4 Pułk Lotniczy

4 Pułk Lotniczy
Ilustracja
Odznaka 4 pułku lotniczego
Historia
Państwo

 II Rzeczpospolita

Sformowanie

23 maja 1924

Rozformowanie

1939

Tradycje
Święto

23 maja[1]

Dowódcy
Pierwszy

płk Roman Florer

Ostatni

płk Bolesław Stachoń

Organizacja
Dyslokacja

garnizon Toruń

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

lotnictwo

Podległość

Departament IV
2 Grupa Aeronautyczna
1 Grupa Aeronautyczna
3 Grupa Aeronautyczna
3 Grupa Lotnicza

Wizyta zagranicznych wojskowych w 4 pułku lotniczym w Toruniu; lipiec 1921 r.
Pokazy lotnicze w 4 pułku lotniczym w Toruniu – eskadra samolotów podczas pokazów akrobatycznych
Oficerowie pułku w 1931 roku
Ppłk. Władysław Heller
Dyslok lotn 1939.png

4 Pułk Lotniczyoddział lotnictwa Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

4 pułk lotniczy został sformowany w maju 1924 na lotnisku w Toruniu[2]. Swój rodowód wywodził z Toruńskiej Szkoły Obserwatorów Lotniczych.

Na przełomie 1923 i 1924 zmieniła się koncepcja szkolenia pilotów i obserwatorów. Przeważyły tendencje unifikacyjne polegające na postawieniu na wszechstronność szkolonego personelu lotniczego. Postanowiono przebudować istniejący system szkolenia i częściowo zlikwidować istniejące szkoły różnego typu. Decyzją likwidacji objęto między innymi Toruńską Szkołę Obserwatorów, a na jej miejsce stworzono 4 pułk lotniczy. Pierwszym dowódcą został dotychczasowy komendant szkoły płk pil. Roman Florer. Organizacja pułku przebiegała przez cały rok 1924. Planowano wówczas utworzyć dwa dywizjony wywiadowcze po dwie eskadry każdy[3] (miały to być 41, 42, 43 i 44 eskadra). Z powodu braku sprzętu eskadry otrzymały pozostałe po Szkole samoloty różnych typów, a pierwszy personel wywodził się z instruktorów szkoły.

25 czerwca 1924 roku w Centralnej Szkole Strzelniczej w Toruniu zostało przeprowadzone pierwsze w Polsce strzelanie przeciwlotnicze do celu rzeczywistego. Rękaw ciągniony był na 300 m linie za samolotem pilotowanym przez sierż. Jana Krajewskiego z 4 Pułku Lotniczego (obserwatorem był por. Jan II Wajda). Cel zwalczały obsługi karabinów maszynowych[4]. Obaj członkowie załogi tego samolotu zginęli w późniejszym czasie śmiercią lotnika: porucznik obserwator Jan Wajda 27 października 1924 roku w Biedrusku, natomiast starszy sierżant pilot Jan Krajewski 24 lutego 1927.

Na wiosnę 1925 pułk otrzymał nowe samoloty Potez XXV[5]. W 1926 nastąpiły kolejne zmiany w organizacji pułku. Utworzona została 116 eskadra myśliwska, którą wkrótce przemianowano na 142 eskadrę. Dotychczasowa 44 eskadra została przemianowana najpierw na 115 eskadrę myśliwską, a wkrótce na 141 eskadrę myśliwską. 43 Eskadrę została rozwiązana. Nastąpiła także wymiana samolotów. Eskadry obserwacyjne (liniowe) uzupełniono nowymi Potezami XXV i XXVII, a eskadrę myśliwską wyposażono w samoloty Spad 61C1. W latach 1926–1930 nastąpiła rozbudowa garnizonu lotniczego w Toruniu będącego główną siedzibą pułku, aż do 1939.

Wiosną 1929 pułk został włączony w skład 2 Grupy Aeronautycznej. Dwa lata później, po likwidacji 2 Grupy Aeronautycznej, pułk został podporządkowany dowódcy 1 Grupy Aeronautycznej. Z dniem 1 stycznia 1936 pułk został włączony do składu 3 Grupy Aeronautycznej, która w tym samym roku została przemianowana na 3 Grupę Lotniczą. W składzie 3 Grupy Lotniczej pozostał do 1939.

Wiosną 1939 Sztab Lotniczy, w oparciu o wytyczne gen. bryg. Józefa Zająca, zmodyfikował założenia planu rozbudowy lotnictwa wojskowego, zatwierdzonego w 1937 przez Komitet do Spraw Uzbrojenia i Sprzętu. Zgodnie z nowymi założeniami organizacja 4 pułku lotniczego w dniu 1 kwietnia 1942 miała wyglądać następująco:

Struktura organizacyjna pułku

Eskadry pułku[7]
LataEskadry linioweGodło
193041 eskadra rozpoznawcza
4p 1e lin 1.png
42 eskadra liniowa
4p 2e lin 1.png
Eskadry myśliwskie
141 eskadra myśliwska
4p 1e mysl 1.png
142 eskadra myśliwska
4p 2e mysl 1.png
Eskadry towarzyszące
43 eskadra towarzysząca
43etow.png
1936Eskadry liniowe
41 eskadra liniowa
42 eskadra liniowa
42erozp.png
Eskadry myśliwskie
141 eskadra myśliwska
Godło 141 eskadry.jpg
142 eskadra myśliwska
142esk mysl.png
143 eskadra myśliwska
143esk mysl.png
Eskadry towarzyszące
43 eskadra towarzysząca
1937Eskadry liniowe
41 eskadra liniowa
42 eskadra liniowa
Eskadry myśliwskie
141 eskadra myśliwska
141emysl.png
142 eskadra myśliwska
142emysl.png
Eskadry towarzyszące
43 eskadra towarzysząca
43etow.png
46 eskadra towarzysząca
46esk obser.png

Mobilizacja w sierpniu 1939 roku

W sierpniu 1939 przeprowadzona została mobilizacja alarmowa. W jej wyniku istniejące eskadry lotnicze uzupełnione zostały do etatów wojennych, zorganizowane zostały pododdziały służb i baza lotnicza. Po zakończeniu mobilizacji 4 pułk lotniczy został zlikwidowany.

141 142 esk mysl.png
41 esk rozp.png
42 esk rozp.png
43 esk obs.png
46 esk obs.png

Pododdziały wystawione przez 4 pułk lotniczy w mobilizacji alarmowej 1939:

Kadra pułku

Dowódcy pułku
Zastępcy dowódcy pułku
  • ppłk obs. Władysław Franciszek Bielawski (1 V[9] – 5 XI 1924 → 1 plot[10])
  • mjr / ppłk pil. Piotr Abakanowicz (5 XI 1924 – 1 IV 1925 → zastępca dowódcy 3 plot.)
  • ppłk pil. August Menczak (1 IV 1925 – II 1927 → dowódca 4 plot.)
  • mjr Maksymilian Kowalewski (od 27 IV 1929[11])
  • ppłk pil. Stanisław Skarżyński (1938 – 1939)

Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[12]

Nazwisko i imięstopieńzawódmiejsce pracy przed mobilizacjązamordowany
Helbing Stefanpodporucznik rezerwyurzędnikfabryka w OzorkowieKatyń
Jara Stanisławpodporucznik rezerwyinżynierKatyń
Kuryłło Tadeusz[13]porucznikżołnierz zawodowyKatyń

Odznaka pułkowa i znaki na samolotach

Odznaka zatwierdzona została w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 3, poz. 18 z 26 marca 1934. Jednoczęściową odznakę o wymiarach 44×41 mm, a wykonaną w srebrze stanowi stylizowany srebrny krzyż. W jego centrum znajduje się wizerunek gryfa pomorskiego. Na ramionach krzyża wpisano numer i inicjały 4 PL. Na rewersie próba srebra i imiennik grawera WG. Odznaki wykonywał Wiktor Gontarczyk z Warszawy[14].

Wersje[15]
bita z kontrą, wykonana przez Jana Knedlera z Warszawy
z nakładką, rewers gładki, wykonana przez Adama Nagalskiego z Warszawy
wykonana w białym metalu, rewers bez sygnatur.
Znaki na samolotach pułku w latach 1927–1932
Regulaminowe tło pod godło eskadr 4 pułku lotniczego obowiązujące od 1932 i godła „zwierzęce” eskadr[16]
Umieszczana pod skrzydłem litera identyfikacyjna 4 pułku lotniczego Litera 4PL.png[17][18]

Uwagi

  1. Sławiński podał błędną numerację obu plutonów półstałych artylerii przeciwlotniczej 40 mm (nr 801 i 802) zostały zmobilizowane przez 8 daplot[8].

Przypisy

  1. Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 16 z 19 maja 1927 roku
  2. Sławiński 1983 ↓, s. 36.
  3. Sławiński 1983 ↓, s. 38.
  4. Pierwsze w Polsce strzelanie przeciwlotnicze do celu rzeczywistego. „Polska Zbrojna”. 186, s. 4, 1924-07-09. Warszawa. 
  5. Sławiński 1983 ↓, s. 39.
  6. Cynk 1989 ↓, s. 85.
  7. Kowalski 1981 ↓, s. 12.
  8. Sławiński 1983 ↓, s. 77.
  9. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 50 z 20 maja 1924 roku, s. 287.
  10. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 118 z 5 listopada 1924 roku, s. 659.
  11. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 27 kwietnia 1929 roku, s. 123.
  12. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  13. Księgi Cmentarne – wpis 1943.
  14. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 337.
  15. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 338.
  16. Kowalski 1981 ↓, s. 121.
  17. Pawlak 1989 ↓, s. 268.
  18. Kowalski 1981 ↓, s. 93.

Bibliografia

  • Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
  • Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
  • Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
  • Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
  • Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
  • Tomasz Kowalski: Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1981. ISBN 978-83-206-0149-7.
  • Jerzy Bogdan Cynk: Siły lotnicze Polski i Niemiec. Wrzesień 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0686-1.
  • Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
  • Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
  • Kazimierz Sławiński: Lotnisko toruńskie 1920-1945. T. 20. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0378-1.
  • Ku Czci Poległych Lotników Księga Pamiątkowa. Marian Romeyko (red.). Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika Poległych Lotników, 1933.

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
Dyslok lotn 1939.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dyslokacja lotnictwa wojskowego w 1939
43etow 1.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak malowany na samolotach 43 eskadry towarzyszącej, stosowany w latach 1927 - 1932 (z podpisem)
143emysl.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak malowany na samolotach 143 eskadry myśliwskiej, stosowany w latach 1927 - 1932 (z podpisem)
4PulkLotniczyOficerowiw1931.jpg
Oficerowie 4 Pułku Lotniczego w 1933 roku.
41 esk rozp.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szlak bojowy 41 Eskadry Rozpoznawczej we wrześniu 1939
Odznaka 4plot.jpg
Autor: Gruzin, Licencja: CC BY-SA 4.0
Odznaka 4 pułku lotniczego
Wizyta zagranicznych wojskowych w 4 pułku lotniczym w Toruniu NAC 1-W-1583-2.jpg
Wizyta zagranicznych wojskowych w 4 pułku lotniczym w Toruniu - fotografia grupowa na tle samolotu przed hangarem; lipiec 1921 r.
4p e tow.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak na samolotach eskadry towarzyszącej, 4 Pułku Lotniczego stosowany w latach 1927 - 1932
43etow.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak malowany na samolotach 43 eskadry towarzyszącej, stosowany w latach 1927 - 1932
46etow 1.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak malowany na samolotach 46 eskadry towarzyszącej, stosowany w latach 1927 - 1932 (z podpisem)
4p 3e lin.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak na samolotach 3 eskadry liniowej, 4 Pułku Lotniczego stosowany w latach 1927 - 1932
142emysl 1.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak malowany na samolotach 142 eskadry myśliwskiej, stosowany w latach 1927 - 1932 (z podpisem)
Godło 141 eskadry.jpg
(c) Kudzo at pl.wikipedia, CC BY 3.0
godło 141 eskadry lotniczej wykonane na podstawie ilustracji do książki Jerzego Pawlaka "Polskie eskadry w Wojnie Obronnej 1939"
4p 4e lin.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak na samolotach 4 eskadry liniowej, 4 Pułku Lotniczego stosowany w latach 1927 - 1932
46etow 2.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak malowany na samolotach 46 eskadry towarzyszącej, stosowany w latach 1927 - 1932 (z podpisem)
4p 2e mysl 1.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak na samolotach 2 eskadry myśliwskiej, 4 Pułku Lotniczego stosowany w latach 1927 - 1932 (bez podpisu)
4p 1e mysl.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak na samolotach 1 eskadry myśliwskiej, 4 Pułku Lotniczego stosowany w latach 1927 - 1932
141emysl 2.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak malowany na samolotach 141 eskadry myśliwskiej, stosowany w latach 1927 - 1932 (z podpisem)
Hangar na lotnisku sportowym w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Hangar na lotnisku sportowym w Toruniu
4p 1e mysl 1.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak na samolotach 1 eskadry myśliwskiej, 4 Pułku Lotniczego stosowany w latach 1927 - 1932 (bez podpisu)
4p 1e lin.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak na samolotach 1 eskadry liniowej, 4 Pułku Lotniczego stosowany w latach 1927 - 1932
143esk mysl.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Godło na samolotach 143 eskadry myśliwskiej II RP
4p 2e lin.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak na samolotach 2 eskadry liniowej, 4 Pułku Lotniczego stosowany w latach 1927 - 1932
43 esk obs.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szlak bojowy 43 Eskadry Obserwacyjnej we wrześniu 1939
4p 2e lin 1.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak na samolotach 2 eskadry liniowej, 4 Pułku Lotniczego stosowany w latach 1927 - 1932 (bez podpisu)
141emysl 3.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak malowany na samolotach 141 eskadry myśliwskiej, stosowany w latach 1927 - 1932 (z podpisem)
142emysl.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak malowany na samolotach 142 eskadry myśliwskiej, stosowany w latach 1927 - 1932
42 esk rozp.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szlak bojowy 42 Eskadry Rozpoznawczej we wrześniu 1939
42erozp.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak malowany na samolotach 42 eskadry rozpoznawczej, stosowany w latach 1927 - 1932
141 142 esk mysl.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szlak bojowy 141 i 142 Eskadr Myśliwskich we wrześniu 1939
Litera 4PL.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Litera malowana pod skrzydłami samolotów 4 Pułku Lotniczego
142esk mysl.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Godło na samolotach 142 eskadry myśliwskiej II RP
Pokazy lotnicze 4 pułku lotniczego w Toruniu NAC 1-W-1585.jpg
Pokazy lotnicze 4 pułku lotniczego w Toruniu - eskadra samolotów podczas pokazów akrobatycznych. Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-W-1585
46 esk obs.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szlak bojowy 46 Eskadry Obserwacyjnej we wrześniu 1939
46esk obser.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak na samolotach 46 eskadry obserwacyjnej stosowany w latach 1927 - 1932
4p 1e lin 1.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak na samolotach 1 eskadry liniowej, 4 Pułku Lotniczego stosowany w latach 1927 - 1932 (bez podpisu)
142emysl 2.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak malowany na samolotach 142 eskadry myśliwskiej, stosowany w latach 1927 - 1932 (z podpisem)
4p 2e mysl.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak na samolotach 2 eskadry myśliwskiej, 4 Pułku Lotniczego stosowany w latach 1927 - 1932
42erozp 1.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak malowany na samolotach 42 eskadry rozpoznawczej, stosowany w latach 1927 - 1932 (z podpisem)
HellerWladyslaw.jpg
Dowódca 4 Pułku Lotnictwa w 1933 roku Władysław Heller (pułkownik dyplomowany pilot-obserwator Wojska Polskiego)
Znak 5kat4PL 1.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tło pod godło na samolotach 4 Pułku Lotniczego, wprowadzone w 1932 (bez opisu)
141emysl.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak malowany na samolotach 141 eskadry myśliwskiej, stosowany w latach 1927 - 1932