68 Dywizjon Artylerii Lekkiej

68 Dywizjon Artylerii Lekkiej (68 dal) - pododdział artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP.

Dywizjon nie występował w pokojowej organizacji wojska. Został sformowany w mobilizacji alarmowej w grupie niebieskiej na bazie III dywizjonu 31 pułku artylerii lekkiej w składzie trzech czterodziałowych baterii haubic 100 mm^[1]. Mobilizację zakończył 26 sierpnia, osiągnął przewidziany etatem stan liczebny oraz otrzymał należne uzbrojenie i wyposażenie.

68 dal w kampanii wrześniowej

30 sierpnia 1939 roku 68 dal opuścił koszary na Toruń-Podgórzu i na rozkaz dowództwa Armii "Pomorze" pomaszerował do lasu pomiędzy Unisławiem, a Dąbrówką Chełmińską. Na miejscu 31 sierpnia wszedł w skład Oddziału Wydzielonego "Toruń" pod dowództwem płk. dypl. Aleksandra Myszkowskiego.

Działania bojowe

Walki na Kujawach

1 września 1939 roku dywizjon znajdował się w rejonie Dąbrówki Chełmińskiej, gdzie był atakowany przez lotnictwo niemieckie. 2 września został skierowany na przyczółek toruński^[1]. Marsz wykonał nocą 2/3 września dotarł do lasu na północ od Torunia przy szosie Chełmno-Toruń. 68 dal w godzinach przedpołudniowych zajął stanowiska ogniowe na linii fortów pomiędzy szosami Toruń-Chełmno i Toruń-Fordon osłaniając składy amunicyjne w Łysomicach. W nocy 3/4 września na stanowiska dywizjonu lotnictwo niemieckie dokonało 3 nalotów, zadając niewielkie straty w taborach dywizjonu. 4 września baterie zmieniły stanowiska ogniowe: 1 na Rudaku, 2 obok radiostacji toruńskiej przy willi "Berta", 3 jako artyleria ppanc., plutonami na szosach do Chełmna i do Fordonu. Na nowych stanowiskach dywersanci przecinali linie telefoniczne, patrol łączności baterii zastrzelił na gorącym uczynku dywersanta niemieckiego. 6 września od godz.8.00 dywizjon prowadził ostrzał podchodzących szosą od strony Fordonu niemieckich oddziałów. W godzinach popołudniowych 68 dywizjon na rozkaz płk. Myszkowskiego przeprawił się mostami toruńskimi na lewy brzeg Wisły. 7 września haubice i lkm-y 68 dal ostrzelały na prawym brzegu Wisły w Toruniu pojazdy i grupy niemieckich żołnierzy.

Tego dnia od godz.18.00 68 dywizjon podporządkowano dowódcy artylerii 27 Dywizji Piechoty^[2]. Wspierał walki 208 pułku piechoty^[1], zajmując 8 września o świcie po nocnym marszu stanowiska ogniowe na linii rzeki Tążyna w lesie na północ od Ciechocinka. Przy szosie Włocławek-Toruń punkt obserwacyjny 2 baterii został ostrzelany przez dywersantów niemieckich. Nocą 8/9 września dywizjon dotarł do lasów na północny zachód od Włocławka do wsparcia 22 pp zajął stanowiska ogniowe pomiędzy Machnaczem, a Korabnikami. Po południu prowadził pojedynek z artylerią niemiecką. Koleją noc maszerował do folwarku Budy, w trakcie marszu został ostrzelany na przedmieściach Włocławka przez artylerię niemiecką, poniósł straty w zabitych i rannych oraz utracił konie. Po zajęciu stanowisk ogniowych rano 10 września 68 dal wspierał 208 pp na odcinku Nowy Młyn-Wieniec-Mochnacz. Na pododcinek wspierany przez baterię 2/68 uderzyła niemiecka piechota skutecznie powstrzymana ostrzałem haubic. Ostrzał niemieckiej artylerii korygowany był przez samolot. Dzięki dobremu maskowaniu bateria uniknęła strat. Pozostałe baterie włączyły się również do walk z oddziałami niemieckiej 50.DP. 68 dal wspierał 208 pp w obronie i podczas kontrataku odwodowego batalionu. O natężeniu walk świadczy, że sama tylko 2 bateria wystrzelała ok. 400 pocisków. O godz.6.00 11 września dywizjon wycofał się do szosy Włocławek-Kowal i zajął stanowiska w pobliżu jeziora Wikaryjskiego. W godzinach popołudniowych 68 dal prowadził ostrzał celów na żądanie piechoty z 208 pp i samodzielnie wykryte przez zwiad dywizjonu, 2 bateria wystrzeliła dalsze 180 pocisków. Do godz.19.00 12 września dywizjon z tych samych stanowisk prowadził ostrzał wskazanych celów. Nocą 12/13 września 68 dal po piaszczystych drogach dotarł do Bud, od rana 13 września bez odpoczynku skierowano dywizjon do Gostynina.

Udział w bitwie nad Bzurą

Od rana 14 września 68 dal wspierał broniący Gostynina 23 pułk piechoty, po południu haubice dywizjonu wspierały natarcie 24 pułku piechoty i 208 pp w natarciu na Radziwie. Z uwagi na nieudane natarcie 68 dal wycofał się na zachód od Gostynina, gdzie 15 września przebywa bez styczności z nieprzyjacielem. 15/16 września dywizjon odmaszerował do dworu Wieliszew, gdzie dalej pozostawano bez kontaktu bojowego. Nocą 16/17 września 68 dal pomaszerował do rejonu Uderz, Budy Iłowskie. Rozkazu odmarszu nie otrzymała 3 bateria, pozostała na swoich stanowiskach na południe od Gąbina, gdzie walczyła do godz.16.00 17 września. Z uwagi na oskrzydlenie wycofała się przez otwarty teren, w trakcie czego była atakowana przez lotnictwo niemieckie i niemiecką piechotę. 3 bateria utraciła cały sprzęt i haubice, poniosła znaczne straty w ludziach i koniach. Część baterii z oficerem ogniowym dostała się do niewoli. Na rozkaz dowódcy 208 pp zawrócono 68 dal na linię Zdrówki, Zofiówka, Golonka, Koszlew, gdzie wraz z batalionem II/23 pp od świtu 17 września podjęła walkę z piechotą niemieckiej 3.DP, odpierając jej natarcia, łącznie z tym, przed którym Niemcy pędzili ludność cywilną na stanowiska obu baterii dywizjonu i piechoty^[3]. Z uwagi na koncentrację wojsk niemieckich i kończącą się amunicję dywizjon podzielony na dwa rzuty, w jednym część zwiadu i łączności, poczet i tabory, w drugim rzut ogniowy baterii wycofały się w południe w kierunku Iłowa. W trakcie tego dziennego marszu rzut ogniowy był atakowany przez niemieckie lotnictwo, 1 bateria straciła kilku poległych i kilku rannych żołnierzy, wiele koni oraz rozbita została 1 haubica i 4 wozy. Po dotarciu do Iłowa nocą 17/18 września nastąpiło połączenie dywizjonu i odmarsz do lasu przy folwarku Załusków. Major Stawarz po dotarciu na miejsce dołączył z 68 dal do 16 dywizjonu artylerii ciężkiej ppłk. Ostapowicza. 18 września w lesie doszło do walk z piechotą niemiecką, artylerzyści do walki w lesie nie mogli użyć haubic i walczyli jako piechota. Po wyparciu niemieckiej piechoty z lasu 68 dal był ostrzeliwany przez artylerię niemiecką, haubice strzelały jedynie w momencie odpierania niemieckich szturmów na las, z uwagi na kończącą się amunicję. W obu bateriach pozostały tylko 3 haubice i ok. 100 żołnierzy w całym dywizjonie, poniesiono podczas boju bardzo duże straty. 18/19 września ruszono ku rzece Bzura^[1]. O świcie 19 września z uwagi na nasycenie terenu wojskami niemieckimi na rozkaz ppłk. Ostapowicza zniszczono pozostałe haubice i polecono przebijać się do Warszawy małymi grupami. Większość żołnierzy dywizjonu dostała się do niemieckiej niewoli^[4].

Żołnierze dywizjonu

• dowódca dywizjonu - mjr Sylwester Stawarz^[5]
• adiutant dywizjonu - por. Marian Kaczmarek
• oficer zwiadowczy - ppor. rez. Paweł Antoni Słodowy^[6]
• oficer obserwacyjny - ppor. rez. Tadeusz Balewski
• oficer łącznikowy - ppor. rez. Marceli Dembczyński
• oficer łączności - por. rez. Aleksander Krystek
• dowódca kolumny amunicyjnej - ppor. rez. Edmund Bella
• dowódca 1 baterii - por. Józef Julian Sokołowski
  • oficer ogniowy - ppor. Marian Jan Deville
  • oficer zwiadowczy - ppor. Roman Czajkowski
• dowódca 2 baterii - por. Jan Krzemiński
  • oficer ogniowy - ppor. Czesław Kołaczyński
  • oficer zwiadowczy - ppor. Kazimierz Pyda
• dowódca 3 baterii - kpt. Jerzy Ostaszewski
  • oficer ogniowy - ppor. Tadeusz Jerzy Słojewski
  • oficer zwiadowczy - ppor. Juliusz Smętkowski

Przypisy

Bibliografia

• Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914-1939. Londyn: Nakładem Koła Oficerów Artylerii Polskiej na Obczyźnie, 1975.
• Piotr Zarzycki: 31 Pułk Artylerii Lekkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt nr 63. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1996. ISBN 83-87103-15-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Wydanie II poprawione. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, Wydawnictwo Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy na Bzurą w Sochaczewie, 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.