4 Eskadra Wywiadowcza

4 Eskadra Wywiadowcza
Eskadra Toruńska
Ilustracja
Godło eskadry
Historia
Państwo

 II Rzeczpospolita

Sformowanie

9 stycznia 1919

Nazwa wyróżniająca

Eskadra Toruńska

Dowódcy
Pierwszy

rtm. pil. Aleksander Serednicki

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
Organizacja
Dyslokacja

Warszawa, Wołkowysk, Mińsk Mazowiecki, Toruń

Lotniska 1920.png
Lotnictwo wilno 1919.png
Liniabugu 1920.png

4 eskadra wywiadowczapododdział lotnictwa rozpoznawczego Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Eskadra sformowana została w 1919 w Warszawie. Wzięła udział w wyprawie wileńskiej. Walczyła na froncie polsko-bolszewickim. Wiosną 1920 wcielona do 11 eskadry wywiadowczej. Odtworzona jako (4) eskadra toruńska. Po zakończeniu działań wojennych przeformowana w eskadrę Szkoły Obserwatorów Lotniczych.

Godło eskadry: staroegipski ptak RA (godło 66 eskadry Breguetów)[1].

Formowanie, zmiany organizacyjne i walki

Eskadra powstała 9 stycznia 1919 w Warszawie, w okresie walk o granice Rzeczypospolitej[2]. Rozkazem Sztabu Generalnego nr 487/I z 9 stycznia 1919, eskadra weszła w skład I Grupy Lotniczej dowodzonej przez kpt. pil Romana Florera[3]. Z powodu dużego braku kadr do eskadry wcielono szkolących się w Wojskowej Szkole Lotniczej pilotów. 7 kwietnia 1919 eskadra została przydzielona do Dywizji Litewsko-Białoruskiej i pod dowództwem por. Jurkiewicza udała się na lotnisko do Białegostoku. Ówczesny stan eskadry był prawie szczątkowy – 4[a] samoloty, 5 pilotów i 2 obserwatorów[4]. Już w Białymstoku uzupełniono eskadrę o nowy personel. Pierwsze loty bojowe eskadra wykonała 17 kwietnia z lotniska w Wołkowysku.

Po zajęciu Wilna eskadra została tam przeniesiona[b]. Wykonywała loty bojowe dla dowództwa Frontu Litewsko-Białoruskiego najpierw z Wilna, a potem z Lidy. Stamtąd wykonywano najważniejsze akcje bojowe m.in. bombardowanie Mołodeczyna, Wilejki, Mińska[c].

W październiku 1919 część eskadry pod dowództwem por. Jurkiewicza odesłano do Szkoły Obserwatorów Lotniczych w Warszawie. Do pozostałej części, której dowództwo objął kapitan Wacław Iwaszkiewicz, wcielono francuską 66 eskadrę Breguetów. Zimę 1919/1920 przeformowana eskadra spędziła w Wilnie. Wykorzystując względny spokój na froncie, w okresie jesienno–zimowym eskadra prowadziła szkolenie personelu lotniczego i uzupełniała stany[d]. Na dzień 1 lutego 1920 eskadra wchodziła w skład I Grupy Lotniczej, posiadała 8 pilotów, 3 obserwatorów i 10 samolotów[6]. Z końcem marca, na Froncie Litewsko-Białoruskim stacjonował 1 dywizjon lotniczy w składzie 1., 4. i 8 eskadra wywiadowcza oraz wielkopolski dywizjon składający się z 12. i 14 eskadry wywiadowczej oraz 13 eskadry myśliwskiej. Jeszcze w kwietniu lotnictwo Frontu zostało wzmocnione przez 4 dywizjon lotniczy w składzie 11. i 18 eskadry wywiadowczej. W maju w rejon frontu przybyły 10 eskadra wywiadowcza i 19 eskadra myśliwska. Naczelne dowództwo przydzieliło 4 Armii pięć eskadr, 1 Armii – trzy eskadry, a do 7 Armii włączono tylko jedną eskadrę[7]. W kwietniu eskadra wykonała kilkanaście lotów bojowych. Spośród personelu aktywni byli por. Antoni Sielicki i ppor. Eugeniusz Tromszczyński[8].

W tym też miesiącu 4 eskadra dostała uzupełnienie z 11 eskadry i pod dowództwem por. Narkowicza weszła w skład IV dywizjonu lotniczego. W tym składzie ponownie wzięła udział w walkach na wschodzie. Bardzo dynamiczna sytuacja na froncie zmuszała eskadrę do ciągłych przenosin, tak że w połowie lipca znalazła się ponownie w Lidzie z zaledwie jednym samolotem na wyposażeniu.

Część pododdziału została skierowana do Bydgoszczy, a następnie do Torunia, w celu uzupełnienia. Z pozostałej grupy lotników i pozostałości 11 eskadry zorganizowana została nowa 11 eskadra wywiadowcza.

Działania 4 eskadry toruńskiej

W czerwcu 1920 Oficerska Szkoła Obserwatorów Lotniczych ewakuowana została z Warszawy do Torunia. Komendant szkoły, por. obs. Wiktor Szandorowski z personelu szkoły utworzył 4 eskadrę „Toruńską” pod dowództwem kpt. pil. Stanisława Rybki. 25 lipca 1920 nowy pododdział przegrupowany został transportem kolejowym na lotnisko Hrubieszów[9], z którego wykonywał loty dla Grupy Operacyjnej Jazdy gen. Sawickiego[10]. Dowódca grupy nie pozostawił eskadrze żadnych rozkazów. Stacjonujący bezczynnie na lotnisku lotnicy zaczęli chorować na czerwonkę[11]. 31 lipca, podczas startu do pierwszego lotu bojowego, zginął pilot sierż. Obrembowicz, a plut. Czerwiński i kpt. Rybka zostali ranni[e]. Kolejny rozkaz nakazał jednostce przegrupować się w rejon Sokala. W czasie przelotu rozbito dwa kolejne samoloty. Z Sokala na rozpoznanie w rejon Dubno – Równe, poleciała załoga sierż. Meissner i por. Przybyłowicz. Podczas lądowania pilot uszkodził czwarty samolot eskadry. Z Sokala dalszych lotów nie prowadzono i eskadra toruńska po utracie 4 z 6 samolotów wycofała się przez Rawę Ruską, Bełżec, Szczebrzeszyn, Zamość, Lublin, Puławy, Dęblin i 10 sierpnia dotarła na lotnisko Białobrzegi. Tu eskadra otrzymała uzupełnienie ludzi i sprzętu[13].

W ramach przygotowań do operacji znad Wieprza Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację eskadr polskiego lotnictwa wojskowego w dwóch rejonach: lotnictwa 1 i 5 Armii – na lotniskach warszawskich (Mokotów i Siekierki), a lotnictwa 2, 3 i 4 Armii na lotniskach Radomia, Dęblina, Puław i Lublina[f][15].

Eskadra toruńska do akcji lotniczej włączyła się 12 sierpnia przejmując na siebie większą część zadań wywiadowczych. Działała dla 2 Armii gen. Raszewskiego, a następnie gen. Roji[16][13].

Prowadziła intensywne loty rozpoznawcze w rejonie Parczewa, Radzynia Podlaskiego, Łukowa, Siedlec, Kałuszyna i Mińska Mazowieckiego. Utrzymywano także łączność 1 Dywizją Piechoty Legionów i grupa gen. Bałachowicza. W dniach 13 i 14 sierpnia eskadra kilkoma samolotami zbombardowała środki przeprawowe przygotowane przez sowieckich saperów nad Wisłą naprzeciw Góry Kalwarii. 16 sierpnia samoloty eskadry prowadziły rozpoznanie na kierunkach działania 1 Dywizji Piechoty Legionów, 14., 16., i 21 Dywizji Piechoty nacierających na odcinku frontu między Dęblinem a Lubartowem. Przeprowadzono także rozpoznanie na przedpolu 3 Dywizji Piechoty Legionów w rejonie Włodawy[16]. W następnych dniach rozpoznawała w kierunkach na Brześć, Drohiczyn i Sokołów. 20 sierpnia ostatnia maszyna AEG C.4 powróciła spod Włodawy i z urwanym tłokiem wylądowała w Dęblinie. Z braku samolotów eskadra została wycofana z frontu i przez Radom, Łódź i Kalisz pojechała do Poznania celem uzupełnienia[16].

25 sierpnia zakończyły się działania pościgowe za rozbitymi oddziałami sowieckimi. Na kilka tygodni nastąpiła stabilizacja linii frontu, a jednostki Wojska Polskiego, w tym lotnicze, przeszły kolejną reorganizację. Wycofano, celem uzupełnienia, eskadry najbardziej wyczerpane intensywnymi walkami. Były to 2., 8. i 21 eskadra. Poza nimi na tyłach przebywały także inne eskadry. Były to: 3., 11., 14., 17. i 18. oraz (4.) eskadra toruńska[17].

Po reorganizacji ugrupowanie wojsk polskich na północnym odcinku frontu składało się z 2. i 4 Armii. Zmienił się też przydział lotnictwa do poszczególnych związków operacyjnych. W skład lotnictwa 2 Armii wchodziły: 1., 12. i 16 eskadra wywiadowcza oraz 13 eskadra myśliwska. Eskadry 1. i 13. stacjonowała w Dojlidach, a eskadry 12 i 16 w Markowszczyznie[18]. W tym czasie w skład lotnictwa 4 Armii wchodziły tylko eskadry: 10. i 17 eskadra wywiadowcza. We wrześniu dołączyła 3 eskadra wywiadowcza i 19 eskadra myśliwska[19]. W końcu września na front przybyła eskadra toruńska. Po drodze w Białymstoku przywrócono jej nazwę 4 eskadry wywiadowczej[20]. Będąc w składzie 4 Armii, operowała z lotnisk w Białymstoku, Słonimie i Baranowiczach[21]. W październiku lotnictwo 4 Armii nie działało z taką aktywnością jak we wcześniejszym okresie. Jedynie 4 eskadra (toruńska) zachowała dużą aktywność. Działając z Baranowicz przeprowadziła ponad 30 lotów wywiadowczych i łącznościowych. 7 października pchor. Dittmer i por. Róder podczas lotu wywiadowczego od Kojdanowa wzdłuż brzegu Uszy, zaatakowali i rozproszyli oddział sowieckiej piechoty. 9 października ppor. Róder w złych warunkach atmosferycznych odnalazł i nawiązał łączność z oddziałami grupy gen. Krajewskiego. Również w październiku ppor. Żarski zbombardował i uszkodził most pod Słuckiem. W ostatnim locie eskadry odbytym 14 października jej dowódca por. Szyfter rozbił przy lądowaniu samolot LVG C-5. Zarówno on jak i obserwator por. Róder odnieśli rany[20].

Podczas wojny o granice 1918-1920 4 eskadra (eskadra toruńska) wykonała 95 lotów bojowych w łącznej liczbie 217 godzin przebytych nad terenami nieprzyjaciela[21][1]. Po zakończeniu działań wojennych jednostka powróciła do Torunia, gdzie przeformowana została na Szkolną Eskadrę Szkoły Obserwatorów Lotniczych[22].

Żołnierze eskadry

Personel 4 eskadry w maju 1920 w Zahaciu
Dowódcy eskadry[2]
StopieńImię i nazwiskoOkres pełnienia służby
rtm. pil.Aleksander Serednickiod 9 I 1919
por. pil.Artur Jurkiewiczod 7 IV 1919
por. pil.Bolesław Narkowiczod IV 1920
por. pil.Antoni Sielickiod VII 1920
Personel latający okresu wojny polsko – bolszewickiej[2]
ObserwatorzyPiloci
rtm. obs. Bronisław Wąsowskirtm. pil. Aleksander Serednicki
por. obs. Stefan Kryńskikpt. pil. Wacław Iwaszkiewicz
por. obs. Zbigniew Prażmowskipor. pil. August Menczak
por. obs. Mieczysław Przybyłowiczpor. pil. Artur Jurkiewicz
por. obs Jan Röderpor. pil. Romuald Wermiński
ppor. obs. Włodzimierz Ricepor. pil. Wiktor Willman
ppor. obs. Marian Romeykopor. pil. Bolesław Narkowicz
ppor. obs. Edmund Jungowskipor. pil. Antoni Sielicki
ppor. obs. Stanisław Żarskipor. pil. Wiktor Komorowski
ppor. obs. Bolesław Kuczyńskipor. pil. Tadeusz Dziewoński
ppor. obs. Janisław Goligowskippor. pil. Stefan Brygiewicz
ppor. obs. Jerzy Jabłońskippor. pil. Stanisław Krajewski
urz. wojsk. obs. Gabrjel Milczewskippor. pil. Władysław Kozłowski
pchor. obs. Stanisław Czerwińskippor. pil. Józef Szyfter
sierż. obs. Marian Radappor. pil. Tomasz Tworek
pchor. obs. Bohdan Błysk-Wilski[2]chor. pil. Tadeusz Kominkowski
ppor. obs. Eugeniusz Tromszczyński[23]chor. pil. Władysław Dittmer
pchor. pil. Dalski
pchor. pil. Janusz Meissner
pchor. pil. Senecki
sierż. pil. Józef Cegasek
sierż. pil. Mieczysław Obrembowicz
sierż. pil. Szyszko
sierż. pil. Wieczorek
sierż. pil. Hipolit Jasiewicz
sierż. pil. Mieczysław Wiland
sierż. pil. Józef Żuromski

Wypadki lotnicze

  • 19 kwietnia 1919 podczas działań bojowych poległ ppor. pil. Stefan Brygiewicz, a ciężko ranny został pchor. Błysk-Wilski[24].
  • 12 czerwca 1919 podczas lotu bojowego zginęli por. pil. Romuald Wermiński i ppor. obs. Włodzimierz Rice[24].
  • 31 lipca 1920 podczas działań bojowych zginął sierż. pil. Mieczysław Obrembowicz, a zostali ciężko ranni kpt. Stanisław Rybka i pchor. obs. Stanisław Czerwiński[24].

Samoloty eskadry

Uwagi

  1. trzy Hannover Roland CLII, jeden Albatros C.III, jeden Albatros D.III[4].
  2. Z powodu ponownych braków personelu tylko dwa samoloty przybyły do Wilna drogą powietrzną, a pozostałe koleją. Pierwszy polski samolot nad Wilnem należał do 4 Eskadry i był pilotowany przez ppor. Krajewskiego.
  3. W bombardowaniach brali udział porucznicy Willman, Kuczyński, Kryński i sierż. Cagaska.
  4. W tym czasie na Ukrainie toczyły się walki pomiędzy bolszewikami a Armią Denikina atakującą Armię Czerwoną od południa[5].
  5. Do pierwszego lotu wystartowała trzyosobowa załoga na dwumiejscowym samolocie wywiadowczym LVG C. 5. Ponieważ kpt. Rybce zależało na osobistym odbyciu pierwszego lotu bojowego, a o zadaniach obserwatora miał on bardzo mgliste pojęcie, wyznaczył na trzeciego (sic!) członka załogi. Maszyna była przeciążona, nastąpił ślizg na skrzydło, a w konsekwencji wypadek[12].
  6. Plan przydziału poszczególnych eskadr dla związków armijnych przed bitwą warszawską przedstawiał się następująco: 5 Armia – 1, 12 i 13 eskadra, 1 Armia – 8 i 9 eskadra, 2 Armia – 17 eskadra, 4 Armia – 3, 10 i 15 eskadra, 3 Armia – 2, 14 i 21 eskadra, 6 Armia – 5, 6 i 7 eskadra. Z planu tego nie zrealizowano przydziału 15 eskadry do 4 Armii oraz nie uwzględniono w nim przydziału eskadry toruńskiej do 2 Armii. Natomiast 16 i 19 eskadra pozostawały w odwodzie Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego[14].

Przypisy

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Roundel of Poland (1921-1993).svg
Roundel of the Polish Air Force (1921–1993).
Roundel of Poland (1921–1993).svg
Roundel of the Polish Air Force (1921–1993).
Roundel of Poland (1918-1921).svg
Roundel of the Polish Air Force (1918–1921).
4esk wyw.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak na samolotach 4 eskadry wywiadowczej stosowany w latach 1927 - 1932
Lotniska 1920.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lokalizacja lotnisk i lądowisk, z których korzystało polskie lotnictwo w latach 1919 - 1920
Lotnictwo wilno 1919.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lotnictwo polskie w działaniach na Wilno w kwietniu 1919
4Eskadra maj1920.jpg
Personel 4 Eskadry Wywiadowczej w maju 1920 roku.
Liniabugu 1920.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lotnictwo polskie w walkach na linii Bugu 7 - 15 sierpnia 1920
Breguet 14 Kiew.jpg
Breguet 14A2 39. Eskadry Breguetów (16. eskadry wywiadowczej) w Kijowie, 1920