65 Pułk Artylerii Lekkiej (II RP)

65 Pułk Artylerii Lekkiej (65 pal) – oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP. Pułk nie istniał w organizacji pokojowej wojska. Został sformowany zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”.

65 pal w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

W dniach 24–27 sierpnia 1939 roku, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym. Jednostką mobilizującą był 21 pułk artylerii lekkiej w Bielsku dla dowództwa 65 pal oraz I i III dywizjonów, a także 23 pułk artylerii lekkiej dla II dywizjonu. Pułk był jednostką organiczną artylerii 55 Dywizji Piechoty (rezerwowej)Armia „Kraków”^[1]. Po zakończeniu mobilizacji III/65 pal haubic 100 mm, został podporządkowany dowódcy 1 Brygady Górskiej Strzelców i w jej składzie walczył w kampanii wrześniowej.

W skład 65 pal, w miejsce III dyonu, został włączony 64 dywizjon artylerii lekkiej, tak więc wszystkie trzy dyony pułku były uzbrojone 75 mm armaty wz. 1897.

Działania bojowe

W obronie Śląska

1 września 1939 roku 65 pal (bez III dywizjonu) przebywał w odwodzie Grupy Operacyjnej "Śląsk" gen. bryg. Jana Jagmin-Sadowskiego w rejonie Czeladzi. Po południu 2 września 65 pal wszedł w skład zgrupowania ppłk. Rogulskiego, wspierał walki zgrupowania na przyczółku nad Przemszą w rejonie Chełmka. Był ostrzeliwany przez artylerię niemiecką, ponosząc znaczne straty osobowe. 4 września dywizjon II/65 pal został przydzielony do wsparcia 201 pułku piechoty rez., w trakcie odwrotu ze Śląska postępując w straży tylnej 55 DP na skraju lasu Rudno wsparł walkę piechoty z kolumną pancerną 5 Dywizji Pancernej.

Walki odwrotowe ku Wiśle

Wycofując się na wschód od Krakowa 6 września nad rzeką Rzędówką w rejonie miejscowości Przesławice i Piotrkowice wraz 201 pp rez. prowadził obronę przeciwpancerną i powstrzymał natarcie niemieckiej piechoty zmotoryzowanej i czołgów ze wsparciem artylerii. 6 i 7 września maszerował na Kamieńczyce w kierunku na Kazimierzę Wielką. W nocy 6/7 września II/65 pal wsparł atak 201 pp rez. na niemiecką piechotę zmotoryzowaną w Klimontowie, przyczyniając się do jej wyparcia z miejscowości. 7 września od godz. 11.00 II dywizjon kilkakrotnie celnym ostrzałem czołgi niemieckie atakujące kolumnę dywizji w rejonie Cudzynowic i Budzynia. 8 września od rana II/65 pal wspierał obronę piechoty na odcinku Piasek Wielki folwark Budzyń. Ok. godz. 15.00 prowadził pojedynek artyleryjski z niemieckimi bateriami, następnie ostrzelał usiłujące zająć stanowiska wyjściowe do natarcia niemieckie czołgi. Nocą 8/9 września wykonał marsz w rejon Stopnicy, gdzie II dywizjon od godz. 11.00 9 września pod Stopnicą nad rzeką Czarną (Kłodnią), do zmroku wsparł walki 201 pp rez. o miasto w trakcie walk ostrzeliwał skutecznie niemieckie czołgi. Kolejnej nocy maszerował dywizjon i dotarł 10 września do Wilkowej, a następnie do Kłody gdzie zorganizował obronę wspólnie z 201 pp rez. Od godz. 9.00 dywizjon toczył zacięte walki z niemiecką bronią pancerną, ale jednocześnie stanowiska ogniowe były ostrzeliwane przez niemiecką artylerię, baterie 5 i 6 poniosły ciężkie straty, obaj dowódcy zostali ciężko ranny.

Walki od Wisły do Sanu

Po kolejnym nocnym marszu II dywizjon dotarł do Osieka. 11 września 65 pal wspierał walki w obronie Osieka w ciężkich walkach poległo 18 artylerzystów, a 19 odniosło ciężkie straty. Obronę 201 pp rez. wspierała bateria 3/65 pal. II/65 pal przeprawił się w pierwszej kolejności przez Wisłę nie angażując się w walkę z uwagi na brak amunicji i ciężkie straty poniesione w dniu poprzednim. 12 i 13 września maszerował wraz z dywizją w kierunku Sanu, gdzie w rejonie Brandwicy przeprawił się^[2]. 13 i 14 września organizował obronę przedmościa, a następnie linii Sanu na odcinku Brandwica, Kłyżów. Nocą 15/16 września II/65 dal maszerował wraz z 201 pp rez. po trasie Dąbrowica, Dereźnia Solska w rejon Majdanu. W czasie marszu pod Dereźnią piechota i dywizjon zostały silnie ostrzelane przez niemiecką artylerię, w wyniku czego piechota została odcięta i wycofała się do lasu pod Dąbrowicą, a bateria 5/65 pal została zniszczona niemieckim natarciem. Pozostałe baterie wspierały walki 201 pułku pod Dereźnią.

Udział w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim

17 września reszta dywizjonu dotarła do Górecka Kościelnego, a 18 września osiągnęły rejon Łuszczacza i Ulowa. 19 września baterie 4 i 6 wspierały walki 3 pułku strzelców podhalańskich pod Łuszczaczem. Po godz. 17.00 bateria 4/65 pal wspierała walki resztek 201 pp rez. i batalionu III/4 pułku strzelców podhalańskich w rejonie Ulowa. Przed wieczorem 19 września pozostałość II dywizjonu została przydzielona do dyspozycji dowódcy artylerii 23 Dywizji Piechoty z zadaniem wsparcia natarcia piechoty tej dywizji na Tomaszów Lub. Na pozycje niemieckie wokół Tomaszowa baterie wykonały nawały ogniowe resztą amunicji. W nocy pozostałość 65 pal sformowała kolumnę marszową mającą maszerować w kierunku lasów Hrebenne^[3]. Z uwagi na zatłoczenie dróg nie dołączyły pozostałości 65 pal do pozostałości 55 DP rez. Z II dywizjonu utworzono zbiorczą baterię pod dowództwem por. J. Goinki. 20 września pozostałości pułku czterokrotnie zostały silnie ostrzelane przez niemiecką artylerię tracąc przeszło 50 poległych i rannych żołnierzy oraz liczne konie, po czym rozproszyły się. Bateria zbiorcza II dywizjonu w rejonie Maził dostała się do niemieckiej niewoli w godzinach popołudniowych 20 września. W części w sprawnych armatach ukryto zamki i sprzęt optyczny. Pozostali żołnierze pułku dołączyli do utworzonej z kanonierów kompanii piechoty i usiłowali przebić się na południe kraju, jednak bez skutku^[4].

Organizacja wojenna i obsada personalna pułku

Przypisy

Bibliografia

• Władysław Steblik, Armia "Kraków" 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1989, wyd. II, ISBN 83-11-07434-8
• RomanR. Łoś RomanR., Artyleria polska 1914-1939, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991, ISBN 83-11-07772-X, OCLC 830057069 .
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 7, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 : organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. Warszawa : Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975
• Piotr Sadowski, Krzysztof Pięciak: Wielka Księga Piechoty Polskiej tom nr 52 Brygady Górskie Strzelców cz.1. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2020. ISBN 978-83-8164-445-7.
• Leszek Szostek: 23 Pułk Artylerii Lekkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich zeszyt 86. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1997. ISBN 83-87103-25-X.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Przemysław Dymek: Księga wrześniowych walk pułków wielkopolskich tom 2 artyleria i lotnictwo. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-098-0.