52 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych

52 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Strzelców Kresowych
Tradycje
Święto	28 czerwca
Nadanie sztandaru	1919; 1924
Rodowód	10 Pułk Strzelców Polskich
Kontynuacja	12 Brygada Zmechanizowana
Dowódcy
Ostatni	ppłk dypl. Jan Gabryś
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Barem (27 IV 1920) bitwa pod Wołoczyskami (11–24 VII 1920) bitwa pod Rohatynem (9–12 IX 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Złoczów
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	12 Dywizja Piechoty

Tadeusz Pawlik, Zarys historji wojennej 52-go pułku piechoty Strzelców Kresowych^[1]

52 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych (52 pp) – oddział piechoty Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego II RP.

Pułk w walce o granice

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował we Lwowie^[2].

25 kwietnia 1920 12 Dywizja Piechoty przerwała front sowiecki pod Bucniami. Jednak grupa płk. Leona Silickiego została zatrzymana pod Wasiutyńcami i nie zdołała obejść Baru od północnego wschodu. Dlatego dowódca dywizji płk Marian Żegota-Januszajtis zdecydował się na atak frontalny i skierował pod Bar 52 pułk piechoty, wzmocniony III dywizjonem 12 pułku artylerii polowej^[3].

Dowódca pułku kpt. Piotr Kończyc zdecydował się na natarcie nocne. Na most zachodni miały uderzyć 6 i 8 kompania z plutonem saperów i plutonem działek piechoty, pod ogólnym dowództwem por. Witowskiego, a na wschodni 5 i 7 kompania z plutonem karabinów maszynowych ppor. Tomasika, pod ogólnym dowództwem por. Dyby. 10 kompania stanowiła odwód pierwszej grupy^[4]. 27 kwietnia około 0.30, po krótkim przygotowaniu artyleryjskim, kompanie ruszyły do natarcia^[5]. 6 kompania ppor. Marcina Nawrockiego, wzmocniona saperami, podeszła do samego mostu. Osłonę ogniową swoimi karabinami maszynowymi zapewnił por. Baran. Mimo silnego oddziaływania sowieckiej broni maszynowej, most został zdobyty, ale dalszy atak okazał się niemożliwy. Celem wzmocnienia natarcia, do walki weszła 8 kompania. W wyniku krwawych i zażartych walk udało się pierwszej grupie wejść do miasta^[6]. W tym samym czasie 7 kompania ppor. Budryka szturmowała wschodni most, a 5 kompania usiłowała kilkakrotnie uderzyć na miasto. W tej sytuacji dowódca grupy por. Dyba nakazał ponowne przygotowanie szturmu z wykorzystaniem ognia granatów karabinowych. W walce na bagnety i granaty ręczne udało się ostatecznie przejście przez most. Nad ranem rozpoczęto walki uliczne. Nieprzyjaciel stawiał silny opór, a polskie kompanie walczyły o każdy dom^[7]. Walki uliczne trwały do wczesnych godzin południowych. Po południu oddziały 45 Dywizji Strzelców wycofały się z miasta^[8].

Nocą z 11 na 12 września dwa bataliony 52 pułku piechoty zluzowały w rejonie Rohatyna odchodzące do odwodu pododdziały 37 pułku piechoty^[9]. W obronie Rohatyna pozostał też II/37 pp. Rano 12 września artyleria sowiecka otworzyła ogień na polskie stanowiska. Po przygotowaniu artyleryjskim do ataku ruszyła piechota 41 Dywizji Strzelców wspierane przez kozaków 8 Dywizji Kawalerii. Sowieckie uderzenie wyparło Polaków z Putiatyńców i Babuchów, a następnie także z Czartowej Góry i zagroziło Rohatynowi. Kontratakujący na Babuchów odwodowy batalion 52 pp został otoczony przez oddziały 8 DK i poniósł wysokie straty. Towarzyszące mu 6 i 7 baterie 4 pułku artylerii polowej ogniem „na wprost” odrzuciły szarżę kawalerii i umożliwiły piechocie wycofanie się. Kontynuując uderzenie, oddziały sowieckich 41 DS i 8 DK wdarły się do Rohatyna. Dopiero kontratak II/37 pp i I/52 pp wyrzucił je z miasta^[10].

Mapy walk pułku w 1920

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

12 Dywizja Piechoty w 1938

Pułk stacjonował w garnizonie Złoczów^[15]. Wchodził w skład 12 Dywizji Piechoty^[16].

7 września 1924 do miasta przybył Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław Wojciechowski, który uczestniczył w uroczystości poświęcenia sztandaru pułkowego^[17].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 52 pułk piechoty zaliczony został do typu II pułków piechoty (tzw. wzmocnionych). W każdym roku otrzymywał około 845 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 68 oficerów oraz 1900 podoficerów i szeregowców. Na czas wojny przewidywany był do pierwszego rzutu mobilizacyjnego. W okresie zimowym posiadał dwa bataliony starszego rocznika i batalion szkolny, w okresie letnim zaś trzy bataliony strzeleckie. Jego stany były wyższe od pułku „normalnego” (typ I) o ok. 400–700 żołnierzy^[18].

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 28 czerwca, jako datę święta pułkowego^[19]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę chrztu bojowego w roku 1919. Po raz pierwszy święto obchodzono w roku 1922^[20].

Pułk w kampanii wrześniowej

W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku pułk walczył w składzie 12 Dywizji Piechoty należącej do Armii „Prusy”^[16].

Symbole pułkowe

Poświęcenie sztandaru 52 pp w Złoczowie 7 września 1924; widoczny prezydent Stanisław Wojciechowski.

Sztandar

31 sierpnia 1919 roku pułk otrzymał chorągiew ufundowaną przez towarzystwo „Pro Polonia” z Turynu^[24].

29 lutego 1924 roku Prezydent RP zatwierdził wzór chorągwi 52 pp^[25]. 7 września 1924 Prezydent RP Stanisław Wojciechowski wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo powiatów: złoczowskiego, zborowskiego, przemyślańskiego^[24][26].

Odznaka pamiątkowa

7 listopada 1929 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 52 pp^[27]. Odznaka o wymiarach 38x38 mm ma kształt krzyża kawalerskiego, którego ramiona emaliowane są w kolorze granatowym. Na środku krzyża na czerwonym tle nałożony srebrny orzeł wz. 1927, okolony złotym wieńcem laurowym. Między ramionami krzyża umieszczone są trójzębne proporczyki w barwach francuskich i włoskich, rozmieszczonych po przekątnej. Na ramionach krzyża wpisano numer „52”. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie próba srebra i imiennik grawera AN – Adam Nagalski z Warszawy. Autorem projektu odznaki był kpt. Józef Stojek^[15].

52 pułk piechoty Strzelców Kresowych Armii Krajowej

W obwodzie złoczowskim odtwarzano 52 pułk piechoty Strzelców Kresowych. Komendant obwodu był jednocześnie dowódcą pułku. Odtworzony pułk wszedł w skład 12 Dywizji Piechoty AK.

Strzelcy kresowi

Dowódcy pułku^[28][d]

• płk armii franc. Augier (do 18 IX 1919^[30])
• mjr armii franc. Simon (19 IX – 15 X 1919^[30])
• mjr armii franc. Lureau (16 X – 14 XI 1919^[30])
• mjr Władysław Obst (15 XI – 11 XII 1919^[30])
• płk piech. Konstanty Oświeciński (12 XII 1919 – 2 VI 1920 ranny^[31][32])
• kpt. Piotr Kończyc (p.o. 3 – 26 VI 1920^[30])
• mjr Anatol Laudański (p.o. 27 VI – 22 VII 1920^[33])
• płk piech. Konstanty Oświeciński (23 VII – 1 VIII 1920^[30])
• kpt. Piotr Kończyc (od 2 VIII 1919^[30])
• ppłk piech. Eugeniusz Witwicki (od 15 X 1921)
• ppłk / płk piech. Stanisław Powroźnicki (1923 - X 1924)
• płk SG Tadeusz Malinowski (1 III 1925^[34] - 17 III 1927 → dowódca piechoty dywizyjnej 21 DP^[35])
• płk dypl. piech. Wilhelm Lawicz-Liszka (31 III 1927 – 23 XII 1929 → szef samodzielnego wydziału wojskowego przy Ministerstwie Komunikacji^[36])
• ppłk piech. Jan Chodźko-Zajko^[e][f] (23 XII 1929^[36] - 1937 → komendant miasta Lwów)
• płk piech. Stanisław Dąbek (1937 - VII 1939 → dowódca Morskiej Brygady ON)
• ppłk dypl. piech. Jan Rudolf Gabryś (VII - IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[g]

• ppłk piech. Filip Brzezicki (10 VII 1922^[40] – 31 III 1927 → dowódca 5 psp^[41])
• ppłk piech. Bolesław Wilhelm Pytel (31 X 1927 – IV 1928 → dowódca 26 pp)
• ppłk. piech Józef I Lewicki (1928 – IV 1929 → p.o. komendanta PKU Złoczów^[42])
• ppłk piech. Marian Raczyński (IV 1929^[43] – III 1932 → dowódca 12 pp^[44])
• ppłk piech. Walenty Nowak (20 VI 1932^[44] – IV 1935 → zastępca komendanta SPPiech.^[45])
• ppłk dypl. Stefan Szlaszewski (4 VII 1935^[46] – XI 1938 → 2 psp)
• ppłk piech. Witold Ciechanowicz (1939^[47])

Obsada personalna i rozmieszczenie pułku w 1944 roku

• dowódca – por. Pius Szuster ps. „Dolina”, „Bug”, „Grom”, „Orkan”
• zastępca dowódcy – por. Michał Horwath
• adiutant - ppor. Mieczysław Obertyński
• oficer sztabu – ppor. Edward Kisielewski ps. „Kowalski”
• 1 kompania – st. sierż Michał Dąbrowski (miasto Złoczów, wsie Jelechowice i Bieniów)
• 2 kompania – st. sierż. Ignacy Kruk (Woroniaki, Jasieniowce i Boniszyn)
• 3 kompania – st. sierż. Kotów (Folwarki, Hrutyn, Zarwanicę i Kozaki)
• 4 kompania – st. sierż. Marcin Barabasz „Soplica” (Wicyń z uciekinierami sąsiednich wiosek^[h])
• 5 kompania – st. sierż. Jan Mazurczak ps. „Kot” (Kondratów, Gołogóry, Gołogórki, Ścianka)
• 6 kompania (Krasne, Pietrycze)
• 7 kompania – sierż Kazimierz Klaub^[i], potem plutonowy Gorbaczewski (Koltów, Kruhów, Opaki i Ruda Koltowska).
• 8 kompania – st. sierż. Marcin Sierociuk (Huta Pieniacka, Huta Werchobuska i Majdan)^[j]
• 9 kompania – st. sierż. Stanisław Czeredark "Rum" (Usznia, Gowareczyzna, Hucisko Oleskie, Podhorce i Olesko)

Żołnierze 52 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[48]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Jan Goniowski: Armia Krajowa w Wicyniu, tarnopolskiej wsi, [w obwodzie Złoczów]. Kraków: "Platan", 1998. ISBN 83-85222-43-X.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Wiesław Olczak: 12 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-604-8.
• Adam Adrian Ostanek: VI Lwowski Okręg Korpusu w dziejach wojskowości polskiej w latach 1921-1939. Warszawa: NERITON, 2013. ISBN 978-83-7543-286-2.
• Tadeusz Pawlik: Historja 52-go pułku piechoty strzelców kresowych od dnia utworzenia aż do ukończenia działań wojennych. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1925.
• Tadeusz Pawlik: Zarys historji wojennej 52-go pułku piechoty Strzelców Kresowych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.