50 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych

50 pułk piechoty

Odznaka pułkowa
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Strzelców Kresowych
Patron	Francesco Nullo
Tradycje
Święto	11 maja
Nadanie sztandaru	1919 i 1925
Rodowód	8 pułk strzelców polskich
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Zbarażem (20–25 VII 1920) kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Kowel, Sarny
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	27 Dywizji Piechoty[1]
Odznaczenia

50 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych im. Francesco Nullo (50 pp) – oddział piechoty Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego II RP.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Francesco Nullo

Tradycje Pułku sięgają ostatnich dni grudnia 1918, kiedy to na ziemi włoskiej w La Mandria di Chivasso powstał Pułk Polski im. Francesco Nullo, złożony z ochotników Polaków, byłych jeńców z armii austriackiej 18 lutego 1919. Pułk wyjechał do Francji, gdzie formowała się „Błękitna Armia”, stając się zawiązkiem dla kilku nowych oddziałów. Pierwszy baon pułku, uzupełniony ochotnikami z Ameryki, Francji i obozów włoskich, otrzymał nazwę 8 pułku strzelców polskich im. Francesco Nullo i wszedł w skład 3 Dywizji Strzelców Polskich armii gen. Hallera. Po przybyciu do Ojczyzny Pułk skoncentrowany został w okolicy Modlina 11 maja 1919. Po zjednoczeniu armii krajowej z armią gen. Hallera, Pułk otrzymał swą ostateczną nazwę: 50 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych im. Francesco Nullo. W czerwcu 1919 Pułk wszedł w skład 13 Dywizji Piechoty powstałej na bazie 1 Dywizji Strzelców Polskich i został skierowany na front ukraiński.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Dubnie^[2].

Pułk w walkach o granice

21 lipca 1919 pułk wyruszył na front południowy w okolice Tarnopola, w połowie sierpnia brał udział w działaniach zaczepnych na rzece Horyń. Po przejściowym pobycie na linii demarkacyjnej polsko-ukraińskiej nad rzeką Chamar, pułk został 1 stycznia 1920 przesunięty nad rzekę Słucz do obszaru Starokonstantynowa, a następnie do Równego.

W wyprawie kijowskiej walczył pod Cymbałówką, Ferdynandowem, Kordyłówką i Kotiużyńcami. 16 maja przygotował do obrony linię Spiczyńce-Andruszów-Oczyłków. Rozpoczęła się letnia ofensywa sowiecka. Pod Nowo Żywotowem i Medówką pułk toczył zażarte walki z kawalerią bolszewicką Konarmii Budionnego. Odwrót pułku przebiegał na kierunku rzeka Ikwa – rzeka Zbrucz. Ciężkie walki stoczył w obronie Zbaraża (20-25.07.1920 r.)

20 lipca, zgodnie z rozkazem dowódcy 13 Dywizji Piechoty, 50 pułk piechoty Strzelców Kresowych mjr. Zygmunta Polaka opuścił linię Zbrucza i wycofywał się w kierunku na Zbaraż i Mazurowce^[5]. Zgodnie z informacjami zawartymi w rozkazie, miasto miało być obsadzone przez oddziały 12 Dywizji Piechoty, a 50 pp miał przejść do odwodu i przyjąć zaopatrzenie. Po ciężkich walkach składał się tylko z III batalionu, kompanii saperów i kompanii technicznej. W sumie liczył około 350 „bagnetów”^[6].

Własne rozpoznanie doniosło, że w promieniu dziesięciu kilometrów od Zbaraża nie ma własnych oddziałów. Zatem pułk rozpoczął przygotowania do obrony. Po południu pod miasto podeszły pierwsze ubezpieczenia 189 pułku strzelców. Około 16.00 artyleria sowiecka otworzyła ogień, a po artyleryjskim przygotowaniu ataku, od strony Łubianek i Kretowiec, do natarcia przystąpiły bataliony sowieckiego pułku strzelców i kawaleria. Pierwsze natarcie odparto. Sowieci zaatakowali o zmierzchu, ale i ten atak został powstrzymany ogniem polskiej piechoty^[6]. Przez pięć kolejnych dni pod Zbarażem dochodziło tylko do starć patroli. W godzinach nocnych 25 lipca cztery szwadrony kawalerii i kompania piechoty obeszły stanowiska polskie i wdarły się do miasta. Dowódca pułku osobiście poprowadził do kontrataku 12 kompanię i kompanię saperów. Polacy wyparli Sowietów z miasta, ale w związku z ogólną sytuacją, a przede wszystkim z klęską 12 Dywizji Piechoty pod Wołoczyskami, dowódca 13 Dywizji Piechoty nakazał opuścić miasto i wycofać się za Seret do rejonu Horodyszcza. Nad ranem 26 lipca pułk nie niepokojony przez nieprzyjaciela odszedł na nowe pozycje obronne^[6].

Po walkach wycofał się przez rz. Seret do Lwowa. Podczas kontrofensywy sierpniowej pułk uczestniczył w odcięciu drogi odwrotu Konarmii Budionnego.

Podczas działań wojennych 1919-1920 roku Pułk stracił około 1500 żołnierzy.

Mapy walk pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

Ponadto 24 oficerów i 140 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych^[7].

Pułk w okresie pokoju

Święto 50 pp w Kowlu 11 maja 1929 – defilada. Na trybunie gen. Jerzy Wołkowicki

Pomnik 50 pp Strzelców Kresowych w Kowlu

W październiku 1921 pułk wyłączony został ze składu 13 DP i podporządkowany dowódcy nowo powstałej 27 Dywizji Piechoty. Na pokojowy garnizon wyznaczone zostało leżące na terenie Okręgu Korpusu Nr II^[8] miasto Kowel^[9] (III baon stacjonował w Sarnach).

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 11 maja, jako datę święta pułkowego^[10]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę powrotu jednostki do Ojczyzny w 1919 roku^[11].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 50 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[12]. W tym czasie wprowadzono też dodatkowo kompanię karabinów maszynowych. Stan pułku powiększył się o 4 oficerów, 13 podoficerów, 120 szeregowców i 12 karabinów maszynowych^[13]. W pułku zorganizowano też specjalną kompanię dla opóźnionych, która szkoliła rekrutów dla potrzeb całego DOK. Żołnierze ci wcześniej z różnych przyczyn opóźnili swoje stawiennictwo w macierzystej jednostce^[14].

W dniach 5–11 grudnia 1924, w Sarnach, została przeprowadzona próbna mobilizacja III batalionu. 28 stycznia 1925 dowódca Okręgu Korpusu Nr II, generał dywizji Jan Romer udzielił pochwały dowódcy baonu majorowi Bronisławowi Polityńskiemu za „celowe zorganizowanie przygotowań mobilizacyjnych”^[15].

Mobilizację pułku przeprowadzono w dniach 14–16 sierpnia 1939, a po jej zakończeniu oddział przetransportowany został koleją w rejon Bydgoszczy, a następnie w rejon Osiecznej k. Starogardu. Tam wszedł w skład Korpusu Interwencyjnego, którego zadaniem było działanie w przypadku puczu hitlerowskiego w Wolnym Mieście Gdańsku. 31 sierpnia został przekazany Armii „Pomorze” gen. dyw. Władysława Bortnowskiego.

Kampania wrześniowa 1939 roku

Pułk walczył w składzie 27 DP

Podczas bitwy w Borach Tucholskich pułk walczył w rejonie Świekatowa, Franciszkowa, Terespola Pomorskiego i Grupy, gdzie został rozbity przez Niemców. Resztki pułku dotarły do Modlina 17 września i zostały wcielone do 32 pp, jako 4 kompania, biorąc udział w obronie twierdzy do jej kapitulacji.

1 września

Niemiecki zmotoryzowany XIX Korpus Armijny dowodzony przez Heinza Guderiana uderzył 1 września w kierunku na Sępólno i Pruszcz na ugrupowaną na szerokim froncie od Chojnic po Noteć (ok. 50 km) 9 Dywizję Piechoty. XIX KA nacierał w kierunku na Świecie i Grudziądz, natomiast II KA na południe od niego w kierunku na Chełmno. Bardzo szybko czołowe oddziały pancerne wroga zdobyły most na Brdzie w Sokole – Kuźnicy, uchwyciły przyczółek na jej wschodnim brzegu otwierając sobie drogę na Świecie. Dowództwo Armii „Pomorze” postanowiło uderzeniem 9 DP od południa i 27 DP od północy zamknąć wyłom we froncie. Oddziały 27 DP zawrócone z kierunku marszu do kolei Tczew – Laskowice, wykonując już czwarty rozkaz od chwili odwrotu, goniły ostatkiem sił po bezdrożach Borów Tucholskich. W rezultacie tylko 50 pp znalazł się na kierunku Świekatowa w lesie Wierzchlas pod Błądzimiem. W nocy 1/2 września Niemcy wniknęli głęboko w obszar tyłowy Armii „Pomorze”, dochodząc do Świekatowa, a nawet do Wisły w rejonie Topolna.

2 września – bój pod Świekatowem

W nocy do sztabu Armii „Pomorze” w Toruniu zadzwonił wójt gminy Świekatowo informując, że we wsi znajdują się niemieckie czołgi, wkrótce informację potwierdził właściciel majątku Szewno. Z tempa marszu niemieckiej kolumny pancernej wynikało, że w ciągu dnia może dojść do Wisły i odciąć 27 DP, 9 DP i całą Grupę Osłony „Czersk”. Dywersanci zniszczyli most kolejowy pod Serockiem. Wobec braku transportów kolejowych, dowódca 27 DP zmuszony został kierować się na Bydgoszcz marszem pieszym. Rozkaz dla dowódców pułków nakazywał przejść marszem ubezpieczonym w rejon północnego przedmościa bydgoskiego i zorganizowania tam obrony. Wschodnią kolumnę miały tworzyć główne siły dywizji, które miały maszerować po osi: Błądzim – Tuszyny – Łowin – Pruszcz Pomorski. Zachodnią kolumnę, która miała maszerować po osi: Trutnowo – Świekatowo – Serock – Wudzyń, miał stanowić 50 pp i 3/27 pal.

Kiedy czoło zachodniej kolumny było na wysokości Lipienicy, zostały zaatakowane główne siły dywizji. Zaalarmowało to dowódcę 50 pp, który skierował dwa pierwsze bataliony (I i III/50 pp) wprost na Świekatowo. II/50 pp otrzymał zadanie przejścia lasem na zachód od Świekatowa w kierunku m. Jania Góra. Natomiast IV/50 pp, został zatrzymany na skraju lasu na północ od Trutnowa jako odwód dowódcy pułku. Zależnie od sytuacji miał się posuwać albo na Świekatowo, albo na Janią Górę za II/50 pp. 3/27 pal bateriami przydzielono do poszczególnych batalionów. Atakujący Świekatowo czołowy III/50 pp natknął się na wysunięte przed wieś niemieckie ubezpieczenie, które w ostrej walce zniósł i wkroczył do wsi. Wkrótce z południowego zachodu i zachodu od m. Jania Góra wzdłuż toru pojawiły się niemieckie czołgi. Aby uniknąć okrążenia, baon wycofał się na północ za tor linii kolejowej Więcbork-Świecie, gdzie zajął obronę. Batalion wycofywał się w boju, dlatego poniósł poważne straty, zwłaszcza wśród oficerów, którzy usiłowali opanować zamieszanie spowodowane atakiem czołgów. Zginął m.in. ppłk Zdzisław Sieczkowski, dowódca III/50 pp, i dowódca 3/27 pal, mjr Izydor Wilkoński.

Szczególnie ostra walka wywiązała się w rejonie skrzyżowania torów kolejowych magistrali węglowej z linią Więcbork-Świecie. Starcie to zakończyło się całkowitym rozbiciem I i III/50 pp, których resztki, ścigane przez czołgi, wycofały się do południowego skraju lasu na południe od Błądzimia. Wtedy też zginął dowódca I/50 pp, kpt. Adam Kuźnicki. Czołgi zostały zatrzymane czołowym ogniem na wprost dwóch baterii, które zajęły stanowiska między jeziorami Szewnik i Zaleskie. Tam również zajął obronę II/50 pp. Przed zmierzchem Niemcy dwa razy atakowali obronę polską na przesmykach jezior. Ponieważ polska artyleria zadawała im straty, przed wieczorem zaniechali walki i wycofali się z przedpola. Dowódca 27 DP postanowił o zmroku wycofać swoje oddziały z walki i kierować je na Bydgoszcz lub też do przepraw na Wiśle pod Świeciem.

3 września – wyjście z okrążenia

Przed świtem rejon Błądzimia opuściła Pomorska Brygada Kawalerii kierując się na Gruczno – Topolno, porywając za sobą część 50 pp. Ponosząc duże straty przerwała się z okrążenia w rejonie Topolna i po południu osiągnęła „przedmoście bydgoskie” w rejonie Jarużyna. Razem z 35 pp z okrążenia wyszły resztki 6 i 10 kompanii 50 pp. Maszerując dwa dni lasami w kierunku Bydgoszczy pułk przeszedł do Brdyujścia, które osiągnął rano 5 września. Niektóre z odciętych oddziałów przez wiele dni jeszcze kluczyły po lasach unikając rozbicia przez nieprzyjaciela. M.in. 11 kompania 50 pp pod dowództwem por. Adamiaka, która dopiero 8 września uległa nad Brdą na północ od Bydgoszczy. Liczyła ona wówczas jeszcze 168 żołnierzy.

Większość odciętych oddziałów już rano znalazła się w okrążeniu poza obrębem kompleksów leśnych, stanowiąc wymarzone cele dla Luftwaffe. 50 pp bronił się pod Franciszkowem i Terespolem Pomorskim. Nie mogąc się przebić ani do Wisły, ani do Bydgoszczy, odszedł na północ w rejon Gródka i Jeżewa, gdzie spływały rozbite oddziały przechodząc pod dowództwo płk. Mikołaja Alikowa. Wieczorem postanowiono przebijać się do Grudziądza. Przed świtem 4 września wyruszono w kierunku na Jeżewo, gdzie odrzucono niemieckie czołgi. Na większe siły wroga natrafiono na terenie obozu ćwiczebnego „Grupa”, wskutek czego wywiązała się całodzienna walka. Koszary obozu ćwiczeń przechodziły trzykrotnie z rąk do rąk. Ostatecznie, wskutek kilkugodzinnego bombardowania lotnictwa niemieckiego, skapitulowano. Wielu żołnierzy zginęło i zostało rannych. Resztki oddziału uległy rozproszeniu, jednak większość dostała się do niewoli. 50 Pułk Strzelców Kresowych im. Francesco Nullo przestał istnieć jako jednostka bojowa.

Akcja „Burza”

W styczniu 1944 roku w składzie 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej utworzono 50 pułk piechoty AK. Pułk zorganizowano na bazie oddziałów partyzanckich działających od 1943 roku w środkowej części Wołynia. Ich zadaniem była ochrona ludności polskiej zagrożonej ze strony nacjonalistów ukraińskich (UPA). Dowódcą Pułku został mjr Jan Szatowski „Kowal”, a baonami dowodzili: por. Michał Fijałka „Sokół” (I/50 pp); por. Władysław Czermiński „Jastrząb” (II/50 pp); por. Zbigniew Twardy „Trzask” (III/50 pp). Pułk wziął udział w Akcji „Burza” na Wołyniu, Polesiu i Lubelszczyźnie, trzykrotnie wyrywając się z zamkniętych już pierścieni niemieckiego okrążenia. Przeszedłszy ponad 500-kilometrowy szlak bojowy, zadając nieprzyjacielowi dotkliwe straty, został podstępnie rozbrojony przez Rosjan 25 lipca 1944 roku w rejonie Skrobowa.

Symbole pułkowe

Sztandary

Pierwszą chorągiew ufundowaną we Włoszech przez społeczeństwo Bergamo i Mediolanu pułk otrzymał w lutym 1919 (został zdeponowany w Muzeum WP przed wojną)^[1].

4 października 1925 roku dowódca Okręgu Korpusu Nr II generał dywizji Jan Romer wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo miasta Kowla^[26]. Od 28 stycznia 1938 roku chorągiew pułkowa zaczęła być oficjalnie nazywana sztandarem^[27].

Na sztandarze widnieją na daty i nazwy miejsc stoczonych najcięższych walk, daty powstania pułku i powrotu do kraju, wreszcie herby miast królestwa włoskiego i miasta Bergamo, skąd pochodził pułkownik Francesco Nullo, oraz herby Kowla i Wołynia. Sztandar zakopano w rejonie walk 3 września 1939 w obliczu zagłady pułku i przypadkowo został odnaleziony na pobojowisku w 1947 w miejscowości Mary (pow. świecki) – znajduje się obecnie w Muzeum Wojska Polskiego^[1].

Trzeci sztandar (proporzec) został wręczony w marcu 1944 przez mieszkańców Kowla III baonowi 50 pp AK. Zaginął przy przekraczaniu torów pod Jagodzinem, podczas przebijania się z okrążenia 20 kwietnia 1944.

W uznaniu czynów niezwykłego męstwa w okresie drugiej wojny światowej, na wniosek Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari Dekretem 11 listopada 1968, 50 pułkowi piechoty im. Francesco Nullo Armii Krajowej został nadany Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Odznaka pamiątkowa

18 maja 1929 roku Minister Spraw Wojskowych Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 50 pułku piechoty^[28]. Odznaka o wymiarach 40x40 mm ma kształt krzyża o zaokrąglonych końcach ramion, pokrytego białą emalią ze złotą krawędzią. Na ramionach krzyża nałożone srebrne godło państwowe wz. 1927, wpisane imię patrona „FRANCESCO NULLO”, poniżej herb Włoch. Na środku krzyża, na okrągłej tarczy emaliowanej żłobkowo na czerwono wpisany numer „50”. Pola między ramionami krzyża wypełniają wiązki po 5 promieni. Odznaka oficerska, jednoczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie próba srebra, imiennik AN i nazwisko grawera „NAGALSKI i SKA”. Autorem projektu odznaki był Zdzisław Kuczyński^[29].

Strzelcy kresowi

Dowódcy pułku^[30][f]

• por. Stefan Kluczyński (27 XII 1918 – 22 II 1919)
• ppłk armii francuskiej Badbedat (22 II 1919 – 16 IV 1919)
• ppłk armii francuskiej Micanel (16 IV 1919 – 3 V 1919)
• ppłk armii francuskiej Bosquet (3 V 1919 – 1 IX 1919)
• ppłk Adolf Paqualen (1 IX 1919 – 29 V 1920)
• mjr Zygmunt Polak (29 V – 11 VIII 1920)
• ppłk Rudolf Siwy (11 VIII 1920 – 21 VI 1921)
• płk Stanisław Tołpyho (1921 – 29 VI 1924 → komendant Obozu Warownego „Równe”^[32])
• ppłk piech. Józef Kowzan (29 VI – 5 VIII 1924^[g] → zastępca dowódcy 1 pspodh)
• ppłk / płk piech. Stanisław Jaxa-Rożen (5 VIII 1924^[33] – 20 II 1928 → członek Oficerskiego Trybunału Orzekającego)
• ppłk / płk piech. Józef Liwacz (20 II 1928^[34] – 1937)
• ppłk dypl. Adam Werschner (30 VII 1937 – 3 IX 1939)
• mjr piech. Jan Szatowski ps. „Kowal” (1944)

Zastępcy dowódcy pułku^[h]

• ppłk piech. Romuald Kwiatkowski (od 10 VII 1922)
• mjr / ppłk piech. Leopold Bracharz (1 X 1922^[36] – 1925)
• ppłk piech. Adam I Lipiński (od 11 X 1926^[37] – 1927 → oficer placu Stanisławów^[38])
• mjr piech. Józef Kozieradzki (23 V 1927^[39] – XI 1928 → dowódca baonu podchorążych rezerwy piechoty nr 2^[40])
• ppłk dypl. piech. Witold Stankiewicz (XI 1928 – 6 VII 1929 → delegat SG przy Dyrekcji PKP w Wilnie^[41])
• ppłk piech. Aleksander Stawarz (23 VIII 1929 – 23 III 1932 → zastępca dowódcy 3 pspodh^[42])
• ppłk dypl. Lucjan Karol Janiszewski (23 III 1932 – 26 I 1934 → dowódca pułku KOP „Głębokie”^[43])
• ppłk dypl. piech. Franciszek Węgrzyn (VI 1934 – 1937 → szef sztabu KOP)
• ppłk piech. Józef Kutyba (III – IX 1939)

II zastępca (kwatermistrz)

• mjr piech. Piotr Kiełkowski (od VIII 1935^[44])

Obsada personalna 15 marca 1944 roku

• dowódca pułku – mjr Jan Szatowski „Kowal"
• dowódca I batalionu – por. Michał Fijałka „Sokół"
• dowódca 1 kompanii – por. Stanisław Kądzielawa „Kania"
• dowódca 2 kompanii – por. Zbigniew Ścibor-Rylski „Motyl"
• dowódca II batalionu – por. Władysław Czermiński „Jastrząb"
• dowódca 4 kompanii – ppor. Józef Jażdżewski „Rybitwa"
• dowódca 5 kompanii – por. Hieronim Kita „Wir"
• dowódca 6 kompanii – ppor. NN „Mściwój"
• dowódca III batalionu – por. Zbigniew Twardy „Trzask"
• dowódca 7 kompanii – ppor. Marian Moczulski „Jaszczur"
• dowódca 8 kompanii – ppor. Mikołaj Bałysz „Zagłoba” (od 20 marca – ppor. N Michałowski „ Olszyna”)
• dowódca 9 kompanii – ppor. Stanisław Kurzydłowski „Jurek” (od 16 kwietnia – ppor. Stanisław Mróz „Borsuk”)

• 

  ppłk Zdzisław Sieczkowski

• 

  Stefan Stolarz

• 

  Walerian Orłowski

• 

  Aleksander Stawarz w czasie służby w Polskim Korpusie Posiłkowym (w stopniu podporucznika przy granatniku)

• 

  Jan Szatowski (zdjęcie późniejsze)

Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[45] oraz Muzeum Katyńskie^[46][i][j].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• W. Marynowska: Jednodniówka ku uczczeniu święta 50 p. Strzelców Kresowych w dniu 11 maja 1928 r. Kowel: Oddział Białego Krzyża, 1928.
• Stanisław Pietruszka: Sprawozdanie z udziału osobistego w przygotowaniach woj. i działaniach. W: B.I.108g [on-line]. IPMS, 1940-01-17. [dostęp 2021-04-16].
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Piotr Sosialuk: Zarys historji wojennej 50-go Pułku Strzelców Kresowych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Wacław Stachiewicz: Wierności dochować żołnierskiej: przygotowania wojenne w Polsce 1935-1939 oraz kampania 1939 w relacjach i rozważaniach szefa Sztabu Głównego i szefa Sztabu Naczelnego Wodza. Warszawa: "Rytm”, 1998. ISBN 83-86678-71-2.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Przemysław Dymek: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. 27 Dywizja Piechoty Górskiej. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2018. ISBN 978-83-7945-619-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.