5 Armia (II RP)

5 Armia
Historia
Państwo II Rzeczpospolita
Sformowanie6 sierpnia 1920
Rozformowanie31 sierpnia 1920
Dowódcy
Pierwszygen. ppor. Władysław Sikorski
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
(bitwa warszawska)
Organizacja
DyslokacjaTwierdza Modlin
Rodzaj sił zbrojnychWojska lądowe
PodległośćFront Północny
Gen. Władysław Sikorski ze sztabem 5 Armii podczas bitwy warszawskiej

5 Armia (5 A) – związek operacyjny Wojska Polskiego II RP.

Historia

W czasie wojny z bolszewikami, po zakończonej klęską obronie linii Narwi i Bugu, na przełomie lipca i sierpnia 1920, Naczelne Dowództwo WP postanowiło rozegrać decydującą bitwę z Frontem Zachodnim Tuchaczewskiego na przedpolach Warszawy. W tym celu 6 sierpnia zreorganizowano system dowodzenia, a posiadane siły podzielono na trzy fronty:

Utworzona tego samego dnia (6 sierpnia) 5 Armia miała za zadanie bronić Wkry i przeprowadzić ofensywę (według oceny polskiego dowództwa) na prawe skrzydło wojsk sowieckich, odciążając stolicę.

Początkowo armia miała zebrać swoje siły między Narwią a Bugiem, lecz w związku z atakiem Kawkoru (III Korpusu Kawalerii) dopiero 12 sierpnia udało się odpowiednio rozlokować siły do ataku przewidzianego na 15 sierpnia. Tymczasem 13 sierpnia przyszedł telegram o przyspieszeniu operacji o jeden dzień[1].

Prawie połowę jednostek taktycznych armii tworzyły formacje improwizowane lub ochotnicze o bardzo słabym zaopatrzeniu materialnym.

"Piąta armja, jako twór ostatnich dni, nie posiadała ponadto tradycji bojowej. Nie istniała w jej szeregach, owa niewidoczna, niemniej jednak niezawodna nić wzajemnego zaufania, jaka winna łączyć żołnierza z dowódcą, jeśli dany oddział ma być zwycięskim. … W tej chorej gromadzie ludzkiej trzeba więc było wskrzesić zamierającą duszę, trzeba ją było uleczyć i uczynić z powrotem zdolną do czynu i walki. Trzeba było obudzić wśród żołnierzy poczucie pewności i wiarę w zwycięskie zakończenie rozpoczynającej się bitwy, pomimo liczebnej przewagi przeciwnika”[2].

Początkowa faza bitwy

Gen. Sikorski, 14 sierpnia 1920 wydał rozkaz następującej treści[3]:

Żołnierze!
W dniu dzisiejszym rozpoczyna się zdawna przez armję polską i przez cały Naród oczekiwana kontrofensywa nasza.
Piątej armji przypadło to najszczytniejsze dziś zadanie, by pierwszem uderzeniem rozpocząć i zdecydować rozstrzygający okres polsko-rosyjskiej wojny.
Żołnierze, gdy w wichurze ognia ruszycie do ataku, pamiętajcie, że nietylko o wiekopomną sławę, lecz o wolność i potęgę naszej Ojczyzny walczycie!
Na ostrzach Waszych bagnetów niesiecie dziś przyszłość Polski.
Sercem i myślą jest z Wami cały Naród. Cała Polska wierzy i ufa, że w walce, która się dziś na śmierć i życie zaczyna, jeden może być wynik:
Zwycięstwo i triumf wojsk Rzeczypospolitej Polskiej.
Wytrwania i mocy!
Rzekoma potęga bolszewicka rozpadnie się w gruzy pod Waszym uderzeniem. Mieczami wykujemy dawne granice Polski.
Naprzód, żołnierze!
Śmiało patrzcie śmierci w oczy, bo śmierć to sława, zwycięstwo, to przyszłość nasza!
Naprzód, aż do zupełnego zniszczenia wroga!
Niech żyje Polska!

Początek bitwy

Bitwa wkra 1 1920.png
Kontrofensywa wieprz 1920.png

Rankiem 14 sierpnia 18 Dywizja Piechoty częścią sił przeprawiła się przez Wkrę, reszta zajęła Mystkowo i Rzewin. W ten sposób wytworzyła lukę między 4. (atakującą Płock) a 15 Armią radziecką nacierającą na Wkrę. Doszło do ciężkich, nierozstrzygniętych walk, które po przeniesieniu na północ od Sochocina zakończyły się obejściem prawego skrzydła 15 Armii i polskim zwycięstwem. Jednocześnie 11 DS zadała duże straty Brygadzie Syberyjskiej i przedostała się za Wkrę, zajmując kilka modlińskich fortów.

W tym czasie gen. ppor. Sikorskiemu udało się rozeznać w planach i liczebności wojsk przeciwnika. Okazało się wtedy, że ok. 26000 jego żołnierzy toczy walkę nie z prawym skrzydłem przeciwnika, lecz ze środkiem zgrupowania liczącego ok. 75000 czerwonoarmistów usiłujących przejść Wisłę od zachodu i obejść Warszawę. Dodatkowo z powodu niepowodzeń 1 Armii (utrata Radzymina i 1. linii umocnień) Sikorski musiał na zagrożony obszar wysłać 9 DP i DO, które łącząc się z 144 pp odpierały ataki 16. armii. W tym czasie BS przesunięto w rejon Nowego Miasta. Trudna sytuacja żołnierzy powodowała zwątpienie i niesubordynację zwalczane ostrymi rozkazami (w szczególnych wypadkach dochodziło nawet do egzekucji).

15 sierpnia radzieckie 15. i 3. (bez 21 DS) armie uderzyły na linii Wkry (Borków-Sochocin), w wyniku czego Sikorski przesunął oddziały z zachodu w rejon walk. Doszło też do jednego z najważniejszych epizodów bitwy warszawskiej – 203 pułk ułanów zagonem opanował Ciechanów, główny punkt dowodzenia 4. armii, zajął kancelarię i radiostację, co miało znaczny wpływ na dalszą fazę bitwy. Wypad wciągnął też do walki 33 DS (15 Armii radzieckiej), co doprowadziło do zażartych walk i wyjścia wojsk polskich na linię kolejową Modlin-Mława.

Rankiem 16 sierpnia 18 DP, DO i BS uderzyły na zgrupowanie radzieckie w Nasielsku, mimo zagrożenia lewej flanki, bowiem 33 DS wciąż toczyła zacięte walki z częścią 18 Dywizji Piechoty (145 pp), a 1 pszwol odpierał atak 2 dywizji 4 Armii. Mimo tego ok. godz. 16 zdobyto Nasielsk. Bolszewicy rozpoczęli odwrót. Na zachodzie wciąż znajdowało się 6 dywizji 4. armii, w tym 3 KK. Wieczorem 17 sierpnia po zaciętych walkach pod Winnicą zdobyto Pułtusk. Wiązało się to z natarciem Grupy Uderzeniowej znad Wieprza na tyły wroga i jego ogólnym odwrotem.

Nie oddaliło to niebezpieczeństwa, ponieważ gen. Tuchaczewski tego dnia wydał dyrektywę operacyjną nr 406 dotyczącą ataku 4. i 15. armii na pozycje wojsk Sikorskiego. Walki toczyły się głównie pod Pułtuskiem i Ciechanowem, a zakończyły się klęską formacji radzieckich. W tym czasie 5 Armia zajmowała pozycję Serock-Pułtusk-Gąsocin-Ojrzeń-Sochocin-Płońsk-Wyszogród.

Decydujące starcie

18 sierpnia nadeszły nowe dyrektywy NDWP (nr 8875/III i 8885/III), reorganizujące armie na północnym teatrze działań i przydzielające nowe zadania. Treść dla wojsk gen. ppor. Sikorskiego brzmiała:

5 Armia - likwidowanie całkowite 3 Konnego Korpusu 4 Armii i tych części 15 Armii bolszewickiej, które przez ruch 5 Armii ku północy na Przasnysz-Mławę zostaną odcięte.

Naczelny Wódz Wojska Polskiego Józef Piłsudski, w: Piłsudski J. Rok 1920/Tuchaczewski M. Pochód za Wisłę, Wydawnictwo Łódzkie 1989, s. 123
Druga faza bitwy – kontratak Wojska Polskiego

Wówczas 5 Armia, uzupełniona dywizjami z 1 Armii, zajęła Maków Mazowiecki oraz ruszyła na Mławę, którą zajęła 21 sierpnia. Napotkała wtedy korpus Gaj-Chana, który przebijał się przez Konopki-Chorzele-Myszyniec-Kolno, rozproszył w Konopkach polskie zgrupowanie pancerne (pociągi pancerne i czołgi), wyciął 2 bataliony 18 Dywizji, ominął Grudusk, gdzie znajdowała się Dywizja Ochotnicza, pokonał 22 pp. 23 sierpnia w rejonie Chorzeli i Myszyńca, mimo ciężkich walk przebił się przez Brygadę Syberyjską, a to wszystko pod naciskiem Dywizji Jazdy płk Dreszera. Dopiero pod Kolnem, pod naporem całej 4 Armii polskiej, III KK musiał wycofać się za granicę niemiecką, podobnie jak 3 dywizje z 4 Armii, 2 z 15. i 1 z 3. Oznaczało to koniec bitwy warszawskiej. 5 Armia wykonała swoje zadanie, pomimo trzykrotnie silniejszego przeciwnika; po zakończeniu walk znacznie osłabioną rozwiązano, jej jednostki przekazano innym armiom, głównie 3 Armii, której dowódcą został gen. ppor. Sikorski.

Z rozkazu nr 1805/II gen. Sikorskiego z 28 sierpnia 1920 roku[4]:

… Jestem dumny, że dowodziłem oficerami, którzy dzieląc wszelki trud z żołnierzem, potrafili, jak sam widziałem, prowadzić boso pułk do ataku; lżej ranni uciekali ze szpitala na wiadomość, iż oddziały ich w ciężkich znalazły się walkach; którzy po odniesieniu śmiertelnej rany prosili w odpowiedzi na moje zapytanie o ostatnie zlecenie o opiekę nad rannymi szeregowcami ich oddziałów. Dumny jestem, że pod memi rozkazami służyli szeregowi, którzy na chwilę przed śmiercią pytali o wieści z pola bitwy, a na wiadomość o polskiem zwycięstwie konali z uśmiechem na ustach. …

Ordre de Bataille 5 Armii

13 sierpnia 1920 roku 5 Armia liczyła 22 010 bagnetów (piechurów) i 3826 szabel (jeźdźców), którzy byli uzbrojeni w 452 karabiny maszynowe, 141 dział, 40 czołgów, 9 samochodów pancernych i 2 pociągi pancerne[5].

Obsada personalna dowództwa

Przypisy

  1. Norman Davies, Orzeł Biały, Czerwona Gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920, Andrzej Pawelec (tłum.), Kraków: Wydawnictwo Znak, 2006, ISBN 83-240-0749-0, ISBN 978-83-240-0749-3, OCLC 830815664.
  2. Nad Wisłą i Wkrą 1928 ↓, s. 127.
  3. Nad Wisłą i Wkrą 1928 ↓, s. 127-128.
  4. Nad Wisłą i Wkrą 1928 ↓, s. 221.
  5. Kowalski Z., 5 Armia w bitwie warszawskiej - biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego nr 18 (1995)

Bibliografia

  • Norman Davies: White Eagle, Red Star: The Polish-Soviet War, 1919-20. London: Pimlico, 2003. ISBN 83-03-01373-4.
  • Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium z polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1928. ISBN 83-85028-15-3.
  • Tadeusz Wawrzyński. Dowództwa armii 1920-1922. „Biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego 22/1999”. 
  • Mieczysław Wrzosek: Wojny o granice Polski Odrodzonej. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1992. ISBN 83-214-0752-8.

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Kontrofensywa wieprz 1920.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kontruderzenie znad Wieprza (16-26 sierpnia 1920)
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
Battle of Warsaw - Phase 1 - en.svg
Autor: Halibutt, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Initial Soviet advance during the Battle of Warsaw (1920). English version of File:Battle of Warsaw - Phase 1.svg by User:Hjaekel, which in turn is a vector version of File:Battle of Warsaw - Phase 1.png by User:Halibutt
Bitwa wkra 1 1920.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bitwa nad Wkrą (14 - 15 sierpnia 1920)
Modlin koszary.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Klemens~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5
Fotografia przedstawia widok ogólny koszar obronnych Twierdzy Modlin. Zdjęcie wykonał Zbigniew Strucki.