Ô.8, ß.468.)(00 СВЭ, т.8, с.468.) 00; Zachodni Specjalny Okręg Wojskowy, A.G. Lenskij, Сухопутные силы РККА в предвоенные годы. Справочник. – Санкт-Петербург Б&К, 2000.
- ↑ Janusz Magnuski; Maksym Kołomijec: Czerwony Blitzkrieg. Pelta s. c., 1994, s. 72.
- ↑ Nikołajuk 2012 ↓, s. 18.
- ↑ John Erickson: Road to Stalingrad. Cassel Military Paperbacks edition, 2003, s. 86–87.
- ↑ Erickson, 2003, s. 90–91.
- ↑ Erickson, 2003, s. 130–131, 133.
- ↑ Erickson, 2003, s. 150–152, 155.
- ↑ Skład bojowy Armii Czerwonej (BSSA), 1 lutego 1944 roku, Axis History Forum.
- ↑ Władimir Dajnes, Bataliony karne i oddziały zaporowe Armii Czerwonej. Warszawa 2015, s. 232.
- ↑ Depczyński 2015 ↓, s. 370.
- ↑ Depczyński 2015 ↓, s. 382.
- ↑ Depczyński 2015 ↓, s. 379.
Bibliografia
- W.I. Feskow, K.A. Kałasznikow, W.I. Golikow: The Soviet Army in the Years of the ‘Cold War’ (1945-1991). Tomsk: Tomsk University Press, 2004. ISBN 5-7511-1819-7.
- Jan Nikołajuk. Pierwszy sowiet. Dyslokacja wojsk RKKA i NKWD na „występie białostockim” w przededniu Barbarossy. „Militaria”. 4(26), 2012. Turka: Oficyna Wydawnicza Kagero.
Linki zewnętrzne
- 4. Armia (ros.). [dostęp 8 grudnia 2011].
Media użyte na tej stronie
Army star of the USSR armed forces, here a version of the metallic five-pronged Soviet star, wore by the personnel of the Workers' and Peasants' Red Army (RA), and later Soviet Army (SA), since the 1920s.