5 koron czechosłowackich (1925)

5 koron

Dane podstawowe
Emitent	Czechosłowacja
Nominał	5 Kč (w latach 1945–1953 „Kčs”)
Rocznik	• 1925, 1926, 1927[a]  • 1929, 1930, 1931, 1932[b]  • 1937, 1938[c]  • 1952, 1953[d]
Emisja
Mennica	Mennica Kremnica[1][2][3][4]
Nakład	119 436 000 szt.
Data emisji	23 lipca 1925
Data wycofania	• 1 grudnia 1939[b][c] S  • 31 lipca 1941[c] CM  • 30 września 1931[a], 31 maja 1953[b][c] CS
Projektant	Otto Gutfreund
Opis fizyczny
Masa	• 10 g[a]  • 7 g[b]  • 8 g[c]  • 1,67 g[d]
Średnica	• 30 mm[a]  • 27 mm[b][c]  • 23 mm[d]
Grubość	• 1,9 mm[a][1]  • 1,5 mm[b][2]  • 1,8 mm[c][3]
Materiał	• miedzionikiel (CuNi25)[a]  • srebro (AgCu50)[b]  • nikiel (Ni)[c]  • aluminium (AlCu3Mn0,5Mg0,5)[d]
Rant	• ząbkowany[a][d][1][2]  • dekorowany[b][c][3][5]
Stempel	zwykły[1][2][3][4][6]
Uwagi	moneta obiegowa

Rewersy trzech przedwojennych monet o nominale 5 Kč ułożone chronologicznie

5 koron (cz. 5 korun, słow. 5 korún) – czechosłowacka moneta obiegowa o nominale 5 koron wyemitowana w 1925 roku a wycofana ostatecznie w roku 1953. W tym czasie bita była w czterech różnych stopach metalu i trzech rozmiarach. Obie strony monety zostały zaprojektowane przez Ottona Gutfreunda^{[1][2][3][4][7][8][9][10]}.

Wzór

W centralnej części awersu umieszczono pochodzące z małego herbu Czechosłowacji godło państwowe – heraldycznego wspiętego lwa w koronie o podwójnym ogonie. Na jego piersi znajdował się herb Słowacji – podwójny krzyż na trójwzgórzu. Poniżej umieszczono rok bicia (zapisany zewnętrznie), zaś wzdłuż otoku inskrypcję „REPUBLIKA ČESKOSLOVENSKÁ” (zapisaną wewnętrznie). Wzdłuż otoku umieszczono perełkowanie^[11][12][13].

Niemal całą wysokość rewersu zajmował nominał, po którego prawej stronie zamieszczono dodatkowo oznaczenie „Kč” (element ten pominięto w wariancie z lat 50.). W tle znalazła się fabryka z dwoma wysokimi kominami oraz górniczą wieżą szybową. W dolnej części zamieszczono inicjał projektanta „G”, zaś wzdłuż otoku, podobnie jak na awersie zastosowano perełkowanie^[11][12][13].

Nakład

Podstawę prawną wydania monet o nominale pięciu koron stanowiła ustawa z 25 września 1924 r. o emisji pięciokoronówek^[14]. Początkowo monety wytwarzano z miedzioniklu (MN25 – 75% miedzi, 25% niklu)^[14], z krążków o masie 10 g^[1] (zgodnie z ustawą z kilograma surowca miało powstać 100 sztuk monet)^[14]. Rozporządzeniem rządu z 17 czerwca 1925 r. przewidziano, że do obiegu w postaci monet o nominale 5 Kč zostanie wprowadzonych maksymalnie 200 mln koron^[15]. Wzór monet oraz ich średnicę (30 mm) ustalono wydanym tego samego dnia zarządzeniem Urzędu Bankowego przy Ministerstwie Finansów^[11].

W ustawie z 22 czerwca 1928 r. o emisji drobnych monet zapisano, że monety pięciokoronowe bite będą ze srebra (próba 500 – 50% srebra i 50% miedzi)^[16]. Zgodnie z rozporządzeniem rządu z 19 września 1928 r. zachowano dotychczasowy wygląd tak awersu, jak i rewersu monety. Jednocześnie przyjęto, że nowy typ będzie miał 27 mm średnicy, a wybijany będzie z ważących 7 g srebrnych krążków. W przeciwieństwie do ząbkowanego dotąd rantu, przewidziano zastosowanie krawędzi gładkiej z ozdobnymi wklęsłymi żłobieniami w kształcie naprzemiennych fal i krzyżyków^[12] (〜 × 〜)^[2]. Monety te trafiły do obiegu 18 września 1928 r.^[17] i początkowo pozostawały w obrocie równolegle do „starych”, miedzioniklowych pięciokoronówek. Te ostatnie utraciły status oficjalnego środka płatniczego z końcem września 1931 roku^[18].

Dnia 11 marca 1937 r. uchwalono nowelizację ustawy o dalszej emisji drobnych pieniędzy. Wskazano w niej, że odtąd monety o nominale 5 Kč bite być mają z czystego cynku. Zachowano wcześniejszy wygląd zewnętrzny monet – ich wzór i średnicę. Jednocześnie z uwagi na różny ciężar stosowanych surowców, krążki z jakich bite były nowe monety, ważyły 8 g (z jednego kilograma metalu bitych być miało 125 monet)^[13].

W przedwojennej Czechosłowacji wybito łącznie nieco ponad 75 mln sztuk pięciokoronówek (30 mln miedzioniklowych, 28 mln srebrnych i 17,2 mln niklowych)^[6]. Ponadto już po upadku Czechosłowacji, w 1939 i 1940 roku kremnicka mennica korzystając ze starych stempli wyemitowała blisko 3,4 mln monet na potrzeby Protektoratu Czech i Moraw oraz 90 tys. dla Republiki Słowackiej^[19]. Na Słowacji monety te wycofano z obiegu 1 grudnia 1939 roku^[20], w Protektoracie zaś 31 lipca 1941 roku. Czesko-morawskie zarządzenie dotyczyło jednak wyłącznie monet wykonanych z niklu^[21], podczas gdy żadnym aktem prawnym nie zdemonetyzowano egzemplarzy wykonanych ze srebra^[3].

Tuż po zakończeniu II wojny zarządzeniem Ministra Finansów z 4 lipca 1945 r. ponownie dopuszczono do obrotu przedwojenne niklowe monety o nominale 5 Kč^[22]. Pozostawały one w obrocie jedynie do końca maja 1947 roku^[23], kiedy to wyemitowano nową monetę, o nominale 2 Kčs^[24]. Z kolei w roku 1951 przystąpiono do bicia próbnych serii nowej edycji pięciokoronówek które miały w obiegu zastąpić monety dwukoronowe. Początkowo jako materiał wykorzystywano czysty glin, jednak ostatecznie zdecydowano się na duraluminium (stop aluminium zawierający 96% glinu, 3% miedzi, 0,5% manganu i 0,5% magnezu). Moneta miała średnicę 23,5 mm – taką samą, jak w przypadku monet 2 Kčs^[25] – oraz ząbkowaną krawędź^[4][5]. Emisję przewidziano na przełom lutego i marca 1952 roku, jednak nigdy do niej nie doszło z uwagi na zaawansowane prace nad reformę walutową wprowadzoną ostatecznie rok później. W roku 1952 wybito 40 mln aluminiowych monet, kolejnych 50 mln przewidzianych było na rok 1953 (najprawdopodobniej na początku roku wytworzono 715 tys. sztuk przy wykorzystaniu stempla z roku poprzedniego). Poza nielicznymi wyjątkami cały nakład monet wykonanych z aluminium został przetopiony w maju 1954 roku^[25].

Wraz z wejściem w życie reformy walutowej 1 czerwca 1953 r. wycofano wszystkie dotychczas pozostające w obiegu monety, w tym srebrną pięciokoronówkę, która formalnie nigdy wcześniej nie została zdemonetyzowana^[26].

Zobacz też

• czechosłowackie monety obiegowe
• 5 koron wzoru z 1966

Uwagi

Przypisy