57 Pułk Piechoty Wielkopolskiej

57 Pułk Piechoty
Karola II Króla Rumunii

57 pułk piechoty wielkopolskiej

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Wielkopolski
Patron	Karol II Król Rumunii
Tradycje
Święto	14 lutego[a] 23 maja
Nadanie sztandaru	1919 i 1929
Rodowód	3 Pułk Strzelców Wielkopolskich 57 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Arnold Szylling
Ostatni	ppłk dypl. Tomasz Rybotycki
Działania zbrojne
powstanie wielkopolskie wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Bobrujskiem (28 VIII–3 IX 1919) kontruderzenie znad Wieprza (16–26 VIII 1920) bitwa pod Ciełuszkami (25 VIII 1920) kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Poznań
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	14 Wielkopolska Dywizja Piechoty
Odznaczenia

Działania pułku w latach 1919-1920

57 Pułk Piechoty Karola II Króla Rumunii (57 pp) – oddział piechoty Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

17 lutego 1919 gen. Józef Dowbor-Muśnicki wydał rozkaz o sformowaniu 3 pułku strzelców wielkopolskich. Formowanie oddziału przeprowadzono w Biedrusku. Zalążkiem było dwóch oficerów i 100 szeregowych przydzielonych z 1 pułku strzelców wielkopolskich. W styczniu 1920, po włączeniu formacji wielkopolskich do Wojska Polskiego, przemianowany na 57 pułk piechoty.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Biedrusku ^[2].

Pułk w walkach o granice

Pułk w wojnie polsko-bolszewickiej

28 sierpnia 1919 Grupa Wielkopolska gen. Daniela Konarzewskiego rozpoczęła natarcie na Bobrujsk^[4]. Lewa grupa uderzeniowa w składzie: 3 pułk strzelców wielkopolskich, II/3 pal i 2/2 pac i dwa plutony saperów podeszła w rejon folwarku Durynicze i tu przyjęła ostateczne ugrupowanie bojowe. Do bezpośrednich działań wyznaczony został II batalion kpt. Władysława Lewandowskiego. Jego 6 i 7 kompania rozwinęła się od Berezyny aż do Durynicz, z zadaniem wiązania nieprzyjaciela ogniem. 5 kompania, wzmocniona plutonem szkoły podoficerskiej, przygotowywała się do natarcia w okolicy spalonych mostów pod Wołczynem. Dwie kompanie stanowiły odwód pułku^[5]. Po krótkim przygotowaniu artyleryjskim, jako pierwsza ruszyła 5 kompania ppor. Jana Kłosia i prowadziła natarcie w kierunku Wołczanki. Po ciężkiej przeprawie „w bród”, wdarła się na nieprzyjacielskie pozycje, zdobyła je i rozpoczęła pościg przez Krasne na Pobokowicze. W tym czasie 6 kompania ppor. Gawrońskiego i 7. ppor. Preissa prowadziły walkę ogniową. W odwodzie, na kierunku działania 5 kompanii, maszerowała szkoła podoficerska kpt. Świnarskiego i 4 kompania por. Adolfa Łojkiewicza, z zadaniem osłony południowego skrzydła. Atakująca dalej w pierwszym rzucie 5 kompania za Pobokowiczami zniszczyła nieprzyjacielską baterię artylerii. Zdobyto 2 działa, 5 jaszczy i 2 karabiny maszynowe^[6]. Wykorzystując powodzenie 5 kompanii, 6 i 7 kompania sforsowały na szerokim froncie Wołczankę i spychały Sowietów na Pobokowicze. Tu czerwonoarmistów od tyłu zaatakował pluton 5 kompanii. Większość z nich poddała się lub wycofała w nieładzie. Nie pomógł im też wyprowadzony na tym kierunku sowiecki kontratak. Został odparty przez plutony szkoły podoficerskiej^[6].

Około południa II/3 pułku strzelców wielkopolskich, już bez styczności z przeciwnikiem, ruszył w kierunku Bobrujska. Pozostałe pododdziały, które nie weszły do walki, maszerowały za nim. Do zdobytego już przez 4 pułk strzelców wielkopolskich Bobrujska dotarły około 17:00. I batalion stanął w rejonie dworca kolejowego Bobrujsk, II w centrum miasta, wysuwając na stację kolejową Berezyna 5 kompanię. Ta, po zniszczonym moście, zdołała jeszcze przeprawić placówkę na wschodni brzeg rzeki. II batalion przeszedł do Krzywego Kruka^[6].

9 maja 1920 stojący w Bobrujsku 57 pułk piechoty ppłk. Szyllinga otrzymał rozkaz przejścia do rejonu Tatarkowicze – Chołuj – Kamienicze i wzmocnienie polskiej obrony w rejonie tych miejscowości^[7]. 22 maja pułk został skierowany do Bohuszewicz z zadaniem jej zdobycia^[8]. Dowódca pułku wyznaczył do awangardy III batalion kpt. Edmunda Efferta. Liczył on około 450 żołnierzy i posiadał 6 ciężkich karabinów maszynowych. Po drodze batalion zmiatał liczne patrole bojowe nieprzyjaciela i przed wieczorem 23 maja dotarł pod Bohuszewicze. Według oceny polskiego dowódcy miejscowości broniło około 1500 żołnierzy, a piechotę wspierała bateria artylerii^[9]. Kapitan Effert zdecydował się wykorzystać element zaskoczenia i zaatakować załogę broniącą miejscowość. Atakiem nocnym z trzech stron wdarły się do Bohuszewicz, a zaskoczony przeciwnik po krótkiej walce wycofywał się w nieładzie porzucając broń ciężką i tabory. Nadciągające siły główne pułku pomogły w wyłapywaniu czerwonoarmistów. Następnego dnia I i II batalion odmaszerował w kierunku na Jakszyce i Osmołówkę, a w Bohuszewiczach pozostał jedynie III batalion, który w ciągu dnia odparł ataki nieprzyjaciela. Wieczorem oddziały Armii Czerwonej wycofały się za Berezynę, a front ustabilizował się na kilkanaście dni^[9].

16 września 1920 pod Kobryniem śmiertelnie ranny został dowódca pułku, ppłk Arnold Szylling, który zmarł następnego dnia w godzinach wieczornych.

Bilans walk

W czasie wojny z bolszewikami zginęło oraz zmarło wskutek doznanych ran 7 oficerów, w tym dowódca pułku oraz 288 podoficerów i szeregowców. Ponadto 706 żołnierzy zostało rannych, a kolejnych 193 zaginionych^[10]. 40 żołnierzy pułku odznaczonych zostało Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. 51 oficerów i 385 szeregowców uhonorowanych zostało Krzyżem Walecznych^[11]. Pułk w czasie prowadzonych działań wojennych zdobył sztandar sowieckiego pułku kawalerii, 5.380 jeńców, 3.950 karabinów, 115 ciężkich karabinów maszynowych, 21 dział z jaszczami i zaprzęgiem, jeden pociąg pancerny z dwoma działami i 7 ciężkimi karabinami maszynowymi, 186 koni oraz dużo wozów i innego materiału wojennego^[12]. 14 sierpnia 1920 roku Józef Piłsudski dokonał przeglądu pułku i odznaczył Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari 6 bohaterów.

Mapy walk pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

Pierwszych sześciu żołnierzy odznaczył osobiście Naczelny Wódz w czasie przeglądu pułku przeprowadzonego 14 sierpnia 1920 roku we wsi Irena.

Pułk w okresie pokoju

Święto Narodowe 3 Maja 1936 w Poznaniu - defilada oddziałów 57 pp

Defilada 57 pp. Na trybunie przepasany szarfą gen. Kazimierz Sosnkowski. Widoczne ckm-y Browning wz. 30 na biedkach; lipiec 1938

Święto 57 pp - d-ca płk Tomasz Rybotycki wręcza odznakę pułkową ambasadorowi Rumunii Richardowi Franassovici; maj 1939

Wschodni budynek koszar pułku^[b]

Północny budynek koszar w Poznaniu^[c]

Podporucznik Jan Grabiński^[d] jako oficer 14 pp. W marcu 1939 r., w randze kapitana 57 pp, dowodził plutonem na Dywizyjnym Kursie Podchorążych Rezerwy Piechoty przy 14 DP.

W Boże Narodzenie 1920 roku pułk powrócił z Wołkowyska do Poznania, jako swego stałego garnizonu^[18].

W czwartek 14 sierpnia 1924 roku, w Obozie Ćwiczeń w Biedrusku, w ostatnim dniu manewrów, jedenastu żołnierzy pułku postanowiło przepłynąć wpław Wartę. Jednego z pływaków uratował dowódca pułku, ppłk Wiktor Unrug, drugiego żołnierze 7 pułku saperów, trzeci samodzielnie dopłynął do brzegu. Niestety pozostałych ośmiu żołnierzy utonęło w nurtach rzeki. Utonęli: sierż. Ignacy Lewandowski, kpr. Leon Walkowiak, st. szer. Leon Szott, st. szer. Władysław Hofmański, st. szer. Maksymilian Balcerzak, szer. Józef Małysz, szer. Franciszek Rosadziński i szer. Walter Fellner^[19][20].

W czasie zamachu majowego 57 pp wraz z 58 pp, pod dowództwem gen. Anatola Kędzierskiego, został wysłany z Wielkopolski na pomoc legalnym władzom Polski. Do Warszawy przetransportowano dwa bataliony oraz szkołę podoficerską pułku, w sumie: 26 oficerów, 5 chorążych, 49 podoficerów, 426 szeregowców, 30 koni, 4 kuchnie polowe,4 wozy przykuchenne oraz 2 wozy amunicyjne. Pułkiem dowodził w czasie działań zbrojnych 1926 roku zastępca dowódcy pułku - ppłk Wincenty Rutkiewicz, I batalionem major Władysław Zakrzewski, 1 kompanią kpt. Władysław Michalak, 2 kompanią kpt. Cyprian Chodźko, 3 kompanią kpt. Michał Ciążyński, kompanią ckm kpt. Edward Nowrat, II batalionem ppłk Gustaw Płaskowicki, szkołą podoficerską – kpt. Stefan Pfont, pluton łączności i pionierów kpt. Franciszek Tabaczyński, kompania ckm kpt. Florian Szulc. W dniach 13–14 maja pododdziały 57 pp, wierne złożonej przysiędze, biły się na ulicach Warszawy broniąc Prezydenta RP i rządu. W trakcie działań zbrojnych oddziały pułku zdobyły, a następnie przez wiele godzin broniły gmachu Ministerstwa Spraw Wojskowych. Kompania kpt. Cypriana Chodźki broniła lotniska. Mimo przegranej strony rządowej w maju 1926 roku pułk po powrocie do Poznania był owacyjnie witany przez mieszkańców i miejscowe władze m.in. dowódcę Okręgu Korpusu gen. Edmunda Hausera. Jednostki pułku odbyły defiladę na pl. Wolności.

Straty pułku podawane są różnie w zależności od źródła:

• imienna lista poległych jest następująca: 3 podoficerów (w tym: sierż. Walenty Jańczak, sierż. Józef Rutkowski, plut. Michał Saterski), 10 szeregowców (w tym: Marian Myślewski, Franciszek Sztul, Wawrzyniec Reis, Piotr Bryk, Michał Pluskota, Jan Moszkiewicz, Antoni Wachowski, Aleksander Ratajczak, Michał Szczykała, Łukasz Kasperski),
• ranni: 4 oficerów (w tym kpt. Cyprian Chodźko), 2 chorążych (w tym Szczepan Nędza), 2 podoficerów (w tym plut. Sajewski)i 2 szeregowców^[21].

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 14 lutego, jako datę święta pułkowego^[22]. 14 grudnia 1928 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zmienił datę święta pułkowego 57 pp z dnia 14 lutego na dzień 23 maja^[23].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 57 pułk piechoty zaliczony został do typu II pułków piechoty (tzw. wzmocnionych). W każdym roku otrzymywał około 845 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 68 oficerów oraz 1900 podoficerów i szeregowców. Na czas wojny przewidywany był do pierwszego rzutu mobilizacyjnego. W okresie zimowym posiadał dwa bataliony starszego rocznika i batalion szkolny, w okresie letnim zaś trzy bataliony strzeleckie. Jego stany były wyższe od pułku „normalnego” (typ I) o ok. 400-700 żołnierzy^[24].

W 1937 król Rumunii Karol II Hohenzollern-Sigmaringen w czasie swojej wizyty w Polsce objął honorowe szefostwo nad 57 pułkiem piechoty wielkopolskiej. Ponadto odznaczył pułk wysokim odznaczeniem rumuńskim^[25].

28 czerwca 1937 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki nadał 57 pułkowi piechoty wielkopolskiej nazwę „57 pułk piechoty Karola II Króla Rumunii”^[26][27].

Pułk w kampanii wrześniowej

W kampanii wrześniowej pułk walczył w składzie Armii „Poznań”.

W sierpniu 1939, w mobilizacji alarmowej pułk sformował dla macierzystej dywizji kompanię kolarzy Nr 71, kompanię asystencyjną Nr 171 oraz dwa bataliony marszowe (własny i 55 pp), a także kompanię karabinów maszynowych przeciwlotniczych typ B Nr 71 dla obrony przeciwlotniczej armii.

Mapy walk pułku

Symbole pułkowe

Król Rumunii Karol II dekoruje orderem Michała Walecznego sztandar 57 pp

Maszeruje kompania honorowa ze sztandarem 57 pp

Sztandary

29 maja 1919 pułk złożył przysięgę na wierność Rzeczypospolitej i otrzymał sztandar.

6 grudnia 1920 na polach pod Zelwą Józef Piłsudski udekorował sztandary pułków piechoty 14 DP orderem Virtuti Militari, w tym także sztandar 57 pułku piechoty wielkopolskiej^[32].

20 maja 1929 pułk otrzymał nowy sztandar. Wręczył go pułkowi w Biedrusku Ignacy Mościcki^[32]. 28 czerwca 1937 sztandar pułku został udekorowany przez króla Karola II rumuńskim orderem wojennym Michała Walecznego III klasy.

Odznaka pamiątkowa

Pierwszy wzór odznaki (bez zatwierdzenia) opracowano w 1920 roku. Odznakę stanowi orzeł z otwartą koroną siedzący na skrzynce chorągwi trzymający w szponach tablicę z numerem „57 PP WLKP”. Poniżej płat materii z napisem „WSZYSTKO DLA OJCZYZNY” i miniatura Krzyża Orderu Virtuti Militari. Jednoczęściowa - wykonana w tombaku srebrzonym i oksydowanym. Wymiary: 46x31 mm. Wykonanie: Jan Knedler - Warszawa.

Drugi wzór odznaki został zatwierdzony rozkazem ministra spraw wojskowych G.M. 21098.I. z 30 września 1924 roku^[33]. Odznaka o wymiarach 42x42 mm ma kształt krzyża kawalerskiego o ramionach pokrytych emalią białą i czerwoną. Na jego ramionach wpisano dawną nazwę pułku „3 PUŁK STRZ. WLKP”. Na środku krzyża nałożona jest tarcza zwieńczona orłem wz. 1919, pokryta czerwoną emalią, na której numer i inicjały „57 P.P.” Na obrzeżu tarczy wyryta data powstania pułku „14.11.1919” i napis „ZA PRAWO WOLNOŚĆ I OJCZYZNĘ”. Tarcza okolona jest skrzyżowanymi srebrnymi gałązkami dębowymi. Między ramionami krzyża pęki srebrnych promieni. Trzyczęściowa - wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie próba srebra i imiennik grawera „IK”. Autorem projektu odznaki był kpt. Edward Rudolf Kontny, a wykonawcą Jan Knedler z Warszawy^[34].

Sznur naramienny

Od 1938 roku żołnierze na lewym ramieniu noszili sznury w barwach rumuńskiego Orderu Wojennego Michała Walecznego^[35].

Strzelcy wielkopolscy

Dowódcy pułku^[36][g]

• ppłk piech. Arnold Szylling (14 II 1919 – †17 IX 1920)
• ppłk piech. Wiktor Unrug (IX 1921 - I 1930 → inspektor poborowy DOK III^[38])
• ppłk / płk piech. Eugeniusz Żongołłowicz (I 1930^[38] – XI 1934^[39])
• ppłk / płk dypl. piech. Stanisław Edward Grodzki (XII 1934^[40] - 1939)
• ppłk dypl. piech. Tomasz Rybotycki (p.o. XI 1938 - III 1939 i dca VII - IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[h]

• mjr / ppłk piech. Franciszek Stok (10 VII 1922 – 9 III 1924 → zastępca dowódcy 2 psp)
• ppłk piech. Wincenty Rutkiewicz (8 IV 1924^[42] – 31 VII 1926 → stan nieczynny^[43])
• ppłk piech. Marian Krudowski (V 1927 – V 1930 → dowódca 10 pp)
• ppłk piech. Józef I Frączek (od I 1931^[44])
• ppłk dypl. piech. Tomasz Rybotycki (1938 - VII 1939 → dowódca 57 pp)

II zastępca kwatermistrz

• mjr piech. Adam Solski (IV 1938 – VIII 1939 → zastępca dowódcy OZ 14 DP)

Żołnierze 57 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[45] oraz Muzeum Katyńskie^[46][i][j].

Upamiętnienie

• 

  Pomnik 57 pp Wielkopolskiej - Poznań, Fort Winiary Cytadela

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Leon Karczewski: Zarys historji wojennej 57-go pułku piechoty wielkopolskiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939-1945 : barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Józef Podwapiński: Ilustrowany zarys historii 57 P. P. Wlkp. (3 P. Strzelc. Wlkp.) dla szeregowych. Poznań: 57 Pułk Piechoty Wielkopolskiej, 1927.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3, s. 41.
• 14 Dywizja Piechoty Legionów. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017, seria: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-606-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792 – 1945. T. 2/1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1991. ISBN 83-900510-0-1.