4 Pułk Strzelców Podhalańskich

4 Pułk Strzelców Podhalańskich

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Strzelców Podhalańskich
Tradycje
Święto	26 września
Nadanie sztandaru	5 października 1924
Rodowód	I/7 pułku piechoty im. Zawiszy Czarnego 143 pułk piechoty Strzelców Kresowych
Dowódcy
Ostatni	ppłk dypl. Bronisław Warzybok
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kontruderzenie znad Wieprza (16–26 VIII 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) bitwa pod Bilwinami (20-21 IX 1920) bitwa o Obuchowo (26 IX 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Kamieniec Podolski, Cieszyn (1920-1939)
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	18 Dywizja Piechoty 6 Armia (IV–V 1920) 18 Dywizja Piechoty 21 DPGór. (1921–1939)
Odznaczenia

Polski obóz wojskowy w La Mandria di Chivasso pod Turynem - zaprzysiężenie oficerów; 1919 r.

Obóz w La Mandria di Chivasso. Burmistrz Chivasso ofiarowuje sztandar dla pułku im. Zawiszy Czarnego

Uczestnicy kursu sadowniczo-pszczelarskiego dla żołnierzy 4 Pułku Strzelców Podhalańskich

4 Pułk Strzelców Podhalańskich (4 psp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP i Armii Polskiej we Francji.

4 pułk strzelców podhalańskich wywodził swój rodowód od sformowanego w 1919 we Włoszech pułku piechoty im. Zawiszy Czarnego, następnie występującego jako 19 pułk strzelców polskich w armii gen. Hallera. Po przybyciu do Polski pułk przemianowano na 143 pułk strzelców kresowych, przydzielając go początkowo do 18 Dywizji Piechoty. 1 marca 1920 zmieniono nazwę pułku na 4 pułk strzelców podhalańskich. Wydzielony z 18 DP, pozostał na Froncie Podolskim, stanowiąc rezerwę frontu.

Po wojnie polsko-bolszewickiej garnizonem pułku stał się Cieszyn. 5 października 1924 uroczyście wręczono pułkowi sztandar ufundowany przez mieszkańców powiatu cieszyńskiego^[1].

Święto pułkowe obchodzono 26 września, w rocznicę bitwy pod Obuchowem. W przeddzień tego święta miał zawsze miejsce apel poległych. W samym dniu święta odbywała się natomiast msza polowa, uroczysta defilada oraz organizowano zawody sportowe.

W 1925 ekipa strzelców podhalańskich z Cieszyna zdobyła I miejsce w zawodach strzeleckich o mistrzostwo Dowództwa Okręgu Korpusu nr V w Krakowie, a następnie mistrzostwo Wojska Polskiego na zawodach w Starym Samborze.

Obecnie przy ul. Frysztackiej 2 w Cieszynie można zwiedzać muzeum poświęcone 4 pułkowi strzelców podhalańskich.

Formowanie pułku

W grudniu 1918 w obozie La Mandria di Chivosso we Włoszech sformowany został 6 pułk strzelców im. Zawiszy Czarnego^[a]. W kwietniu 1919 przetransportowany został do rejonu Lure, we Francji, gdzie wszedł w skład Armii Polskiej dowodzonej przez gen. Józefa Hallera.

Z batalionów 6 pułku strzelców zorganizowane zostały trzy nowe oddziały: 19, 20 i 21 pułki strzelców polskich. Wymienione oddziały uzupełnione zostały kadrą oficerską i częściową podoficerską pochodzącą z demobilizowanych jednostek francuskich: 413, 414 i 416 pułków piechoty. Nowo powstałe pułki zorganizowane zostały w 7 Dywizję Strzelców Polskich, która z kolei powstała na bazie francuskiej 154 Dywizji Piechoty.

Z chwilą przyjazdu do Polski 19 pułk strzelców polskich przemianowany został na 19 pułk strzelców pieszych. 1 września 1919, w wyniku połączenia Armii Polskiej we Francji z Wojskiem Polskim w kraju, oddział po raz kolejny zmienił numer i nazwę na 143 pułk Strzelców Kresowych. 1 marca 1920 po raz ostatni dokonano zmiany nazwy na 4 pułk strzelców podhalańskich.

Skład 15 września 1919

• dowództwo – ppłk Mieczysław Boruta-Spiechowicz
• I batalion – kpt. Stanisław Świątecki
• II batalion – kpt. Jan Byłeń (zmarł 15 lutego 1920 na tyfus)
• III batalion – kpt. Stefan Kaucki

Pułk w walce o granice

Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920. Uczestniczył w bitwach m.in. pod Szelechowem (27 marca 1920), Wołkowińcem-Barem (26 kwietnia 1920), Indurą (24 września 1920) i Obuchowem (26 września 1920). Walki żołnierzy Dywizji Górskiej w operacji niemeńskiej na linii Kuźnica Grodzieńska, Odelsk, Indura, ze szczególnym uwzględnieniem bojów o Kuźnicę nad Łosośną, w dolinie Klimówki - Przerwy (Bilminy), w Zaśpiczach, w tzw. Bramie Odelskiej, umożliwiły (po zajęciu Kuźnicy, Odelska i Indury) zdobycie ufortyfikowanego Grodna.^[3]

Na cmentarzu w Sokółce (województwo podlaskie, powiat sokólski, gmina Sokółka) w kwaterze wojennej zostali pochowani żołnierze pułku polegli we wrześniu 1920. Znajdują się tam groby Andrzeja Hedrzyna, ppor. Józefa Karasia, ppor. Kazimierza Lehra (odznaczony VM), kpt. Stanisława Świąteckiego (odznaczony VM)^[4].

Mapy walk pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

Walki pułku w kampanii wrześniowej

W 1939 w czasie kampanii wrześniowej walczył w składzie 21 Dywizji Piechoty Górskiej.

1 września 1939 prowadził ciężkie walki w rejonie Cieszyna i Bielska. W dniu 3 września toczy walki w rejonie Kalwarii Zebrzydowskiej. W dniu 6 września odpierał atak niemieckich czołgów pod Grodkowicami a częścią sił bronił Bochni.

Od 8 września w odwrocie na linię Sanu, gdzie w dniach 10 – 11 września bronił linii tej rzeki w rejonie Leżajska i Krzeszowa. Następnie wycofuje się w kierunku południowo-wschodnim. W dniu 15 września walczył pod Duchowem, a następnego dnia został częściowo rozbity po ciężkich walkach w rejonie Dzikowa Nowego. Część żołnierzy pułku dostało się do niewoli, pozostali pododdziałami weszli w skład innych jednostek walczących na tym terenie. Dzień 16 września 1939 był ostatnim dniem istnienia 4 pułku Strzelców Podhalańskich.

22 września 1939 r. od 73 do 100 wziętych do niewoli żołnierzy pułku zostało zamordowanych przez Niemców i ukraińskich nacjonalistów we wsi Urycz (dawne woj. lwowskie). Jeńców spalono żywcem w stodole^[8].

Pułk został odznaczony za kampanię 1939 orderem Virtuti Militari^[9].

Mapy walk pułku

• 

  w składzie 21 DPGór.

Strzelcy podhalańscy

Dowódcy pułku^[c][11]

• ppłk franc. Pouech (26 IV – 15 X 1919)^[12]
• ppłk Mieczysław Boruta-Spiechowicz (15 X 1919 – 29 listopada 1920)
• ppłk Hartig (od 23 VII 1920)
• mjr Mikołaj Kostecki (od 6 VIII 1920)
• ppłk Mieczysław Boruta-Spiechowicz (11 VIII – 18 X 1920, po wyleczeniu z tyfusu plamistego)
• ppłk / płk piech. Eugeniusz Witwicki (1 I 1922 – 15 X 1925 → dowódca 27 pp)
• płk piech. Edward Nowak (15 X 1925 - 22 VII 1927 → dowódca 1 Brygady Ochrony Pogranicza)
• ppłk / płk piech. Antoni Własak (22 VII 1927 – 1937 → dowódca Górnośląskiej Brygady ON)
• ppłk dypl. Bronisław Warzybok (1937 – 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[d]

• mjr piech. Henryk Pęczalski (p.o. 22 VII – 1 X 1922 → zastępca dowódcy 27 pp^[14])
• ppłk piech. Rudolf Emil Heinz (1924 – II 1927 → praktyka poborowa w PKU Kołomyja^[15])
• ppłk piech. Jan Bratro (III 1927^[16] - 14 II 1929 → dowódca 28 pp)
• mjr / ppłk piech. Władysław Kasza (12 III 1929 - 20 XI 1932 → zastępca dowódcy 33 pp)
• ppłk dypl. Stanisław Lityński (20 XI 1932 - 1934 → W.S.Woj.)
• ppłk dypl. Bronisław Warzybok (1934 - 1937 → dowódca 4 pspodh)

Obsada personalna w 1939 roku

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku^[17][e]:

• dowódca pułku – ppłk dypl. Władysław Warzybok
• I zastępca dowódcy pułku – vacat
• adiutant – kpt. Marian Podniesiński
• starszy lekarz – mjr dr Antoni Ostaszewski
• młodszy lekarz – vacat
• komendant Rejonu PW Konnego – kpt. tab. Michał Ludwik Bujak (*)^[f]
• II zastępca dowódcy pułku (kwatermistrz) – mjr Adam Paweł Gruda
• oficer mobilizacyjny – kpt. adm. (piech.) Kazimierz Ludwik Schöpp
• zastępca oficera mobilizacyjnego – p.o. chor. Jan Komędera
• oficer mobilizacyjno-materiałowy – kpt. Mikołaj Korwin-Kossakowski
• oficer gospodarczy – kpt. int. Władysław Kronhold
• oficer żywnościowy – chor. Jan Bednarski
• dowódca kompanii gospodarczej i oficer taborowy – kpt. tab. Michał Ludwik Bujak (*)
• kapelmistrz – kpt. adm. (kapelm.) Józef Baranowski
• dowódca plutonu łączności – por. Lucjan Zalewski
• dowódca plutonu pionierów – por. Antoni Bydloń
• dowódca plutonu artylerii piechoty – por. art. Walery Zacharzewski
• dowódca plutonu ppanc. – por. Wojciech Kania
• dowódca oddziału zwiadu – ppor. Franciszek Szyndlar

I batalion

• dowódca batalionu – mjr Franciszek Perl
• dowódca 1 kompanii – kpt. Józef Otto Grcar
• dowódca plutonu – por. Stanisław Alfons Tkacz
• dowódca plutonu – ppor. Kazimierz Bojarski
• dowódca 2 kompanii – kpt. Jan Zygmunt Kosiaty
• dowódca plutonu – por. Michał Boruc
• dowódca plutonu – ppor. Jan Milczarek
• dowódca 3 kompanii – por. Roman Zaczyński
• dowódca 1 kompanii km – por. Tadeusz Bortnowski
• dowódca plutonu – por. Sergiusz Kapura
• dowódca plutonu – ppor. Michał Zygmunt

II batalion

• dowódca batalionu – ppłk Walerian Młyniec
• dowódca 4 kompanii – por. Władysław Karol Smrokowski
• dowódca plutonu – ppor. Ignacy Lichter
• dowódca 5 kompanii – kpt. Jan Mędala
• dowódca plutonu – ppor. Józef Hamburger
• dowódca 6 kompanii – kpt. Adolf Antoni Juzof
• dowódca plutonu – por. Bolesław Marian Dubicki
• dowódca plutonu – ppor. Władysław Batko
• dowódca 2 kompanii km – por. Aleksander Jan Burnatowicz
• dowódca plutonu – ppor. Józef Kurzeja

III batalion

• dowódca batalionu – mjr Antoni Karol Michalik
• dowódca 7 kompanii – kpt. Antoni Tomaszewski
• dowódca plutonu – por. Stanisław Franciszek Wzorek
• dowódca plutonu – ppor. Zbigniew Apoloniusz Postula
• dowódca 8 kompanii – por. Jerzy Wołoszyn
• dowódca plutonu – ppor. Stefan Jan Neulinger
• dowódca 9 kompanii – kpt. Teofil Wawrzyniak
• dowódca plutonu – por. Tadeusz Paolone
• dowódca plutonu – ppor. Karol Radwański
• dowódca 3 kompanii km – kpt. Gustaw Jan Kroll
• dowódca plutonu – ppor. Alojzy Augustyn Cebrat
• na kursie – kpt. Szczepan Leopold Orłowski
• na kursie – por. Mieczysław Łuczkiewicz

Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 21 DP

• dowódca – mjr Stefan Kazimierz Mayer
• dowódca plutonu strzeleckiego – por. Józef Kot
• dowódca plutonu strzeleckiego – por. Juliusz Andrzej Chrząstowski
• dowódca plutonu strzeleckiego – ppor. Paweł Franciszek Faleński
• dowódca plutonu km – por. Włodzimierz Marian Pochwat

Obsada personalna we wrześniu 1939 roku

Obsada personalna we wrześniu 1939 roku^[20]

Dowództwo

• dowódca – ppłk dypl. Bronisław Warzybok
• I adiutant – kpt. Marian Podniesiński
• II adiutant – por. Józef Kot
• oficer informacyjny – por. rez. dr Józef Malczyk
• oficer łączności – por. Julian Zalewski
• kwatermistrz – kpt. Szczepan Orłowski
• oficer płatnik– kpt. Władysław Kronhold
• oficer żywnościowy – chor. Józef Bednarski
• naczelny lekarz – kpt. dr med. Boguchwał Panas
• kapelan – ks. kap. Zdzisław Belon
• dowódca kompanii gospodarczej – NN

I batalion

• dowódca I batalionu – mjr Franciszek Perl
• adiutant batalionu – ppor. rez. Karol Stawowy
• dowódca 1 kompanii strzeleckiej – kpt. Józef Grcar
• dowódca 2 kompanii strzeleckiej – por. Michał Boruc
• dowódca 3 kompanii strzeleckiej – por. rez. Edward Stachak
• dowódca 1 kompanii cekaemów – por. Sergiusz Kapura

II batalion

• dowódca II batalionu – mjr Adam Paweł Gruda
• adiutant batalionu – NN
• dowódca 4 kompanii strzeleckiej – por. Stanisław Wzorek
• dowódca 5 kompanii strzeleckiej – ppor. rez. Wincenty Sękiewicz
• dowódca 6 kompanii strzeleckiej – por, Bolesław Dubicki
• dowódca 2 kompanii cekaemów – por. Aleksander Burnatowicz († 21 VIII 1942, KL Auschwitz)^[21]

III batalion

• dowódca III batalionu – mjr piech. Stefan Kazimierz Mayer
• adiutant batalionu – ppor. rez. Tadeusz Bartosik
• dowódca 7 kompanii strzeleckiej – kpt. Antoni Tomaszewski
• dowódca 8 kompanii strzeleckiej – por. Władysław Smrokowski
• dowódca 9 kompanii strzeleckiej – por. Tadeusz Paolone
• dowódca 3 kompanii cekaemów – por. rez. Władysław Szumikowski

Pododdziały specjalne

• dowódca kompanii przeciwpancernej – por. Wojciech Kania
• dowódca plutonu artylerii piechoty – por. Walery Zacharzewski
• dowódca kompanii zwiadowców – ppor. Franciszek Szyndlar
• dowódca kompanii technicznej – NN
• dowódca plutonu pionierów – por. Antoni Bydłoń
• dowódca plutonu przeciwgazowego – por. Roman Zaczyński

Żołnierze 4 pułku strzelców podhalańskich – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[22]

Symbole pułku

Sztandar pułku

Gen. Edward Rydz-Śmigły przyjmuje raport od oficera 4 pspodh. na peronie stacji w Zebrzydowicach po powrocie z wizyty oficjalnej we Francji. Na pierwszym planie sztandar pułku; wrzesień 1936

Sztandar

Nadanie sztandaru i zatwierdzenie jego wzoru ujęte zostało w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. z 1924, nr 37, poz. 544. Sztandar, ufundowany przez społeczeństwo powiatu cieszyńskiego, wręczył pułkowi gen. dyw. Mieczysław Kuliński w Cieszynie 5 października 1924^[30].

Wrześniowe losy sztandaru

1 września sztandar znajdował się na wozie kancelarii pułku pod opieką kwatermistrza kpt. Szczepana Orłowskiego i płatnika kpt. Władysława Kronholda. Na odcinku Cieszyn-Bielsko sztandar i kasę przepakowano do prywatnego samochodu osobowego. W czasie bitwy pod Tomaszowem sztandar znajdował się w grupie taborowej pułku. Po przegranych walkach, późnym wieczorem 20 września grupa kwatermistrza pułku nocowała na skraju wsi o nieustalonej nazwie. Zagrożeni okrążeniem żołnierze zakopali sztandar, ale w wyniku dalszych działań dostali się do niemieckiej niewoli. Po wojnie sztandaru nie odnaleziono^[31].

Odznaka pułkowa

Zatwierdzona w Dzienniku Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 23, poz. 285 z 31 lipca 1931. Odznaka ma kształt okrągłej, granatowo emaliowanej tarczy otoczonej srebrnym wieńcem laurowo-jedlinowym. Na tarczy znajduje się swastyka emaliowana na biało na którą wpisano numer i inicjały 4 PSP. W środku krzyża godło wz. 1927, na tarczy – słońcu, od której odchodzą pęki promieni. Na rewersie odznaki wpisano nazwy pól bitewnych SZELECHOWO 27 III 1920, WOŁKOWIŃCE, BAR 26 IV 1920, INDURA ― 24 IX 1929, OBUCHOWO ― 26 IX 1920 oraz datę i miejsce powstania pułku LURE ― 26 V 1919. Dwuczęściowa ― oficerska, wykonana w srebrze, emaliowana, łączona czterema nitami, na rewersie numerowana. Wymiary: 38 mm; wykonanie: Adam Nagalski – Warszawa^[32].

Upamiętnienie

• 

  Muzeum 4 pspodh. w Cieszynie

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
• Szymon Datner: Zbrodnie Wehrmachtu na jeńcach wojennych w II wojnie światowej. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1961.
• Stawowy Karol, Z ziemi włoskiej do polskiej, "Kalendarz Cieszyński 1988", Cieszyn 1987, s. 61-65.
• Władysław Legutko: Zarys historji wojennej 4-go pułku strzelców podhalańskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Jednodniówka 4 Pułku Strzelców Podhalańskich w Cieszynie w dniu święta pułkowego i poświęcenia chorągwi, 1924 (5.10). Cieszyn: 1924.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932, s. 618.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939; Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Paweł Sulich: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. 21 Dywizja Piechoty Górskiej. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2018. ISBN 978-83-7945-613-0.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.

Linki zewnętrzne

• Militaria Cieszyn