5 Pułk Artylerii Ciężkiej (1920)

5 Pułk Artylerii Ciężkiej (5 pac) – oddział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Wiosną 1919 przystąpiono do formowania brygad artylerii dla dywizji piechoty. Brygada składała się z dowództwa, pułku artylerii polowej i pułku artylerii ciężkiej (dywizjon trzybateryjny). Drugi dywizjon pułku artylerii ciężkiej przeznaczony był do rezerwy artylerii Naczelnego Dowództwa^[1].

Dekretem Naczelnego Wodza Wojska Polskiego z 1 września 1919 wyznaczeni zostali dowódcy wszystkich istniejących wówczas ośmiu pułków artylerii ciężkiej. Dowódcą 5 pułku artylerii ciężkiej został ppłk Michał Kłobukowski^[2]. Latem 1920 jego bateria zapasowa stacjonowała w Jarosławiu^[a].

We wrześniu 1919 w składzie Grupy poleskiej walczyła 2 bateria 5 pac dysponująca czterema działami niemieckimi 150 mm^[4].

Opracowany w październiku plan rozbudowy artylerii do końca 1919 przewidywał, że z dniem 31 grudnia zakończona zostanie organizacja baterii i dowództw formowanych w kraju przez baterie zapasowe pułków artylerii. W okresie od października do końca grudnia 1919 bateria zapasowa 5 pułku artylerii ciężkiej miała wystawić baterie 4, 5 oraz dowództwo II dywizjonu^[5].

Organizacja i działania 5 pac

W końcu listopada 1918 powstały we Lwowie baterie artylerii „Basia", „Longinus" i „Iwan"^[6]. W styczniu 1919 baterie te połączono w jeden oddział i nadano mu nazwę 4 pułku artylerii ciężkiej. Na jego czele stanął mjr Niepołomski^[7]. Bateria „Basia" stała się 1 baterią, „Iwan" – 2 baterią, a „Longinus" – 3 baterią. Jeszcze przed zorganizowaniem pułku, Inspektorat Artylerii zmienił mu numer i oddział stał się 5 pułkiem artylerii, a jego dowództwo objął ppłk Kłobukowski. 15 kwietnia bateria „Iwan" została wyłączona ze składu pułku i skierowana na front śląski, a we Lwowie sformowana została nowa 2 bateria^[8][9].

20 kwietnia pułk po raz pierwszy w całości otworzył zmasowany ogień na pozycje ukraińskie^[10]. To skuteczne wsparcie ogniowe polskiej piechoty doprowadziło do odrzucenia Ukraińców z krańców Lwowa. Po nawale ogniowej 1 bateria została skierowana do Winnik i wspierała II/39 pp, a od 12 maja bateria współdziałała z pododdziałami 38 pp w rejonie Grzybowie i Zaszkowa, a następnie Jaryczowa i Pikulic. W kolejnych dniach bateria przydzielona została do grupy artylerii por. Dobrowolskiego i wraz z nią wspierała 40 pp w walkach o Przemyślany. 31 maja ostrzeliwała Zborów, a w następnych dniach przegrupowała się przez Tarnopol i Zbaraż do Gontowej, gdzie zajęła stanowiska ogniowe. W tym czasie 2. i 3 bateria przebywały we Lwowie^[11][12].

W związku z ofensywą ukraińską 1 bateria wycofała się pod Olszanicę^[13]. Tam 24 czerwca wspierała oddziały 5 Dywizji Piechoty, a cztery dni później brała udział w polskiej kontrofensywie. W połowie lipca 1 bateria stanęła w Zbarażu. Tam też przybyło dowództwo dywizjonu 5 pac oraz pluton 3 baterii. Stąd został skierowany do Czabarówki pod Zbruczem z zadaniem wspierania 19 pułku piechoty. W połowie listopada dywizjon przemieścił się do Tarnopola. Stąd 1 bateria skierowana została na przezbrojenie^[14]. W styczniu 1920 3 bateria przegrupowała się w rejon Płoskirowa. Tam uczestniczyła w walkach w okolicach Kołoskowa i Deraźni. W marcu na froncie zmieniona została przez 2 baterię, a sama udała się do Lwowa na przezbrojenie. 18 kwietnia 1 i 2 bateria w Międzybożu połączyły się. W tym też czasie 5 pułk artylerii ciężkiej przemianowany został na 5 dywizjon artylerii ciężkiej. W związku z tym bateria zapasowa przeniosła się do Jarosławia^[14].

W okresie wyprawy kijowskiej dwubateryjny 5 dywizjon artylerii ciężkiej maszerował przez Latyczów i Winnicę w rejon Niemirowa, gdzie 3 maja uczestniczył w defiladzie^[15]. 18 maja otrzymał rozkaz wymarszu do Zmierzynki. Tam załadował się do eszelonów i przerzucony został na front północny. Przez Tarnopol, Lwów, Kowel, Brześć, Wilno dotarł do Łyntup i 2 czerwca, już marszem pieszym, udał się w rejon Głębokiego^[16]. Tu 17 czerwca dołączyła do niego 3 bateria. W rejonie Brostkowic dywizjon wspierał macierzystą 5 Dywizję Piechoty^[14].

4 lipca ruszyła wieka sowiecka ofensywa Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego. 5 dywizjon artylerii ciężkiej rozpoczął działania opóźniające. Cofał się przez Plissę, Lidę, Szczuczyn, Grodno, Białystok i Nurzec. Walczył o wieś Treblinkę przy moście na Bugu, wystrzeliwując na nieprzyjaciela około 1100 pocisków. 12 sierpnia dywizjon znalazł się w Wołominie, a dwa dni później załadowany został w Pruszkowie do wagonów i skierowany rejon Kulikowa oraz Zagłębia Naftowgo. Jego 1 baterię skierowano do Dęblina i przydzielono do dyspozycji dowódcy 14 Dywizji Piechoty^[17][18]. 8 września dywizjon już całością sił działał na froncie w okolicach Kędzierzawic i Krasnego. Podczas polskiej ofensywy w Małopolsce Wschodniej uczestniczył w walkach pod Złoczowem, Brodami, Radziwiłłowem, Starym Konstantynowem, kończąc 6 października swój szlak bojowy w Krasiłowie^[19][20].

Po zawieszeniu broni 5 dywizjon artylerii ciężkiej skierowany został do Jarosławia, gdzie stopniowo przeprowadzono demobilizację. W sierpniu 1921 skierowany został do Lwowa. W tym czasie MSWojsk. rozwiązało 5 Lwowską Brygadę Artylerii a na jej miejsce utworzyło 6 pułk artylerii ciężkiej, z dowódcą ppłk. Tadeuszem Łodzińskim. Trzonem nowo powstałej jednostki stały się wojenne 5 Lwowski i 12 Kresowy dywizjon artylerii ciężkiej^[21][22].

Żołnierze pułku

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Michał Romanowski: Zarys historji wojennej 6-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Lech Wyszczelski: Wojsko II Rzeczypospolitej. Armia ułanów, szarej piechoty i serca w plecaku. Od odzyskanej niepodległości do tragicznego września. Warszawa: Wydawnictwo Bellona. Spółka Akcyjna, 2014. ISBN 978-83-11-13061-6.
• Piotr Zarzycki: 6 pułk artylerii ciężkiej "Obrońców Lwowa". Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 54. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1997. ISBN 83-87103-32-2.