4 Pułk Litewski Przedniej Straży

Taniec tatarski (mal. Juliusz Kossak)

4 Pułk Litewski Przedniej Straży – oddział jazdy armii Wielkiego Księstwa Litewskiego wojska I Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Sformowany w 1733 z nadwornych chorągwi tatarskich Potockiego, wojewody kijowskiego; wszedł w skład wojsk saskich^[1], ale już od 1764 był na służbie wojska I Rzeczypospolitej^[2]. W 1776 roku liczył etatowo 395 żołnierzy. Stan faktyczny według „raty marcowej” z 1777 roku wynosił 390 żołnierzy^[3].

Reformy sejmu czteroletniego zwiększyły etat pułku do 612 ludzi. W marcu 1792 roku faktycznie służyło w pułku 610 żołnierzy. 1 stycznia 1794 roku liczba faktycznie służących w pułku zmalała do 596 ludzi^[4].

Żołnierze pułku

Etatową obsadę oficerską normował etat stutysięczny wojska, według którego w pułku powinni się znajdować: pułkownik, podpułkownik, dwóch majorów, kwatermistrz, audytor, dwóch adiutantów, czterech rotmistrzów z chorągwiami, czterech rotmistrzów sztabowych, ośmiu poruczników, ośmiu chorążych^[5]. Pułk miał nietypową obsadę oficerską. Do 1790 roku w chorągwiach były cztery stanowiska oficerskie: rotmistrz, premier porucznik, second porucznik i chorąży. Później zniesiono rangę second porucznika awansując tych oficerów na poruczników lub dając im dymisję. W 1792 roku liczba oficerów zmalała z 24 do 18 i obsadę chorągwi stanowili: rotmistrz, porucznik i chorąży. W sztabie do 1790 roku było aż czterech chorążych adiutantów. W roku 1790 zastąpił ich jeden adiutant porucznik^[6].

Szefowie pułku^[7]:

• Józef Bielak (1764-1794)
• Mustafa Achmatowicz (VI 1794-)

Pułkownicy:

• Sichodziński (1733),
• gen. mjr Murza Rudnicki Czymbaj (1756),
• gen. mjr Józef Bielak (do 17 kwietnia 1764)
• Mustafa Achmatowicz (1794)^[1].

Bitwy i potyczki

Jego żołnierze walczyli w działaniach zbrojnych wojny siedmioletniej i konfederacji barskiej. Regiment brał też udział w wojnie w obronie Konstytucji 3 maja i w powstaniu kościuszkowskim^[1]

Żołnierze walczyli pod Świerzeniem (10 czerwca 1792), Mirem (11 czerwca 1792), Zelwą (4 lipca 1794), Izabelinem (7 lipca 1794), Mścibowem (10 lipca 1794), Brześciem Litewskim (23 lipca 1794), Dereczynem (1794), Maciejowicami (10 października 1794) i Pragą (4 listopada 1794).

ułan i pocztowy pułku Mustafy Baranowskiego

ułan i pocztowy pułku Józefa Bielaka

generał Bielak

Ułan i pocztowy

Przypisy

Bibliografia

• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Mariusz Machynia, Valdas Rakutis, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sztab, kawaleria, artyleria, wojska inżynieryjne i piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-7188-239-4.
• Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
• Zdzisław Sułek: Wojskowość polska w latach 1764-1794. W: Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Tom II (1648-1864). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1966.