4 Brygada WOP

4 Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza – zlikwidowany związek taktyczny Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy polsko-czechosłowackiej.

Żołnierze batalionu odwodowego w środku mjr Antoni Dujanowicz (p.o. d-ca batalionu) (1951)

Formowanie i zmiany organizacyjne

Sformowana 1 stycznia 1951 roku na bazie 21 Brygady Ochrony Pogranicza, na podstawie rozkazu MBP nr 043/org z 3 czerwca 1950 roku^[2] z podległością Dowództwu WOP. Nowa numeracja batalionów i brygad weszła w życie z dniem 1 stycznia 1951 roku^[3]. Sztab brygady stacjonował w Gliwicach ul. Nowotki obecnie Daszyńskiego 56. 1 lipca 1952 roku Dowództwo WOP przyjęło od Komend Wojewódzkich MO całokształt spraw związanych z zaopatrzeniem kwatermistrzowskim brygad, a te z kolei pododdziałów granicznych. Od tego czasu wojska ochrony pogranicza stały się w pełni samodzielne i niezależne w sprawach gospodarczych^[4].

Absolwenci Szkoły Podoficerskiej 4. Brygady WOP. W mundurze wyjściowym plut. Stanisław Lewandowski (1954)

Rozformowana 1 stycznia 1958 roku. Na jej bazie powstała 4 Górnośląska Brygada WOP.

Skład organizacyjny

Skład organizacyjny 4 Brygady WOP podano za: SławomirS. Żurawlow SławomirS., Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, s. 39–40 .

• Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia
• 41 batalion WOP – Ustroń i 5 strażnic w 1956 roku przekazany pod komendę 3 Brygady WOP w Nowym Sączu^[a]
• 42 batalion WOP – Cieszyn i 4 strażnice
• 43 batalion WOP – Racibórz i 5 strażnic
• 44 batalion WOP – Głubczyce i 6 strażnic
• 45 batalion WOP – Prudnik i 5 strażnic
• 46 batalion WOP – Paczków i 5 strażnic w sierpniu 1954 roku przekazany pod komendę 5 Brygady WOP w Kłodzku^[b].
• Graniczne Placówki Kontrolne (GPK):
  • Cieszyn – kolejowa i drogowa
  • Zebrzydowice – kolejowa
  • Chałupki – drogowa
  • Głuchołazy – kolejowa.

Stan osobowy wynosił 3378 wojskowych^[5].

Sztandar brygady

Wręczenie sztandaru dla poprzednika brygady – Katowickiego Oddziału WOP nr 10 odbyło się 4 listopada 1946 roku. W uroczystości udział wzięli m.in.: minister obrony narodowej, marszałek Polski Michał Rola-Żymierski, minister hutnictwa Hilary Minc, wojewoda śląski gen. bryg. Aleksander Zawadzki, dowódca Okręgu Wojskowego IV gen. Stanisław Popławski oraz szef Departamentu WOP gen. bryg. Gwidon Czerwiński^[6].

Na lewej stronie płatu sztandaru, w dolnym prawym rogu, na tarczce znajduje się czterowierszowy napis: „C.Z.P. (HUTNICZEGO) 24.XI.1946”^[6].

W drzewce sztandaru gwoździe pamiątkowe wbijali m.in.: gen. Marian Spychalski, minister Eugeniusz Szyr, Generalny Dziekan Wojska Polskiego ks. płk Stanisław Warchałowski, wicewojewoda śląski płk Jerzy Ziętek, płk Redlich, płk Kuczyński oraz przedstawiciele kopalń „Pokój”, „Kościuszko”, „Bankowa” i „Mała Panew”^[6].

Pomimo reorganizacji i zmiany nazwy jednostki, na sztandarze nie dokonywano żadnych poprawek. Sztandar został przekazany do Muzeum Wojska Polskiego 1 lipca 1963 roku^[6].

Żołnierze brygady

Dowódcy brygady

Dowódców 4 Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza podano za: Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. s. 11.

• ppłk Michał Hakman (01.08.1950–30.06.1953)^[7]
• ppłk Stanisław Czesławski (01.07.1953–15.09.1955)
• ppłk Teofil Bielecki (16.09.1955–08.02.1957)
• ppłk Eugeniusz Gumbarewicz p.o. (09.02.1957–01.09.1957)
• płk Bolesław Bonczar (02.09.1957–31.12.1957).

Podoficerowie

• st. sierż. Jan Kępa.

Historia

• 1950 – Brygada otrzymała pierwszą aparaturę kinową. Ruchome kina objazdowe zaczęły docierać do strażnic i GPK^[8].
• 1951 – 13 marca doszło do dezercji sześciu żołnierzy, trzech z 223 strażnicy WOP Zwierzynie i trzech z 222a strażnicy WOP Pokrzywna oraz praczką, pod dowództwem i z inicjatywy sierż. Jana Kępy zastępcy dowódcy ds. specjalnych 222a strażnicy WOP Pokrzywna 45 batalionu WOP Prudnik. Dezerterów ujęto na terytorium Czechosłowacji, a następnie skazano na kary więzienia, a sierż. Kępę na karę śmierci, którą wykonano w Areszcie Śledczym w Bytomiu^[9].
• 1952 – powstała w brygadzie orkiestra co dało nowe, większe możliwości rozwoju amatorskiej twórczości artystycznej^[10].
• 1956 – 2 maja dowództwo Brygady na odcinku 41 batalionu WOP Ustroń, zorganizowało pod namiotami, sezonową strażnicę WOP z kadry zawodowej i żołnierzy służby zasadniczej 45 batalionu WOP Prudnik (dowódcą strażnicy był ppor. Edward Karpiuk), na płaskowyżu Soszów w celu zapobieżenia istniejącemu w tym rejonie przemytowi. Strażnica realizowała zadania pomiędzy szczytami „Czantoria”-„Stożek”, z bazą wyjściową w miejscowości Wisła. W czerwcu, w wyniku rykoszetu (teren górzysty, kamienie) po oddaniu serii strzałów ostrzegawczych z pistoletu maszynowego przez żołnierzy strażnicy, doszło do spowodowania zranienia w mosznę przemytnika, miejscowego górala^[11].
• 1956 – koniec czerwca–początek lipca w okresie tzw. „Wypadków poznańskich”, przy linii granicznej i w strefie działania, odnajdywano pakunki zawierające ulotki z tzw. „bibułą”, przytwierdzone do balonów leżących na ziemi^[12]. W związku z masowością zjawiska, żołnierze otrzymali zezwolenie na użycie broni, celem zestrzelenia nisko przelatujących balonów (nawet jeśli znajdowały się na terytorium czechosłowackim, ale w zasięgu ognia – to samo czynili pogranicznicy czechosłowaccy)^[13].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• HenrykH. Dominiczak HenrykH., Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985, Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985 .
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945–1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• JerzyJ. Prochwicz JerzyJ., Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965, Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011, ISBN 978-83-7726-027-2 .
• Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011 .
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Garnizon Wojska Polskiego w Gliwicach Rys historyczny 1945–2014, Gliwice: Zakład Poligraficzny Waldemar Wiliński, 2014 .
• Mirosław Kudasiewicz. Z archiwum odkrywcy – Balonowa propaganda. „Tygodnik Prudnicki”. 19(649), s. 8, 2003-05-07. ISSN 1231-904X. 
• Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP – Ale co na to powie moja stara. „Tygodnik Prudnicki”. 1(684), s. 10, 2004-01-07. ISSN 1231-904X. 
• Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (45) Sylwetki dowódców jedn. WOP – kpt. Franciszek Gajdemski. „Tygodnik Prudnicki”. 23(758), s. 10, 2005-06-08. ISSN 1231-904X. 
• Tadeusz Niedziela. Wojska Ochrony Pogranicza w pięćdziesiątą rocznice objęcia służby w ochronie granicy Polski 1945–1995. „Jednodniówka Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych Środowiska WOP”, s. 14, 1995-06. 
• Archiwum Straży Granicznej, DWOP sygn. 2825/1. Rejestr główny jednostek WOP.

Linki zewnętrzne

• Sierżant Kępa ucieka na Zachód