5 Pułk Ułanów Zasławskich

5 Pułk Ułanów Zasławskich

Odznaka pamiątkowa 5 puł.
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1917
Rozformowanie	1939 (1944)
Tradycje
Święto	23 września[a]
Nadanie sztandaru	2 sierpnia 1919
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Stanisław Sochaczewski
Ostatni	ppłk Jerzy Edward Anders
Działania zbrojne
I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Nowogródkiem (18 IV 1919) bitwa pod Koszowatą (24 V 1920) bitwa pod Klekotowem (3 VIII 1920) bitwa pod Chodorowem (19 VIII–9 IX 1920) bitwa pod Knihyniczami (5 IX 1920) bitwa pod Zasławiem (23 IX 1920) II wojna światowa kampania wrześniowa bitwa pod Kockiem (2–6 X 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Bielawińce Mińsk Mazowiecki Ostrołęka
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	1 Brygada Jazdy VIII Brygada Jazdy XII Brygada Kawalerii Podlaska Brygada Kawalerii

Defilada pułku

Poczet sztandarowy pułku, Święto Żołnierza, rok 1933

5 Pułk Ułanów Zasławskich (5 puł) – oddział kawalerii polskich formacji wojskowych w Rosji i Wojska Polskiego II RP.

Pułk nawiązywał do tradycji 5 pułk ułanów utworzonego w roku 1830 i walczącego w powstaniu listopadowym. Do 1939 pułk stacjonował w garnizonie Ostrołęka. Natomiast kadra szwadronu zapasowego stacjonowała początkowo w Garwolinie.

Święto pułkowe – 23 września, w rocznicę szarży pod Zasławiem w 1920^[2].

Formowanie

Pod koniec listopada 1917 z Polaków służących w dwóch rosyjskich dywizjach kawalerii (9. i kombinowanej), działających na froncie rumuńskim, w Besarabii, zorganizowany został „Polski Kawaleryjski Dywizjon przy 8-ej armii”. Dywizjon formował się we wsi Bielawińce na podstawie rozkazu Dowództwa 8 Armii wydanego 26 listopada 1917. Dowódcą i organizatorem oddziału został ppłk Stanisław Sochaczewski. Dywizjon został podporządkowany dowódcy II Korpusu Polskiego w Rosji. Do 14 grudnia 1917 zorganizowano trzy szwadrony liniowe, pluton łączności, pluton karabinów maszynowych, kolumnę taborową i trzydziałową baterię artylerii konnej^[3][4].

1 stycznia 1918 do dywizjonu dotarła informacja o rozkazie Dowództwa 8 Armii w sprawie przeformowania dywizjonu w „pułk jazdy polskiej przy 8-ej armii”. 4. szwadron, wyłączony z rosyjskiej 7 Dywizji Kawalerii, formował się w Sorokach pod dowództwem por. Jerzego Kobylańskiego^[5]. 12 maja 1918, po bitwie pod Kaniowem, jednostka została rozformowana, a oficerowie osadzeni w Twierdzy Brzeskiej.

Sformowanie 5 pułku ułanów

13 listopada 1918 do Warszawy przybyli oficerowie pułku zwolnieni z niewoli niemieckiej. 14 listopada 1918, na podstawie rozkazu L. 15 szefa Sztabu Generalnego, podpułkownik Sochaczewski rozpoczął formowanie 5 pułku ułanów. Na miejsce postoju wyznaczono koszary w Mińsku Mazowieckim, w których stacjonował szwadron instrukcyjny Polskiej Siły Zbrojnej. W skład pułku włączono szwadron ułanów z Łukowa. Biuro werbunkowe pułku mieściło się w hotelu „Uniwersal” przy ulicy Marszałkowskiej 105 w Warszawie^[6].

Pułk w walce o granice

24 maja 1920 maszerujące na pozycje wyjściowe 135 Brygada Strzelców i pułk kawalerii Kotowskiego z grupy Jakira napotkały pod Koszowatą polski 5 pułk ułanów, wspierany przez 2 baterię 3 dywizjonu artylerii konnej^[8][9]. Sowiecka piechota zaatakowała od czoła, a kawaleria próbowała oskrzydlić ułanów i zamknąć im drogę odwrotu. Walki trwały siedem godzin.

2 szwadron porucznika Stanisława Udymowskiego odparł wszystkie ataki, a w krytycznej sytuacji 3 szwadron porucznika Władysława Dolińskiego szarżą ocalił cofające się działa 2/3 dywizjonu artylerii konnej. Dopiero nocą szwadrony, razem z towarzyszącą im baterią, wycofały się. Do kolumny nie zdążył dołączyć 4 szwadron, który obsadzał wieś Stawiszcze. Szwadron ocalał dzięki pomocy Ukraińców, którzy przeprowadzili ułanów bezdrożami, omijając oddziały sowieckie^[8][10].

Mapy walk pułku

• 

  w składzie II KP

• 
• 

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

Podlaska BK w 1938

Pułk w kampanii wrześniowej

Kampanię wrześniową pułk odbył w ramach Podlaskiej BK

Mapy walk pułku w 1939

Symbole pułkowe

Sztandar

Sztandar ufundowany został przez Koło Opieki 5 Pułku Ułanów i 3 sierpnia 1919 wręczył go pułkowi gen. Trzaska-Durski na placu Saskim w Warszawie^[16]. Płat sztandaru znajduje się obecnie w Arsenale oo. Paulinów w Częstochowie^[17].

Odznaka pamiątkowa

Minister spraw wojskowych rozkazem L. 2666.21 B.P. z 7 maja 1923 roku zatwierdził odznakę pamiątkową 5 pułku ułanów^[18]. Odznaka o wymiarach 39x39 mm ma kształt równoramiennego krzyża, którego ramiona i środek tarczy pokryte są karmazynową emalią. Na środku krzyża godło wz. 1919, okolone srebrnym wieńcem laurowym. Od wieńca odchodzą cztery proporczyki karmazynowo - chabrowe z białym kątem. Na ramionach krzyża wpisano daty „1831” i „1917”. Odznaka oficerska - czteroczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana. Wykonawcą odznak był Wincenty Wabia-Wabiński z Warszawy^[19].

Barwy

Proporczyk	Opis[20]
	1924 – proporczyk z białym kątem posiadał skrzydła w barwach karmazynowej i niebieskiej[21]
	1928 – proporczyk z białym kątem posiadał skrzydła w barwach wiśniowej i chabrowej[22]
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Na czapce rogatywce – otok wiśniowy[23]
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy wiśniowe, wypustka wiśniowa[24]
	„Łapka” (do 1921[d]) – karmazynowa[e]

Żurawiejki

Zasławscy ułani

Dowódcy pułku

• ppłk/płk Stanisław Sochaczewski (1917-1920)
• ppłk tyt. płk kaw. Spirydion Koiszewski (1920 - 15 I 1925 → cz.p.o. dowódcy 25 puł^[26])
• ppłk / płk kaw. Anatol Jezierski (15 I 1925^[27] - VI 1935^[28])
• ppłk / płk kaw. Stefan Chomicz (4 VII 1935^[29] - 14 IX 1939)
• ppłk kaw. Jerzy Edward Anders (od 14 IX 1939)

Dowódcy pułku AK

• mjr Aleksander Bednarczyk ps. „Adam” (1944-1945)

Zastępcy dowódcy pułku

• ppłk kaw. Konstanty Obidziński (22 V 1922 - 20 XI 1924 → dowódca 6 psk)
• mjr / ppłk kaw. Edward Baranowicz (1924 - III 1929 → rejonowy inspektor koni w Rzeszowie^[30])
• ppłk dypl. kaw. Ludwik Schweizer (VII 1929 – I 1932 → dowódca 4 puł)
• mjr / ppłk kaw. Jerzy Gliński (III 1932^[31] – XI 1935 → dowódca 4 bpanc)
• ppłk kaw. Kazimierz Busler (1936 - 1938)
• ppłk kaw. Jerzy Edward Anders (od 1938 do 14 IX 1939 → dowódca pułku)
• mjr kaw. Zygmunt Strubel (od 14 IX 1939)
• mjr kaw. Bronisław Korpalski (do IX 1939) (II zastępca)

Żołnierze 5 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[32] oraz Muzeum Katyńskie^[33][f][g].

Upamiętnienie

• 

  (c) I, Briho, CC-BY-SA-3.0

  Pamiątkowe tablice i krzyż poświęcony 5 p.uł. w Wojciechowicach

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Bój pod Zasławiem 23 września 1920. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo – Wydawniczy, 1925, seria: Studja Taktyczne z Historji Wojen Polskich 1918 – 21, Tom VI.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks edytion, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Tadeusz Kruszewski, 5 Pułk Ułanów Zasławskich w walkach o niepodległość, "Zeszyty Naukowe OTN", z. 3, 1989, s. 33-40.
• Lesław Kukawski: Historia pułku. W: 5 Pułk Ułanów Zasławskich. Krzysztof Mijakowski (red.). T. 7. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2012, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7769-267-7.
• Tadeusz Nowiński: Zarys historji wojennej 5-go pułku ułanów zasławskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Księga Jazdy Polskiej. Bolesław Wieniawa-Długoszowski (red.) Bronisław Rakowski (red.) Władysław Dziewanowski (red.) Karol Koźmiński (red.) Stanisław Strumph-Wojtkiewicz (red.) Stanisław Ostoja-Chrostowski (red.) Stanisław Haykowski (ilust.). Warszawa: Zakłady Graficzne Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”, 1938.