4 Pomorska Dywizja Piechoty

4 Pomorska Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1944 i 1945
Rozformowanie	1945 i 1962
Nazwa wyróżniająca	Pomorska
Tradycje
Nadanie sztandaru	1944
Kontynuacja	4 Pomorska Dywizja Zmechanizowana 4 Lubuska Dywizja Zmechanizowana
Dowódcy
Pierwszy	Bolesław Kieniewicz
Ostatni	gen. bryg. Leon Łapiński
Działania zbrojne
Bitwa o Kołobrzeg
Organizacja
Numer	JW 2581[1]
Dyslokacja	Krosno Odrzańskie[2]
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	1 Armia Polska w ZSRR 1 Armia Wojska Polskiego Poznański Okręg Wojskowy 2 Korpus Armijny[2]
Skład	10 pułk piechoty 11 pułk piechoty 12 pułk piechoty 6 pułk artylerii lekkiej
Odznaczenia

4 Pomorska Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego (4 DP) – związek taktyczny piechoty ludowego Wojska Polskiego.

Sformowana w rejonie Sum na Ukrainie w 1944 roku^[3]. Weszła w skład 1 Armii WP. Walczyła o Pragę, przełamywała Wał Pomorski. W okresie walk o Kołobrzeg jako pierwsza wyszła na plaże Bałtyku. W maju 1945 wyszła nad Łabę. Po wojnie jej oddziały stanowiły zalążki do sformowania sztabu i niektórych oddziałów Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. W sierpniu 1945 odtworzona w rejonie Poznania. Sztab dywizji stacjonował pierwotnie w Kaliszu, a potem w Krośnie Odrzańskim. W 1962 przeformowana na 4 Dywizję Zmechanizowaną.

Formowanie

Jan Kiliński – patron 4 DP

1 kwietnia 1944 w Sumach na terenie ZSRR rozpoczęto formowanie 4 Dywizji Piechoty. 4 das SU-76 sformowano pod Moskwą^[4].

17 kwietnia nadano jej imię Jana Kilińskiego. Po czterech miesiącach szkolenia jednostkę przegrupowano w rejon Lublina, gdzie 10.09.1944 otrzymała sztandar^[4] i jako pierwsza jednostka ludowego Wojska Polskiego złożyła przysięgę na terytorium Polski. W sierpniu 1944 dywizja pełniła służbę garnizonową w Lublinie.

Struktura organizacyjna w 1944

Dowództwo i sztab dywizji

• 10 pułk piechoty
• 11 pułk piechoty
• 12 Kołobrzeski pułk piechoty
• 6 pułk artylerii lekkiej
• 4 dywizjon artylerii pancernej
• 5 batalion saperów
• 4 batalion szkolny
• 4 kompania rozpoznawcza
• 4 kompania łączności
• 4 kompania chemiczna
• kompania samochodowo-transportowa

Marsze i działania bojowe

Po sformowaniu w maju 1944 i przejściu półtoramiesięcznego szkolenia, dywizja od 17 do 30 czerwca została przewieziona koleją przez Konotop, Kijów, Korosten, Nowogród Wołyński, Szepietówkę, Równe w rejon Ołyki i weszła w skład 1 AWP.

10 września 1944 jednostka przeszła chrzest bojowy podczas walk o Pragę, prawobrzeżną dzielnicę Warszawy. Do 16 września wraz z pozostałymi jednostkami 1 Armii Wojska Polskiego uczestniczyła w oczyszczaniu przedpola miasta, a następnie przeszła na pozycje obronne wzdłuż Wisły. Po upadku Powstania Warszawskiego jednostka pozostała na pozycjach aż do 14 stycznia 1945, kiedy wzięła udział w styczniowej ofensywie Armii Czerwonej. Do 17 stycznia brała udział w wyzwalaniu ruin Warszawy.

29 stycznia 1945, jako pierwsza jednostka w sile 9609 żołnierzy i oficerów nawiązała walkę w pasie przesłaniania Wału Pomorskiego. Do 5 lutego brała udział w walkach m.in. o Złotów, Jastrowie, Szwecję i Zdbice. 8 marca siły główne 4 DP rozpoczęły walki o Kołobrzeg. Po przełamaniu linii niemieckich w tym rejonie, 13 marca 2 batalion 12 pp, jako pierwszy pododdział Wojska Polskiego, wyszedł na plaże Bałtyku.

Po krótkim odpoczynku i przegrupowaniu 4 Dywizja Piechoty weszła 14 kwietnia 1945 do walki w II rzucie 1 Armii Wojska Polskiego w Operacji Berlińskiej. 17 kwietnia przekroczyła Odrę przez most pontonowy w okolicy Gozdowic. 19 kwietnia włamała się w obronę niemiecką w rejonie Wriezen. Od 20 kwietnia nacierała za wycofującym się nieprzyjacielem. 22 kwietnia całością sił wyszła nad Kanał Hohenzollernów. 24 kwietnia sforsowała Kanał i nacierała w kierunku zachodnim. Zdobyła Binkerwarder i w dalszych działaniach wyszła nad Łabę. Ostatnie walki dywizja stoczyła w tym rejonie 5 maja, a 15 maja zakończyła szlak bojowy w miasteczku Klietz. Od 1 czerwca rozpoczęło się wycofywanie jednostki do Polski.

Za walki o przełamanie Wału Pomorskiego 6 maja 1945 dywizja otrzymała miano „Pomorskiej” oraz została odznaczona Krzyżem Grunwaldu II klasy^[4]. Prezydium Rady Najwyższej ZSRR odznaczyło dywizję Orderem Czerwonego Sztandaru^[4].

Uchwałą Rządu Tymczasowego z 26 maja 1945 skład osobowy i sprzęt 4 Dywizji Piechoty (z wyjątkiem artylerii i batalionu sanitarnego) posłużył jako zalążek do sformowania sztabu i niektórych oddziałów Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego^[4]. Dowódca dywizji zaś – gen Kieniewicz został dowódcą KBW.

Sztandar dywizji

Tablica upamiętniająca poświęcenie sztandaru 10 Pułku 4 Dywizji Piechoty im. Jana Kilińskiego na ścianie Bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego w Warszawie

Pamiątkowy medal

awers

rewers

Sztandar dywizji ufundowało społeczeństwo Lubelszczyzny. Wręczenia dokonał gen. Zygmunt Berling w dniu 10 września 1944 roku. W uroczystości wzięli udział przewodniczący KRN, Bolesław Bierut, przewodniczący PKWN Edward Osóbka-Morawski, naczelny dowódca WP, gen. Michał Rola-Żymierski, oraz przedstawiciele społeczeństwa lubelskiego. Sztandar wykonano prawdopodobnie w Moskwie^[5].

Opis sztandaru:
Płat o wym. 93,5 × 94,5 cm, obszyty z trzech stron żółtą frędzlą, przymocowany do drzewca za pomocą trzech tasiemek i dziewięciu gwoździ. Drzewce z jasnego politurowanego drewna, z dwóch części skręcanych za pomocą okuć mosiężnych. Głowica w kształcie orła wspartego na cokole skrzynkowym z napisem: "4 Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego". Do drzewca przymocowana wstęga Orderu Czerwonego Sztandaru^[5].

Strona główna:
Czerwony krzyż kawalerski; pola między ramionami krzyża białe. Pośrodku aplikowany i haftowany białą nicią orzeł w otoku wieńca laurowego, aplikowanego i haftowanego żółtym i brązowym jedwabiem. Na ramionach krzyża haftowane biało-szarą nicią napisy: "HONOR I OJCZYZNA" i "ZA NASZĄ I WASZĄ WOLNOŚĆ". Na białych polach haftowane brązową nicią, ponad gałązkami lauru, cyfry i inicjały pułków wchodzących w skład dywizji: "10 P.P."; "11 P.P."; "12 P.P."; "4 P.A.L."^[5].

Strona odwrotna:
Czerwony krzyż kawalerski; pola między ramionami krzyża białe. Pośrodku, na aplikowanym kole, haftowana szaro-brązową nicią podobizna Jana Kilińskiego w otoku wieńca jak na stronie głównej. Poniżej w półokrąg haftowany beżowo-szarą nicią napis: "4 DYWIZJA PIECHOTY IM. J. KILIŃSKIEGO". Na dwu białych polach daty: "1794" i "1944" oraz gałązki lauru^[5].

Dywizja w okresie pokoju

W Wielkopolsce

W sierpniu 1945 roku odtworzono Dywizję formując ją w rejonie Poznania i Biedruska^[6] na bazie 3 i 5 Zapasowego Pułku Piechoty. Sztab dywizji stacjonował w tym okresie w Biedrusku.

W 1948 dywizja była rozlokowana w garnizonach:

• Dowództwo 4 DP – Kalisz
• 10 pułk piechoty – Ostrów Wielkopolski
• 11 pułk piechoty – Leszno
• 12 pułk piechoty – Pleszew
• 6 pułk artylerii lekkiej – Krotoszyn
• 18 dywizjon artylerii przeciwpancernej – Leszno
• 5 batalion saperów – Kalisz
• 21 kompania łączności – Kalisz

W 1949 roku dywizja weszła w skład 2 Korpusu Piechoty a następnie w 1952 do 2 Korpusu Armijnego.

Na podstawie rozkazu MON Nr 0045/0rg z 17 maja 1951 dywizja została przeformowane na etaty 2/119-2/128 (typu A) o stanach liczebnych 8018 żołnierzy oraz 160 pracowników cywilnych (do końca 1951 miała funkcjonować w stanach zmniejszonych, 7857 żołnierzy i 160 pracowników cywilnych). Dywizję też wydatnie wzmocniono. W jej skład wszedł daplot z 18 armatami plot. W pułkach utworzono kompanię plot liczącą 12 km plot oraz baterię artylerii samobieżnej z 4 (czas "W" 6) działami SU-76 i baterię artylerii z 4 armatami ZiS-30. W batalionach utworzono pluton plot z 4 km plot oraz wprowadzono ponownie (wycofane w końcu lat czterdziestych) armaty 45 mm wz 37/42, zwiększono nasycenie bronią maszynową. Na etatowym wyposażeniu dywizji piechoty typu A było: 12 dział samobieżnych SU-76 (etat "W" – 18 sztuk), 78 dział, 18 armat plot, 99 moździerzy oraz 650 ciągników i samochodów (etat "W" 1154 pojazdy).

Jesienią 1958, w związku z następną decyzją o zmniejszeniu sił zbrojnych, Dywizję skadrowano redukując liczbę żołnierzy do 2,4 tys. W 1960, w związku z przezbrojeniem dywizjonu artylerii przeciwlotniczej w nowe armaty 57 mm, stan osobowy zwiększył się do 2,5 tys. żołnierzy.

Na ziemi lubuskiej

Krosno Odrzańskie – w tym budynku stacjonował sztab dywizji^[7]

W 1950 roku dywizję przedyslokowano na Ziemię Lubuską. Poszczególne oddziały zajęły kompleksy koszarowe po armii niemieckiej.

• Dowództwo 4 DP – Krosno Odrzańskie
• 36 batalion łączności – Krosno Odrzańskie
• 11 pułk piechoty – Krosno Odrzańskie
• 13 pułk piechoty – Cibórz
• 38 pułk piechoty – Kożuchów
• 22 pułk artylerii lekkiej – Sulechów
• 18 dywizjon artylerii przeciwpancernej – Krosno Odrzańskie
• 19 dywizjon artylerii przeciwlotniczej – Krosno Odrzańskie
• 5 batalion saperów – Krosno Odrzańskie

W czerwcu 1956 roku oddziały dywizji ćwiczyły na poligonie Wędrzyn. 28 czerwca dowódca dywizji otrzymał zadanie wykonać marsz do Poznania. 29 czerwca do 0:20 jednostki weszły do miasta. Zajęły: 111 Szpital Wojskowy, rejonu Targów Poznańskich i parku Kasprzaka oraz wzmocniły ochronę ZISPO^[8]

Wiosną 1957, w ramach kolejnej redukcji, rozformowano 5 Saską Dywizję Piechoty. 4 Dywizja przejęła część jej garnizonów i oddziałów. W tym czasie otrzymała etaty dywizji piechoty typu A^[9][10]

Krosno Odrzańskie – w tych koszarach stacjonował 36 batalion łączności^[11]

• Dowództwo 4 DP – Krosno Odrzańskie
• 36 batalion łączności – Krosno Odrzańskie
• 11 pułk piechoty – Krosno Odrzańskie
• 12 pułk piechoty – Gorzów Wielkopolski
• 17 pułk piechoty – Międzyrzecz
• 22 pułk artylerii – Sulechów
• 6 dywizjon artylerii przeciwpancernej – Skwierzyna
• 26 dywizjon artylerii przeciwlotniczej – Wędrzyn
• 41 batalion czołgów – Wędrzyn
• 21 batalion rozpoznawczy (JW1977)^[12]
• 5 batalion saperów – Krosno Odrzańskie

Na podstawie zarządzenia Nr 023/Org. szefa Sztabu Generalnego WP z 7 marca 1962 roku 4 DP została przeformowana w 4 Dywizję Zmechanizowaną i skadrowana^[13].

Żołnierze dywizji

Kamień upamiętniający 4 Pomorską Dywizję Piechoty im. Jana Kilińskiego znajdujący się u wylotu Mostu Poniatowskiego w Warszawie (strona praska). Wykonany z ruin kościoła św. Aleksandra w Warszawie

Dowódcy dywizji^[14]:

• gen. bryg. Bolesław Kieniewicz 1 kwietnia 1944-1945
• płk Wasyl Korewski (AR) 1945-1946
• płk Stanisław Ziarkowski (AR) 1946-1947
• gen. bryg. Stanisław Habowski 1947-1948
• płk Henryk Bąkowski 1948-1950
• płk/gen. bryg. Zygmunt Huszcza 1950-1952
• gen. bryg. Brunon Marchewka 1954-1955
• płk Tadeusz Nałogowski 1955-1957
• gen. bryg. Mieczysław Mazur 1957-1959
• gen. bryg. Leon Łapiński 1959-1964

Miejsce stacjonowania sztabu dywizji

• Ostrów Wielkopolski (do 1946)
• Kalisz ul. Plac św. Józefa 3 (do 1950)
• Krosno Odrzańskie ul. Słubicka 10

Przypisy

Bibliografia

• Wanda Bigoszewska, Henryk Wiewióra: Sztandary ludowego Wojska Polskiego 1943 – 1974. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1974.
• Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej, T. 1, Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego: formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek piechoty. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1965.
• 4 Dywizja Piechoty – Zmechanizowana 1808-1994. Zarys dziejów, red. nauk. Grzegorz Nowik, Tadeusz Rawski, Ministerstwo Obrony Narodowej, Departament Stosunków Społecznych, Wydawnictwo "Bellona", Warszawa 1994, ISBN 83-11-08377-0.
• Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
• PawełP. Piotrowski PawełP., Śląski Okręg Wojskowy. Przekształcenia organizacyjne 1945-1956, Warszawa: „Trio”, 2003, ISBN 83-88542-53-2, OCLC 830528040 .
• Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Wiesław Wróblewski: Działania militarne w Wielkopolsce i na Ziemi Lubuskiej. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny AON. Departament Systemu Obronnego MON, 2002. ISBN 83-88329-25-1.
• Jerzy Kajetanowicz. Wojsko polskie w wydarzeniach poznańskich 1956 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 5, 2006. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Kazimierz Radziwończyk. 4 Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego. Formowanie i szkolenie. cz.I. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3, s. 101-128, 1986. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182. 
• Walki 4 Pomorskiej Dywizji Piechoty na Wale Pomorskim
• Wiesław Mąsior: Dowódcy dywizji Wojska Polskiego. Profesjonalne Forum Wojskowe. Serwis-militarny.net, 2005. [dostęp 2018-02-05].