4 Pułk Piechoty (Księstwo Warszawskie)

Saper Legii Nadwiślańskiej oraz trębacz, dobosz i dwaj saperzy 4 Pułku Piechoty Księstwa Warszawskiego, mal. Chełmicki

Od lewej: fizylier, grenadier, woltyżer. Umundurowanie wz. 1807.

Od lewej: saper, dobosz, kapitan. Umundurowanie wz. 1807.

4 Pułk Piechoty – oddział piechoty Armii Księstwa Warszawskiego.

Formowanie i zmiany organizacyjne

4 pułk piechoty sformowany był głównie z rekrutów departamentów warszawskiego i płockiego. W 1808 stacjonował w Płocku^[1]. Po kampanii galicyjskiej włączono doń dużą grupę rekrutów z departamentu lubelskiego oraz kilkuset Polaków z Galicji, którzy uciekli ze służby austriackiej bądź zostali wzięci do niewoli w 1809. W pułku służyło też kilkudziesięciu Czechów, Węgrów, Ślązaków i Niemców, wziętych do niewoli w walkach z Austriakami w 1809^[2]. Według etatu z 1810 roku, pułk składał się ze 27 osobowego sztabu i trzech batalionów piechoty po 6 kompanii. Sztaby batalionów liczyć miały 4 osoby, a kompanie 136 żołnierzy. W sumie w pułku powinno służyć 2487 żołnierzy. Faktycznie stan osobowy oddziału był nieco mniejszy^[3].

W czasie przygotowań do inwazji na Rosję 1812 roku pułk włączony został w struktury 28 Dywizji gen. Girarda^[4].

Już w Niemczech Napoleon nakazał utworzyć z resztek 4., 7. i 9 pp nowy 4 pułk piechoty pod dowództwem płk. Michała Cichockiego i z początkiem lipca 1813 roku przyłączył go do Dywizji Jana Henryka Dąbrowskiego^[5].

Po abdykacji Napoleona, car Aleksander I wyraził zgodę na odesłanie oddziałów polskich do kraju. Miały one stanowić bazę do tworzenia Wojska Polskiego pod dowództwem wielkiego księcia Konstantego. 13 czerwca 1814 roku pułkowi wyznaczono miejsce koncentracji w Radomiu^[6].

Działania zbrojne

Pierwsza wojna polska

W pierwszej wojnie polskiej epoki napoleońskiej świeżo sformowany 4. pułk brał w sile jednego batalionu udział od 1 maja do 9 lipca 1807 roku w oblężeniu twierdzy Grudziądz bronionej przez wojska pruskie.

• 06.06.1807 – potyczka pod Parskiem i Nową Wsią^[7]

Drugi batalion pełnił służbę garnizonową w Serocku przy przeprawie na Narwi i w Pułtusku.

• 25.05.1807 – potyczka pod Zatorami^[7]
• 18.06.1807 – potyczka pod Popowem^[7].

Wojna w Hiszpanii

W pierwszej części wojen napoleońskich w Hiszpanii, w latach 1808-1810 pułk 4 brał udział w następujących bitwach i potyczkach:

• Puente del Almaraz (24.12.1808, manewr na La Coruña )
• Consuegra, bitwa pod Ciudad Real (27 marca 1809, manewr na La Coruña)
• Kastylia Nowa i Stara, Asturia, Królestwo Leon, potyczka pod Moro, bitwa pod Talavera de la Reyna (28 lipca 1809)
• obrona Toledo
• bitwa pod Almonacidem (11 sierpnia 1809)
• bitwa pod Ocañą (19 listopada 1809)
• bitwa pod Fuengirolą (15 października 1810)
• Coien, Monbella (9 grudnia 1810)
• potyczka w Rondzie
• potyczka w Valez
• obrona Alhaurinu
• zdobycie Marbelli

Pod koniec 1809 roku pułk liczył 2241 żołnierzy^[8].

4 pułk piechoty stoczył bitwę pod Fuengirolą na wybrzeżu Morza Śródziemnego w pobliżu Malagi. Wydarzenia te rozegrały się jesienią 1810, kiedy to Brytyjczycy (m.in. 89 Pułk Piechoty im. Księżnej Wiktorii) podjęli próbę dywersji, by powstrzymać francuską ofensywę w Portugalii. Czterystu żołnierzy 4 pułku piechoty musiało stawić czoła siedmiokrotnie liczniejszemu przeciwnikowi, który dysponował potężnym wsparciem artylerii okrętowej i mógł liczyć na pomoc hiszpańskich partyzantów^[2].

W drugiej części wojen napoleońskich(1811-1814), w roku 1811 bierze udział w bitwach i potyczkach:

• bitwa pod Albuerą (udział 2 kompanii grenadierskich w batalionie kombinowanym).
• Ximena de la Frontiera (25 września 1811)
• Czaszniki, Krasnoje (16 listopada 1812)
• oblężenie Spandawy (kwiecień 1813)

Zimą 1811/1812 pułk 4 piechoty Księstwa Warszawskiego z całą Dywizją Księstwa Warszawskiego wrócił do kraju.

Druga wojna polska

• bitwie nad Berezyną.
  

  Odwrót spod Berezyny Julian Fałat

W 1812 pułk nie wszedł w skład polskiego V Korpusu Wielkiej Armii ks. Józefa Poniatowskiego, lecz jako jednostka Wielkiej Armii, pozostająca na żołdzie francuskim został przydzielony do 28 dywizji generała Jeana Girarda w IX Korpusie marszałka Claude Victor-Perrin. Z tego powodu był przydzielony do ochrony szlaków komunikacyjnych, stacjonując w Smoleńsku. Bił się w ostatniej części kampanii rosyjskiej 1812 roku w:

• bitwie pod Czaśnikami,
• bitwie pod Siennem,
• bitwie pod Smolańcami,

Kampania w państwach niemieckich

W kampanii 1813 odtworzony pułk wszedł w skład dywizji gen. Dąbrowskiego. Walczył:

• w obronie Wittenberga (10 października 1813),
• w walkach pod Belzigiem,
• w walkach pod Jüterbogiem (6 września 1813),
• pod Düben
• w Bitwie narodów pod Lipskiem (16 i 18 października 1813).

Kampania we Francji

W kampanii 1814 żołnierze pułku 4-go walczyli w składzie pułku piechoty nadwiślańskiej pod:

• obronie Soissons
• bitwie pod Arcis-sur-Aube

Po abdykacji Cesarza Francuzów Napoleona Bonaparte wrócili do Kraju, niosąc 2 sztandary i stanowiąc trzon dla 4 Pułku Piechoty Liniowej Królestwa Polskiego.

Czwartacy

Dowódcy pułku

• płk Feliks Potocki (1 stycznia 1807, wziął dymisję latem 11 sierpnia 1809)^[9]
• płk Maciej Wierzbiński, (16 września 1809 – 6 lutego 1810)^[9]
• Cyprian Zdzitowiecki, (6 lutego 1810 – maj 1810)
• płk Tadeusz Woliński (21 lipca 1809)^[9] – (18 stycznia 1813),
• Michał Cichocki (18 stycznia 1813) – (16 października 1813)^[7],
• Ignacy Dobrogoyski (16 października 1813) – do włączenia do pułku piechoty polskiej^[7],

Porucznik Eustachy Chełmicki w mundurze z okresu Królestwa Polskiego 1815–1830

Oficerowie pułku

Oficerowie:

• Feliks Potocki
• Maciej Wierzbiński
• Tadeusz Woliński
• Cyprian Zdzitowiecki(szef batalionu).
• Ignacy Dobrogoyski
• Ignacy Bronisz(szef batalionu),
• Eustachy Chełmicki
• Franciszek Młokosiewicz
• Józef Rudnicki
• Feliks Rylski(szef batalionu),
• Wincenty Hołownia

Chorągiew

Chorągiew 4 pułku piechoty z 1807 roku^[10]

Bławat z tkaniny jedwabnej karmazynowej o wymiarach 43 cm x 42 cm. Pośrodku haftowany nićmi jedwabnymi białymi orzeł polski z dziobem i nogami haftowanymi złotem oraz koroną, berłem i jabłkiem haftowanym nićmi srebrnymi. Pod orłem napis haftowany złotem: "Pułk 4".

Odwrotna strona chorągwi z tkaniny jedwabnej niebieskiej. Orzeł ma głowę zwróconą odwrotnie. U dołu napis haftowany złotem: "Pułk 4". Na brzegu przeciwległym do drzewca napis drobnymi literami: "Szyte ręką Zofii Potocki Żony Pierwszego Pułkownika Regimentu". Z trzech stron frędzla srebrna.

Odznaczenia czwartaków

Pierwsze odznaczenia wręczono w 1808 roku podczas uroczystości w Płocku. Odznaczono żołnierzy pułku 4-go Krzyżami Wojskowymi Polskimi (Virtuti Militari). Żołnierzy pułku 4-go odznaczano także Legią Honorową Francuską, między innymi za bitwę pod Fuengirolą i bitwę narodów pod Lipskiem.

Tradycje i rekonstrukcja

GRH Pułk 4 Piechoty, rekonstrukcja bitwy pod Raszynem z 2006 r.

GRH 4 Pułk Piechoty, rekonstrukcja bitwy pod Raszynem z 2006 r.

Począwszy od 3 maja 2005 staraniem Fundacji 4 Pułku Piechoty Księstwa Warszawskiego z siedzibą w Rogowie pułk 4 piechoty jest rekonstruowany przez Grupę Rekonstrukcji Historycznej, skupiającą pasjonatów z całej Polski, początkowo z Łodzi i Warszawy a następnie od 2006 z Polic i od 2007 z Ostrołęki. Grupa należy do CENS (Centralno Europejskiego Stowarzyszenia Napoleońskigo) z siedzibą w Brnie w Czechach.

W 2006 Grupa Rekonstrukcji Historycznej Pułk 4 Piechoty Księstwa Warszawskiego otrzymała z rąk gen. Tadeusza Polki replikę historycznego sztandaru 4 Pułku Piechoty, znajdującego się w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Sztandar ten poświęcił w płockiej katedrze 3 maja 2007 Jego Eminencja ksiądz biskup Roman Marcinkowski.

3 maja 2010 Grupa Rekonstrukcji Historycznej Pułk 4 Piechoty Księstwa Warszawskiego otrzymała z rąk burmistrza Polic, Władysława Diakuna, replikę drugiego historycznego sztandaru 4 Pułku Piechoty, znajdującego się w zbiorach Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. Sztandar ten poświęcono w kościele Świętego Kazimierza w Policach 3 maja 2010

Ikonografia pułku

Jednym z bardziej znanych przedstawień jest obraz, który namalował January Suchodolski obrazujący bitwę pod Fuengirolą.

Pamiętniki i relacje

Wśród relacji znajdują się:

• Pamiętniki kpt. Józefa Rudnickiego ogłoszone w Pimie Zbiorowym Wileńskiem
• relacja gen. Lorda Blayneya o bitwie pod Fuengirolą
• komentarz kpt. Franciszka Młokosiewicza do relacji gen. Lorda Blayneya o bitwie pod Fuengirolą
• Robert Bielecki – "Listy do żony z wojen Napoleońskich Antoniego Pawła Sułkowskiego"

Zobacz też

• Twierdza Grudziądz
• Bitwa pod Fuengirolą, 82 Pułk Piechoty Ochotników im. Księcia Walii, 89 Pułk Piechoty im. Księżnej Wiktorii, Andrew Blayney, 11. baron Blayney
• Bitwa pod Talaverą de la Reyna
• Bitwa pod Lipskiem
• Bitwa nad Berezyną

Przypisy

Bibliografia

• Szymon Askenazy, Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie: Księstwo Warszawskie 1807-1814. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-47-5.
• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960. T.3 od 1797 do 1814 roku. Warszawa: 1964.
• Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Gabriel Zych: Armia Księstwa Warszawskiego 1807 - 1812. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961.
• Stanisław Kirkor, "Pod sztandarami Napoleona", Londyn.
• Pamiętniki kpt. Józefa Rudnickiego ogłoszone w Pimie Zbiorowym Wileńskiem
• relacja gen. Lorda Blayneya o bitwie pod Fuengirolą
• komentarz kpt. Franciszka Młokosiewicza do relacji gen. Lorda Blayneya o bitwie pod Fuengirolą
• Robert Bielecki – "Listy do żony z wojen Napoleońskich Antoniego Pawła Sułkowskiego"

Linki zewnętrzne

• Grupa Rekonstrukcji Historycznej Pułk 4 Piechoty Księstwa Warszawskiego (pl)
• 4 Pułk Piechoty Księstwa Warszawskiego. napoleon.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-22)]. (pl)